Morgunblaðið - 19.04.1980, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. APRÍL 1980
25
Fréttaskýring
Ég er ekki bjartsýnn, ég tel
erfitt að ná samningum, sem
við getum sætt okkur við eins
og málin hafa þróast, sagði
Ólafur Jóhannesson utanríkis-
ráðherra, þegar Morgunblaðið
ræddi við hann á fimmtu-
dagsmorguninn, áður en hann
fór á fund ríkisstjórnarinnar
til að gera henni grein fyrir
gangi viðræðnanna við Norð-
menn á mánudag og þriðjudag.
Viðræðurnar hófust á því á
mánudagsmorguninn, að aðil-
arnir fóru yfir málið í heild.
Ólafur Jóhannesson fór yfir
sjónarmið Islendinga og síðan
tók Knut Frydenlund utan-
ríkisráðherra Norðmanna við,
svaraði atriðum í ræðu Ólafs
og skýrði norsk sjónarmið, þá
gaf hann Jens Evensen haf-
réttarfræðingi norsku stjórn-
arinnar orðið og skýrði hann
hafréttarlegar hliðar málsins
frá norskum sjónarhóli. í máli
Norðmannanna kom fram, að
þeir hefðu ekki umboð til þess
að ræða um hafsbptninn utan
200 mílna lögsögu íslands, þ.e.
landgrunnsmálið. Var þá þegar
ljóst, að ekki næði fram sú
höfuðkrafa Islendinga, að um
málið yrði samið í heild, þ.e.
bæði réttinn á landgrunninu og
fiskveiðiþáttinn.
Fyrri daginn var viðræðum
haldið áfram til klukkan 18 og
var þá samþykkt á sameigin-
legum fundi að setja niður
tvær vinnunefndir. Skyldi önn-
ur, sem skipuð var lögfróðum
mönnum, ræða um landgrunn-
ið og svæðamörk, en hin, sem
skipuð var fiskifróðum
mönnum og hagsmunaaðilum,
fjallaði um fiskveiðiþáttinn.
Akveðið var, að sameiginlegur
fundur hæfist síðan að nýju
klukkan 11 að morgni þriðju-
dagsins. Á þeirri stundu höfðu
lögfræðingarnir samið vinnu-
plagg, sem var frumdrög að
bókun milli landanna um málið
í heild en í því voru eyður fyrir
ákvæðin um fiskveiðiþáttinn.
Þetta vinnuplagg var lagt fram
í viðræðunefnd hvors lands en
ekki á sameiginlegum fundi,
þar sem beðið var álits fisk-
veiðinefndarinnar.
Þegar vinnuplaggið frá lögfræð-
ingunum var lagt fyrir
íslensku nefndina, tóku stjórn-
málamennirnir nokkurn kipp.
Töldu fulltrúar Alþýðubanda-
lags, Alþýðuflokks og Sjálf-
stæðisflokks nauðsynlegt að fá
tækifæri til að kynna þing-
flokkum sínum málið á þessu
ófullburða stigi og fóru um
hádegisbilið í Alþingi til þess.
maí nk.
Islendingarnir urðu fyrir mikl-
um vonbrigðum, þegar þeim
var tilkynnt, að norska nefndin
hefði ekkert umboð til að ræða
um landgrunnsmálið. Enn
hefði það ekki verið rætt í
utanríkismálanefnd norska
Stórþingsins og því gætu Norð-
menn ekkert um það sagt. Hér
er greinilega um fyrirslátt að
ræða. Auðvitað verður væntan-
legt samkomulag borið undir
þá aðila í hvoru landi, sem
stjórnskipunarlega fara með
slík mál. Hvort umboð til
samninga er fengið á undan
viðræðum eða eftir verður auð-
vitað að ráðast af aðstæðum
séu menn á annað borð reiðu-
búnir að ræða efnislegar hliðar
mála. I vinnuplagginu frá lög-
fróðu embættismönnunum er
tvívegis vikið að landgrunninu
utan íslensku 200 mílnanna. í
inngangi er rætt um „afmörk-
un milli lándanna tveggja" á
hafsvæðinu utan 200 mílna
Islands „bæði að því er varðar
fiskveiðar og landgrunn" eða
„for fiskeriformál sável som
for kontinentalsokkelformár
eins og segir í textanum á
norsku. Þá er í einni grein
vinnuplaggsins sagt, að aðilar
muni „halda áfram viðræðum
um kröfur Islands til land-
grunnssvæða utan efnahags-
lögsögu Islands á svæðinu milli
Islands og Jan Mayen“. Viður-
kenning Norðmanna á slíkum
viðræðum þýðir, að þeir hafna
því ekki, að Islendingar eigi
rétt til einhverrar hlutdeildar í
landgrunninu utan 200
mílnanna.
í samhengi við landgrunnsmálið
er nauðsynlegt að hafa í huga,
að með því að gefa eftir rétt
þar, getum við bæði verið að
tapa auðlindum og einnig tæki-
færi til að hlutást til með
eftirliti og umhverfisvernd,
komi til olíuborana eða annars
konar vinnslu á svæðinu. Ekki
er fyrirsjáanlegt, að á þetta
reyni á næstu árum eða jafnvel
áratugum, en skortur á fram-
sýni gæti komið okkur illilega í
koll síðar.
í áliti fiskveiðihópsins kemur
fram, að komið skuli á fót
sameiginlegri fiskveiðinefnd
og jafnframt starfshópi fiski-
fræðinga, sem veiti henni ráð.
Nefndin á að gera tillögur um
leyfilegan hámarksafla á þeim
fiski, sem gengur inn á svæðið.
Skulu þær lagðar fyrir ríkis-
stjórnir beggja landa og taka
gildi eftir tvo mánuði hafi þær
verið samhljóða og hvorug
að í samningum þjóðanna um
Jan Mayen verði þetta hlutfall
ákveðið næstu fimm ár og
hugmyndir eru uppi um sjálf-
krafa endurnýjun, komi ekki
til ágreinings að þeim tíma
liðnum en ekki eru þær inni í
vinnuplagginu.
Fram kemur í vinnuplagginu, að
aðilar hafa ekki komið sér
saman um hlutfallslega hlut-
deild hvors um sig í heild-
araflamagninu. Mun nokkur
ágreiningur um þær tölur, sem
þar hefur verið hreyft. En
ákvæði er um rétt Islendinga
til að veiða loðnu af sínum
kvóta í fiskveiðilögsögu Jan
Mayen. Þá er einnig ákvæði um
rétt Islendinga til að veiða
annan göngufisk á svæðinu.
Vinnuplagginu fylgja síðan tvær
ar. En Islendingum er auðvitað
einungis í hag, að samkomulag
takist um miðlínu milli Jan
Mayen og Grænlands, ef Norð-
menn sýna okkur þá sanngirni
í tvíhliða samningum okkar,
sem við höfum vænst.
Hin bókun Norðmanna snýst um
það, að þeir minna á, að ákveða
á afmörkun lögsögu á hafinu
með samningum, íslendingar
hafi hins vegar ákveðið 200
mílna lögsögu í áttina að Jan
Mayen og telji ríkisstjórn Nor-
egs því nauðsynlegt að gera
fyrirvara um réttindi sín. I
þessu felst, að Norðmenn
draga í efa lagalegan rétt
íslendinga til þessarar út-
færslu en viðurkenna hana í
raun (de facto).
Til áréttingar á réttinum til
landgrunnsins mun Ólafur Jó-
hannesson hafa haft í huga að
leggja fram bókun þar sem
ítrekuð væri afstaða íslensku
ríkisstjórnarinnar um rétt
íslendinga til landgrunns-
niðurstaðan, að sá flötur finn-
ist ekki, sem báðir aðilar sætta
sig við. Mat á því ræðst ekki
aðeins af efni samningsins
heldur einnig af því, hvað við
taki, ef ekki verður samið.
Norðmenn hafa lýst því yfir, að
þeir ætli að færa út, áður en
það verður gert við Austur-
Grænland hinn 1. júní nk.
Verði útfærslan framkvæmd af
Norðmönnum í andstöðu við
okkur en ekki með samkomu-
lagi, hlýtur það að gerast
vegna þess að við teljum þá
niðurstöðu okkur hagstæðari
en samkomulag við Norðmenn.
Tíminn er naumur en valið
hefur skýrst.
Fréttir frá Noregi bera það með
sér, að þeirra samninganefnd-
armenn séu kampakátir yfir
viðræðunum hér. Sá fögnuður
lofar ekki beinlínis góðu, þegar
við okkur blasir, að svo virðist
sem sanngirni Norðmanna sé
meiri í orði en á borði. Eins og
áður beita þeir fyrir sig laga-
Staðið upp írá samningunum. Frá vinstri Ólafur Egilsson deildarstjóri í utanríkisráðun-
eytinu og ritari íslensku samninganefndarinnar. Ólafur Jóhannesson utanríkisráðherra
og Hans G. Andersen. sendiherra og þjóðréttarfræðingur.
HVAÐ
GERÐIST
í JAN MAYEN VIÐRÆÐUNUM?
Ekki munu hafa komið fram
neinar fastmótaðar athuga-
semdir þeirra við plaggið á
fundi viðræðunefndarinnar og
engar sérstakar ályktanir
komu frá þingflokkunum. En
eftir á hefur komið fram, að
grunsemdir höfðu læðst að
fulltrúum flokkanna, að ætlun-
in væri að knýja málið í gegn á
þessari stundu. Jafnframt hef-
ur verið látið að því liggja, að
leynisamningur hafi verið
gerður milli Ólafs Jóhannes-
sonar og Knuts Frydenlunds í
Helsingfors 26. mars sl. Þegar
Ólafur Jóhannesson var spurð-
ur að því, svaraði hann: — Þá
hefði verið samið hér í
Reykjavík.
Það dróst fram eftir degi, að
fiskveiðinefndin skilaði áliti
sínu og þegar það lá fyrir var
alveg ljóst, að vonlaust yrði að
ná lengra að þessu sinni. Var
þá ákveðið að slíta fundinum
og koma að nýiu saman í Ósló
einhvern tíma á bilinu 7.—10.
ríkisstjórnin gert við þær at-
hugasemd. Um þetta virðist
ekki ágreiningur en um hitt er
dei.lt, hvað gerist, ef ekki verð-
ur samstaða milli aðila. íslend-
ingar leggja til, að þá skuli það
ríkið, sem hefur meiri hags-
muna að gæta varðandi um-
ræddan fiskstofn, einhliða
ákveða leyfilegan hámarksafla.
Og síðan er gert ráð fyrir
framhaldsviðræðum aðila, geti
hitt ríkið alls ekki sætt sig við
hámarksaflann. í raun þýðir
þetta til dæmis, að íslendingar
hefðu úrslitavald um ákvörðun
á hámarksafla loðnu.
Síðan koma ákvæðin um skipt-
ingu aflans á svæðinu. Aðilar
eru sammála um, að frambúð-
arskipting komi fyrst til sög-
unnar eftir sumar- og haust-
vertíðina í ár. Norðmenn vilja
að fiskveiðinefndin ákveði
síðan hlutfallslega skiptingu á
afla milli þjóðanna til fimm
ára og þá komi hún til end-
urskoðunar. Islendingar vilja,
bókanir frá Norðmönnum.
Önnur er um það, að ríkis-
stjórn Noregs lýsir því yfir, að
hún muni í viðræðum við Daní
og væntanlega Efnahags-
bandalagið um afmörkun Jan
Mayen-svæðisins gagnvart
Austur-Grænlandi svo og um
fiskveiðiréttindi á svæðinu
reyna að koma á fyrirkomu-
lagi, sem tryggi hina þýð-
ingarmiklu fiskveiðihagsmuni
íslands á svæðinu.
Komi til útfærslu við Austur-
Grænland, sem gengur lengra
austur en miðlínan, falla ein
mikilvægustu loðnumiðin við
Jan Mayen inn í þá lögsögu.
Verði miðlínan niðurstaðan
gengur loðnan stundum vestur
fyrir hana. En með ofan-
greindri bókun lýsa Norðmenn
því yfir, að þeir muni gæta
hagsmuna íslendinga í þessu
máli. Og er það óneitanlega
nokkurs virði, því að Efna-
hagsbandalagið verður áreið-
anlega ekki auðvelt viðureign-
svæða utan 200 mílna efna-
hagslögsögu íslands á Jan
Mayen svæðinu, enda teldu
Islendingar að um væri að
ræða eðlilegt framhald
íslensks landsvæðis.
Það, sem hér hefur verið rakið,
eru þau sjónarmið, sem fram
komu í vinnuplöggum embætt-
ismannanna og sérfræðing-
anna. Hins vegar eru þessi
sjónarmið alveg óslípuð, því að
þau voru hvorki rædd á sam-
eiginlegum fundi beggja við-
ræðunefndanna né til neinnar
hlítar í íslensku nefndinni og
þvi ekki lögð fram formlega
sem uppkast að samningi. Þó
má af plöggunum ráða í hvaða
farveg viðræðurnar eru komn-
ar. Má segja, að nú sé þáttur
stjórnmálamannanna eftir.
Þetta mál verður ekki leyst
nema þeir taki af skarið og
ákveði, hvort stefna skuli að
endanlegum samningi á þess-
um grundvelli eða öðrum. Þá
kann það einnig að verða
krókum en sanngirnin má sín
lítils við samningaborðið. Þá
kröfu verður að gera til Norð-
manna, að þeir sýni sanngirn-
ina í verki, hún er einn þáttur-
inn í þeim hafréttarsáttmála,
sem er á lokastigi, og rúmast
því innan lagakrókanna. Það er
langt frá því, að það sé okkur
Islendingum einum í óhag, að
einhliða komi til útfærslu við
Jan Mayen. Knut Frydenlund
utanríkisráðherra sagði við
íslenska bláðamenn fyrir
skömmu, að það yrði áfall fyrir
norska utanríkisstefnu og
norræna samvinnu ef sam-
komulag tækist ekki við
Islendinga. Þessi orð standa
enn og það er ekki einungis
Islendinga sök, ef þau rætast,
og ekki batnar norræna sam-
starfið við það, að Danir slást í
lið með Norðmönnum með
Efnahagsbandalagið sem bak-
hjarl á svæði, þar sem Græn-
lendingar stunda engar veiðar.
Björn Bjarnason