Morgunblaðið - 19.04.1980, Blaðsíða 20

2 0 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. APRÍL 1980
við innflutt timbur því viður til
skipasmíða hefur aldrei vaxið
hérlendis.
Til þess að halda skipastólnum
við þurfti að flytja inn timbur til
skipasmíða eða flytja inn full-
smíðuð skip. En hvorugt var gert.
Hvers vegna? Goðarir hafa metið
varning kaupmanna það lágt að
ekki hefur myndast nægur hagn-
aður til þess að endurnýja kaup-
skipaflotann.
í stað þess að mæta erfiðleikun-
um af hækkandi verðlagi erlendis
var fundin „Patentlausn" verð-
lagshöft. íslenzku kaupmennirnir
voru veikir fyrir og höfðu ekki
bolmagn til timbur- né skipa-
kaupa. Erlendir kaupmenn héldu
lengur út en gáfust smám saman
upp, enda hafa þeir séð þegar leið
á sturlungaöldina að goðar mis-
notuðu sér verðlagningarvald sitt
til þess að draga úr efnahagsleg-
um áhrifum innanlandsófriðarins.
Smám saman drógu höfðingj-
arnir allan mátt úr þjóðinni og
megum við þakka fyrir að ekki fór
fyrir okkur eins og íslendingum á
Grænlandi. Hliðstæðurnar í dag
eru sláandi. Höfðingjar 20. aldar-
innar ákveða verðlag og álagningu
Jóhann J. Ólafsson:
Höfðingjar 20. aldarinnar
Þegar Tómas Árnason, við-
skiptaráðherra, kom á aðalfund
Félags ísl. stórkaupmanna í
síðasta mánuði hélt hann ræðu og
sagðist hafa lesið kvöldið áður í
Islandssögunni að verðlagshöft
hefðu verið við lýði á 13. öld.
Höfðingjarnir (goðarnir) hefðu
séð um verðlagshöft þess tíma.
I Islenzkri menningu eftir Sig-
urð Nordal segir: „að goðar hafi
haft eftirlit með erlendum kaup-
mönnum og verðlagi á varningi".
(bls. 124).
Þegar kaupskip komu af hafi
var það réttur goðans af fara
fyrstur til skips og kaupa á undan
öðrum landsmönnum og „leggja
lag á varninginn" þ.e. ákveða verð
hans. Þarna mættust andstæðir
hagsmunir, kaupmenn miðuðu
verð sitt við verðlag erlendis,
þaðan sem þeir komu að viðbættri
kostnaðar- og áhættusamri út-
hafssiglingu til Islands. Goðar
miðuðu við efnahagsástand inn-
anlands, og þörf á að halda
vinsældum meðal þingmanna
sinna.
Afleiðingin? Kaupmenn töpuðu
á verzluninni og hættu henni
smám saman.
Sigurður Nordal ritar um mögu-
leika á því að Islendingar tækju
alfraið verzlunina í sínar hendur á
13. öld, en telur þá hafa verið
þeirri hugmynd nærri afhuga.
Hann segir: „Olli því vafalaust
mjög timburleysið í landinu. Þeir
kunnu ekki að smíða skip og á
tímabilinu 1200—1264 er enginn
Islendingur nefndur, sem færi
kaupferðir á eigin skipi“. Með
timburleysi á Sigurður sjálfsagt
Jóhann J. ólafsson
af pólitískri hentisemi án nokk-
urrar stoðar í raunveruleikanum.
Verzlunin verður að borga her-
kostnað þeirra alveg eins og fyrr á
öldum. I dag verður vart annað
séð en að saga 13. aldar sé að
endurtaka sig.
íslenzk verzlun færist í ríkari
mæli úr landi. Ekki þykir nóg að
gert og verða erlendir kaupmenn
sjálfsagt gerðir óstarfhæfir einn-
ig-
Verðlagseftirlit til forna var
mun virkara. Strjálar skipakomur
fóru ekki fram hjá neinum og
goðar höfðu vopnavald. Hörmu-
legar afleiðingar voru óumflýjan-
legar. Nú er mun erfiðara að ná
svipuðum kverkatökum á verzlun-
inni en þó mikið reynt. Vonandi
verður íslenzka þjóðin gæfusam-
ari í þetta skiptið.
Sigurður Júl. Grétarsson:
Má sálarfræði
ekki vera til?
Þorsteinn Gylfason birti grein í
Morgunblaðinu 12. apríl, sem heit-
ir: „Hvers vegna í dauðanum?"
Hann telur, að hnignun móður-
málskennslu og skeytingarleysi
um málfar megi aðallega rekja til
þess, að félagsvísindi séu til.
Drýgstum hluta greinarinnar er
varið í að sýna fram á, að
félagsfræði, sálarfræði og uppeld-
isfræði séu „agalaust kjaftæði",
„alheimsplága", sem hreiðri um
sig í skólum og muni að lokum
eiga drjúgan þátt í að eyða byggð í
landinu.
Mest ber á tveimur sönnunar-
gögnum með ákærunni auk um-
fjöllunar um Skírnisgrein eftir
Gísla Pálsson, sem Gísli hlýtur
sjálfur að fjalla um. Annars vegar
er greinargérð um greindarmæl-
ingar og hins vegar ómerkt til-
vitnun í fjölritað kennsluhefti í
uppeldisfræði.
Greindarmælingar eru að mati
Þorsteins taldar virðulegasta
sérgrein félagsfræði, uppeldis- og
sálarfræði. Það er líklega þess
vegna sem hann velur þá grein til
umfjöllunar, því hvað má ekki
álykta um fræðin í heild, ef
virðulegasta sérgreinin er mark-
laus? Þorsteinn getur þess ekki, að
greindarkenningar, og þó einkan-
lega greindarmælingar, séu mjög
umdeildar innan sálarfræðinnar.
Nafnbótin, sem Þorsteinn sæmir
greinina „ein virðulegasta sér-
grein þeirra fræða“, orkar því
tvímælis, svo ekki sé meira sagt.
Því fer þess vegna fjarri, að
ályktanir um greindarmælingar
gildi um alla sálarfræði.
Ekki svo að skilja, að Þorsteinn
hafi gagnrýnt greindarmælingar
af mikilli skarpskyggni. Fyrst
getur hann upphafsmanns víð-
tækra mælinga á séreinkennum
fólks. Sá hét Francis Galton og
var áhugamaður um mannbóta-
fræði. í þágu þessa áhugamáls tók
hann upp á því að mæla mun á
einstaklingum með ýmsum hætti
og er því í vissum skilningi
forfaðir greindarprófa. Vegna
þess, að mannbótafræðin gekk sér
til húðar, telur Þorsteinn sjálfgef;
ið, að greindarpróf séu della. í
þágu mannbóta var Galton líka
brautryðjandi í tölfræði, og sú
grein hefur eflaust verið misnotuð
margvíslega eins og flest fræði.
Samt stendur ekki til að leggja
hana niður. Efnafræði var upp-
runnin í alkemíu og er undirstaða
eiturefnahernaðar; stjörnufræði
er eitthvað skyld stjörnuspeki, og
svo ég vitni í fræðimann, sem ég
vissulega ber virðingu fyrir, þá má
segja, „að vísindarit Newtons, sem
við köllum svo, hafi nánast verið
safn spássíugreina í ritum um allt
önnur efni, um gullgerðarlist og
hvers konar dulspeki, en einkum
þó og sér í lagi um eðli heilagrar
þrenningar." (Þorsteinn Gylfason,
T. M. & M. 36. árg. bls. 257-258)
Ef við vildum gagnrýna aflfræði
Newtons skiptir uppruni hennar
engu máli.
I framhjáhlaupi í mannbóta-
umræðunni auglýsir Þorstéinn, að
íslenskir sálfræðingar hafi átt
sína mannbótameistara, sem m.a.
skrifuðu „sálfræðiritið Mannbæt-
ur“, eins og Þorsteinn kallar það.
Hann reynir þarna með órök-
studdri staðhæfingu að tengja
mannbætur og sálarfræði, eins og
mannbætur hafi verið sérstakt
fjöregg sálarfræði, en öðrum
fræðigreinum óviðkomandi. Á
sama hátt mætti segja, að sálar-
fræði hafi aldrei komið mannbót-
um neitt við, af því að t.a.m.
Sigurjón Björnsson hafi aldrei
verið mannbótasinni.
Að mannbótaumræðu lokinni
skýrir Þorsteinn ónákvæmt frá
umdeildustu sálfræðirannsókn
eftir stríð, en lesandinn á líklega
að halda að sú athugun sé dæmi-
gerð fyrir fræðin og allir sál-,
félags- og uppeldisfræðingar séu
sammála niðurstöðunum. Því
næst er sagt frá Cyril Burt,
nafnkunnum falsara. Eigum við
nú að álykta, að hann sé dæmi-
gerður félagsvísindamaður eðá
hvað? Það má líka spyrja Þor-
stein, hvort fræði, sem eru fals og
fum frá upphafi geti þó verið
fölskvalaus í einhverjum skiln-
ingi.
I lok umræðu sinnar um greind
nálgast Þorsteinn réttmæta gagn-
rýni með umræðu um mælinga-
raunir, en hann nefnir ekki, að sú
umræða hafi lengi átt sér stað
innan sálarfræðinnar. Enda þótt
sumir sálfræðingar, skriffinnar,
kennarar o.fl. hafi hneigst til
barnalegrar oftrúar á próf, þá er
slík afstaða engan veginn dæmi-
gerð fyrir alla sálarfræði. Sál-
fræðingar hafa bæði gagnrýnt
greindarhugtak prófanna og þá
herfilegu misnotkun og mistúlkun,
sem orðið hefur hlutskipti greind-
arprófa og reyndar allra prófa.
Áreiðanleiki, réttmæti og beiting
prófa eru alltaf vandasöm úr-
lausnarefni og því fer fjarri að sá
vandi sé bundinn við sálarfræði
eina saman. Þó að ég efist stórlega
um réttmæti þess að nota próf í
jafnríkum mæli og nú er gert,
mótmæli ég rangfærslum Þor-
steins, af því að umræða eins og
hans er alls ekki fullnægjandi til
þess að komast að vitlegri niður-
stöðu.
Síðara sönnunargagn Þorsteins
með ákæru hans á hendur félags-
vísindum er skárra, en samt ófull-
nægjandi. Það er tilvitnun í ekki
beint skýrt plagg, sem Þorsteinn
Athugasemd
við morgun-
blaðsgrein
Þorsteins
Gylfasonar
Bjór leyfð-
ur um borð
Washington 15. apríl — AP.
í FYRSTA skipti í sextíu og
sex ár hefur bjórdrykkja nú
verið leyfð um borð í skipi í
bandaríska flotanum. Það var
flotamálaráðherra Bandaríkj-
anna, Edward Hidalgo, sem
ákvað að leyfa bjórdrykkju
um borð í flugvélamóðurskip-
inu Nimitz sem hefur verið á
eftirlitssiglingu um arabíska
hafið og eru um borð fimm
þúsund menn. Fær hver skip-
verji tvær dósir af bjór á
laugardögum og sunnudögum
um ótiltekinn tíma.
Öll neyzla áfengra drykkja
og öls hefur verið bönnuð hjá
bandaríska flotanum síðan
árið 1914.
Skráður
„almennur
þvargarf í
símaskránni
Cherokee, Iowa 14. april. AP.
ERWIN Rode er væntanlega
eini maðurinn sem er skráð-
ur í nýja símaskránni í Cer-
okke undir þeim orðum sem
hann lýsir sjálfum sér með
„almennur þvargari“ (public
nuisance) á undan nafni
sínu. Rhode er sem sagt ekki
skráður undirR-inu heldur
undir PN — Rhode Erwin
Rhode hefur fyrir æði löngu
látið merkja allan póst og
opin ber plögg með þessum
titli sínum.
Rhode hefur undanfarin tíu
ár ótæpilega haft uppi gagn-
rýni á það sem honum finnst
mega betur fara í heimabæ
sínum og gefið í skyn að þar
viðgangist hið versta svínarí í
opinberri stjórnun.
segir, að sé kennt í uppeldisfræði í
H.I. Þar biður þó Þorsteinn les-
andann aftur um að dæma fræði-
greinina alla af þessári klausu.
Það er ómaklegt, og ég veit, að
slíkar röksemdir fengju bága
einkunn í kennslustundum Þor-
steins. Hvers vegna í dauðanum
notar hann svona röksemdir hér?
Ég hallast helst að því, að
Þorsteinn hafi skrifað grein sína
m.a. í gríni og til þess að stríða
fólki. Það, sem ég held hann eigi
þó við er, að það sé vafamál hvort
uppeldis-, sálar- og félagsfræði
standi undir þeim kröfum um
hagnýtingu, sem til þeirra eru
gerðar. Ætli það sé ekki álit
Þorsteins, að ýmsir fræðingar
þessara greina séu hér og erlendis
helsti aðsópsmiklir í mótun
menntastefnu, og það í nafni
vísindalegrar ráðkænsku, sem
byggir svo þegar betur er að gáð
ekki á öðru en nýtísku fordómum.
Þá væri frekar, að alíslensk og
heilbrigð skynsemi væri höfð að
leiðarljósi, en innflutt hindurvitni.
Þorsteinn telur því ekki réttlæt-
anlegt að skikka íslenska háskóla-
menn í uppeldisfræðinám til þess
að þeir megi löglega stunda
kennslu.
Þessi skoðun er verð strangrar
og viturlegrar umræðu. Skemmt-
unin, grínið og smásögurnar bera
hins vegar rök Þorsteins ofurliði í
málflutningi hans. Hann efnir til
blaðaskrifa um mál óskyld því,
sem ætlunin var. Sú tímabæra
umræða, sem ég hygg að Þor-
steinn vilji stofna til, sumsé um
rökstuðning við stefnumótun í
menntamálum, tefst sennilega
fremur en hitt fyrir vikið. Ég vona
þó að Þorsteinn skýri fljótlega
mál sitt og styðji það þá agaðri
röksemdafærslu, sem ég veit að er
hans sterkasta hlið, taki hann sig
til. | ^ ^