Morgunblaðið - 28.05.1980, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. MAÍ1980
35
Sveinn Valfells:
Þróun verðlags landbúnaðarafurða á
frjálsum markaði og við verðeinokun
Á undanförnu mánuðum hefur
mikið verið rætt og ritað um
vandamál landbúnaðarins. Þessi
umræða hefur mest snúist um
vandamál hins hefðbundna land-
búnaðar, sauðfjár- og nautgripa-
ræktar. Sjaldnar er minnst á að
landbúnaður á íslandi er ekki
eingöngu sauðfjár- og nautgripa-
rækt heldur að hér eru einnig
framleiddar aðrar afurðir svo sem
svínakjöt, kjúklingar og egg.
Einn meginmunurinn á þessum
landbúnaðargreinum er sá, að
nautgripa- og sauðfjárafurðir eru
háðar verðlagningu opinberrar
nefndar og að verðið er fastákveð-
ið til neytenda. Bændur fá trygg-
ingu fyrir útflutningsbótum er
nema nú allt að 10% heildar-
framleiðslunnar. Einnig hafa af-
urðir sauðfjár og nautgripa verið
greiddar niður innanlands.
Niðurgreiðslur hafa verið not-
aðar í tvennum tilgangi. í fyrsta
lagi eru þær sem verðþætur, sem
lækka vöruverð til neytenda og
auka þannig neyslu á þessum
vörutegundum. Afnám niður-
greiðslna leiðir þá til hækkaðs
verðs til neytenda, minni eftir-
spurnar og þar af leiðandi meiri
offramleiðslu þegar slíkt er um að
ræða. Skattborgararnir (neytend-
ur) greiða svo verðmismuninn í
formi skatta. í öðru lagi hafa
niðurgreiðslur verið notaðar í
stjórnmálalegum tilgangi, til þess
að hafa áhrif á framfærsluvísi-
tölu, til að reyna að halda niðri
vísitölubundnum kaupsamning-
um. Mismunurinn er svo tekinn
aftur af neytendum í formi beinna
skatta, sem ekki hafa áhrif á
vísitöluna eða þá er greiddur með
aukinni peningaútgáfu, sem er
reyndar sú skattheimtuaðferð sem
almenningur gerir sér minnsta
grein fyrir og hreyfir minnstum
mótmælum gegn.
Landbúnaðarvöruverðið hefur
verið reiknað út eftir ákveðnum
reglum sem eiga að tryggja bónd-
anum sambærileg laun við tekjur
verka- og iðnaðarmanna. Miðað er
við svokallað vísitölubú, sem er
sett saman af nautgripum og
sauðfé. Nú stendur til að koma á
kvótakerfi, þar sem bændur fái
ákveðinn hluta framleiðslunnar
greiddan að fullu, og það sem
umfram er verði greitt á útflutn-
ingsverðlagi. En í meginatriðum
verður kerfið óbreytt þar sem
bóndinn mun áfram fá tryggðar
viðmiðunartekjur, mismiklar eftir
bústærð undanfarinna ára.
Öðru máli gegnir um þá bænd-
ur, sem stunda aðrar búgreinar en
hér voru ræddar. Bændur, sem
stunda svína-, kjúklinga- og
eggjaframleiðslu, búa ekki við
neins konar tekjutryggingar, verð-
tryggingar, tryggingar á afurða-
sölu né annars konar tryggingar
af hálfu ríkisvaldsins. Þeir selja
framleiðslu sína á frjálsum mark-
aði, sem framboð og eftirspurn
stjórna, eða þeir og neytandinn.
Einn er sá aðili, sem virðist
hafa gleymst í umræðunni um
landbúnaðarmál, en það er sá, sem
í raun ætti að skipta mestu máli
— sjálfur neytandinn. Þó að
neytendur landbúnaðarvaranna
séu mörgum sinnum fleiri en
framleiðendurnir, þá virðist eins
og neytandinn skipti stjórnmála-
menn minna máli. Margur kynni
að halda að hinar hefðbundnu
landbúnaðargreinar, sem » hafa
búið við tryggt verð, tryggða sölu,
tryggða afkomu og verðbætur
(niðurgreiðslur), stæðu það miklu
betur að vígi í samkeppninni við
ótryggðar greinar landbúnaðar-
ins, að til neytandans skiluðu sér
þessi forréttindi L formi hlutfalls-
lega lækkaðs vöruverðs. En hér
fer samt öðruvísi eins og með-
fylgjandi tafla sýnir:
Verðþróun verðtryggðra og
óverðtryggðra landbúnaðarafurða
á tímabilinu nóv. 1972—mars
1980.
Sveinn Valíells.
Fyrri dálkurinn sýnir að miðað
við meðalverð þessara sex afurða
hefur dilkakjöt hækkað um 24%,
nautakjöt hækkað um 22% og
ostur hækkað um 15%, en hin
frjálsa framleiðsla, kjúklingar
hafa lækkað um 19%, svínakjöt
lækkað um 25% og egg lækkað
um 45%. Seinni dálkurinn sýnir
verðbreytingar miðað við dilka-
kjöt. í þessari töflu hefur niður-
greiðslunni verið bætt ofan á
útsöluverðið, enda greiðir neyt-
andinn niðurgreiðsluna óbeint í
formi skatta. Einnig hefur verið
tekið tillit til breytinga á sölu-
skatti. Hagsmunir neytandans eru
að fá neysluvörur sínar á sem
lægstu verði. Taflan sýnir okkur,
að á síðustu átta árum hafa þær
afurðir, sem ekki hafa verið undir
opinberu verðlags- og framleiðslu-
kerfi, sinnt þörfum neytandans
betur en hinar verðtryggðu afurð-
ir hins hefðbundna landbúnaðar.
Þær vörur sem seldar hafa verið á
frjálsum markaði hafa hlutfalls-
lega lækkað í verði, en þær vörur
sem eru bundnar opinberri verð-
einokun, verðbótum og sölutrygg-
ingu hafa hækkað í verði, þrátt
fyrir öll forréttindin. Hagsmunir
neytandans virðast því vera betur
tryggðir við frjálsa verðlagningu
landbúnaðarafurða og án verðbóta
(niðurgreiðslna).
Landbúnaðarvandamál er ekki
séríslenskt fyrirbrigði, heldur
þekkist það víðast hvar í hinum
vestræna heimi. Sem dæmi má
nefna nýlega kröfu Breta um
lækkun framlags þeirra til sam-
eiginlegra sjóða EBE, þar sem
þeir hafa lagt verulega meira af
mörkum en þeir hafa fengið í sinn
hlut. Þessu hafa franskir bændur
mótmælt, þar sem þeir eru aðal-
þiggjendur af styrkjakerfi Efna-
hagsbandalagsins til landbúnaðar.
I Bandaríkjum Norður-Ameriku
er rekið víðtækt styrkjakerfi til
landbúnaðar. Um það hefur hinn
þekkti hagfræðingur Milton
Friedman þetta að segja í laus-
legri þýðingu: „Eigi að réttlæta
niðurgreiðslur (verðbætur) til
bænda á öðrum grundvelli en
þeirri pólitísku staðreynd, að
dreifbýlið hefur miklu fleiri þing-
sæti en því ber miðað við atkvæða-
magn, þá er það gert á þeirri
forsendu að bændur séu láglauna-
stétt. En jafnvel á þessum grund- %
velli, ná niðurgreiðlsur ekki þeim
tilgangi sínum að hjálpa þeim
bændum sem eru hjálpar þurfi.
Því að í fyrsta lagi er ágóðinn í
öfugu hlutfalli við þörfina, því að
niðurgreiðslurnar eru í réttu hlut-
falli við sölumagnið. Fátæki bónd-
inn selur ekki aðeins minna af
afurðum, heldur notar hann
stærra hlutfall af framleiðslu si-
nni til eigin nota og fær engar
verðbætur af þeim hlut. I öðru lagi
er ágóði bændanna af niður
greiðslum miklu minni en þær
kosta. Þetta á sérstaklega við um
kostnað við að geyma umfram-
birgðir sem alls ekki rennur til
bóndans. Jafnvel getur vel verið,
að birgðageymslueigendurnir séu
þeir sem hagnist mest. Þetta er
ekki síður rétt um þann hluta sem
rennur til að greiða afurðir. Bónd-
inn er hvattur til að auka fram-
leiðsluna og eyða meira fé í áburð,
fræ, vélar, olíu o.s.frv. Bóndinn
fær aðeins það sem eftir er þegar
birgðageymslueigendurnir og þeir
sem selja honum vöru og þjónustu
eru búnir að fá sitt. Og sá ágóði er
raunar ýktur. Tryggingakerfið
heldur fleira fólki við landbúnað-
arstörf en ella. Aðeins sá tekju-
mismunur, sem fólk hefur af því
að stunda landbúnaðarstörf frem-
ur en önnur störf, er raunveru-
legur ágóði þess ef hann er
einhver.
Aðaláhrif kerfisins eru að auka
framleiðsluna. En það leiðir ekki
til hærri tekna bænda.
Kostnaðurinn af tryggingakerf-
inu er augljós, en neytandinn
geldur kerfisins tvisvar. Fyrst í
sköttum til að greiða niðurgreiðsl-
urnar og svo aftur við að greiða
matvæli dýrara verði en ella.
Sjálfur bóndinn er bundinn í klafa
kerfis og miðstjórnar en þjóðin öll
geldur svo fyrir aukið og sívax-
andi skrifstofubákn."
Svo mörg voru þau orð Fried-
mans um ástandið í því frjósama
landi, Ameríku.
29.04.1980,
Heimildir:
Milton Friedman. Capitalism & Freedom,
The liniversity of ChicaKO Press. ChicaKo
1962.
HaKtiðindi. maí 1973.
FramleiAsluráð landbúnaðarins, mars 1980.
Osta- ok smjorsalan. mars 1980.
IlaKkaup. mars 1980.
Kjðtmiðstoðin. mars 1980.
Yitni vantar
SLYSARANNSÓKNADEILD
lögreglunnar hefur beðið Morg-
unblaðið að auglýsa eftir vitnum
að eftirtöldum ákeyrslum í borg-
inni. Þeir, sem veitt geta upplýs-
ingar í þessum málum. eru beðn-
ir að hafa samband við slysa-
rannsóknardeildina hið fyrsta.
Mánudaginn 19. maí var ekið á
bifreiðina Y-9257, sem er brún
Mazda 929, á bifreiðastæði við
Landspítalann kl. 09.00-13.00, á
bifreiðastæði norðan Hagkaups í
Skeifunni kl. 15.45-16.30, eða á
bifreiðastæði norðan Glæsibæjar
kl. 16.45-17.30.
Þriðjudaginn 20.05. var ekið á
bifreiðina R-50589, sem er drapp-
litaður Volkswagen, á Grettisgötu
við hús nr. 6.
Miðvikudaginn 21.05. var ekið á
bifreiðina R-64384, sem er græn
Mazda 323, við Stórholt 33 kl.
14.30-18.30 eða á Hringbraut við
Kaplaskjólsveg 1 kl. 18.45-19.15
Miðvikudaginn 21.05. var ekið á
bifreiðina R-52307, sem er gulur
Autobianchi, á bifreiðastæði við
verslunina Ellingsen í Ánanaust-
um. _ ______
• •
Okumaður
gefi sig fram
MIÐVIKUDAGINN 21. maí um kl.
21.30 varð óhapp á Kaplaskjóls-
vegi við innkeyrslu að húsi nr. 54.
Þar féll 11 ára drengur á
reiðhjóli og meiddist nokkuð.
Hann skýrir svo frá að bifreið hafi
rekist á hjólið og fellt það og lýsir
henni sem dökkblárri, nokkuð
stórri fólksbifreið.
Þeir sem kynnu að geta gefið
upplýsingar varðandi þetta mál
eru beðnir að hafa samband við
slysarannsóknadeild í síma 10200.
Hvort sem litið er á þvottahæfni, efnisgæði,
handbragð eða hönnun, er Völund í sérflokki,
enda fyrsta flokks dönsk framleiðsla, gerð
til að uppfylla ströngustu kröfur vandlátustu
markaða veraldar.
Voiund
danskar þvottavélar
í hæsta gæðaflokki.
Frjálst val hitastigs með hvaða
kerfi sem er veitir fleiri mögu-
leika en almennt eru notaðir, en
þannig er komið til móts við
séróskir og hugsanlegar kröfur
framtíðarinnar.
Hæg kæling hreinþvottarvatns
og forvinding í stigmögnuðum
lotum koma í veg fyrir
krumpur og leyfa vindingu á
straufríu taui.
En valið er þó frjálst:
flotstöðvun, væg eða kröftug
vinding.
Trefjasían er í sjálfu
vatnskerinu. Þar er hún
virkari og handhægari,
varin fyrir barnafikti
og sápusparandi svo um
munar,
Traust fellilok, sem lokað er
til prýði, en opið myndar bakka
úr ryðfríu stáli til þæginda
við fyllingu og losun.
Sparnaðarstilling tryggir
góðan þvott á litlu magni
og sparar tíma, sápu
og rafmagn.
Fjaðurmagnaðir demparar
í stað gormaupphengju
tryggja þýðan gang.
Fullkominn öryggisbúnaður
hindrar skyssur og óhöpp.
:.

Fjórir litir: hvítt, gulbrúnt, grænt, brúnt.
3ja hólfa sápuskúffa
og alsjálfvirk sápu-
og skolefnisgjöf.
Tromla og vatnsker
úr ekta 18/8 króm-
nikkelstáli, því
besta sem völ er á.
Lúgan er á sjálfu
vatnskerinu, fylgir
því hreyfingum þess
og hefur varanlega
pakkningu.
Lúguramminn
er úr ryðfríum
málmi og
rúðan úr
hertu pyrex-
gleri.
Annað eftir
því.
Strax við fyrstu sýn vekur glæsileiki Völund athygli þína.
En skoðaðu betur og berðu saman, lið fyrir lið, stillingar,
möguleika, hönnun, handbragð og efnisgæði, og þá skilurðu
hvers vegna sala á vönduðum vélum hefur á ný stóraukist
í nágrannalöndunum. Reynslunni ríkari huga nú æ fleiri að
raunverulegu framleiðslulandi og verðleikum fremur en
verði og gera sér Ijóst, að gæðin borga sig: strax vegna
meira notagildis, síðar vegna færri bilana, loks vegna lengri
endingar.
Volund
þvottavélar-þurrkarar-strauvélar
FYRSTA FLOKKS FRÁ|
Traust þjónusta
Afborgunarskilmálar I
/FOniX
HÁTÚNI 6A • SÍMI 24420
Hlutfallsbr. verðs Verðfall miðað
mioað við meðalt.: við dilkakjöt:
Dilkakjöt: 124% 0%
Nautakjöt: 122% 1%
Ostur: 115% 7%
Kjúklingar: 81% 34%
Svínakjöt: 75% 39%
Egg: 55% 55%