Morgunblaðið - 01.11.1980, Síða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. NÓVEMBER 1980
Þjóðkunnir þingskrífarar:
Skáldað í skjala-
herbergi Alþingis
Prá því var skýrt í þætti Ingimars
sl. laugardag, að faðir hans andaðist
þá er Ingimar var á bernskuskeiði.
Föðurbróðir Ingimars, Jónas H.
Jónsson, hafði eigi unað sér í Hörgs-
holti, langaði til að læra og fluttist
til Reykjavíkur. Þótt minna yrði úr
námi en hann hefði kosið, varð hann
þó kunnur maður á sinni tíð. Flestir
landsmenn hefðu kannast við Jónas
Mána, eða Plausor, en svo nefndi
hann sig, er hann kvað fjölda
gamanvísna er fleygar urðu. Enn í
dag er sungið ljóð hans um Bjössa á
Hói, Kvásarvalsinn o.fl. Jónas var
lengi húsvörður í Alþingishúsinu og
Háskólanum. Ekki mun það hafa
spillt því, að Ingimar fengi starf
þingskrifara.
Ingimar á í fórum sínum „Erindis-
bréf fyrir starfsmenn á skrifstofu
Alþingis". Þar segir í 2. grein: „Þeir
skulu skyldir að vera komnir alla
virka daga til starfa á skrifstofuna
einni klukkustund fyrir dagmál, og
skulu vinna þar til þess, er ein
klukkustund er til náttmála, nema
nauðsyn sé á lengri vinnu. Til
matmáls eiga þeir tvær klukku-
stundir daglega, eina í hvort sinn. Á
helgum dögum fer vinnan eftir
fyrirmælum skrifstofustjóra, sam-
komulagi starfsmanna sín í milli og
verkaþörfinni."
Undir bréfið rita forsetar Alþing-
is, Guðmundur Björnsson og Ólafur
Briem, ásamt skrifstofustjóra Ein-
ari Þorkelssoni. Ingimar ritar sam-
þykki sitt við ráðningu hinn 16.
desember 1916. Dagkaup er ákveðið
8 krónur.
Áhugi Ingimars og Þórbergs á
margvíslegum málum, skáldskap,
stjórnmálum, guðspeki og lífsgát-
unni, leiðir þá saman í kynnum og
starfi. „Spaks manns spjarir, —
lyrisk lofnar-kvæði og heimspeki-
legar hugraunir" er Þórbergur birtir
undir dulnefninu Styr Stofuglam, er
til vitnis um vináttu þeirra félaga.
Þórbergur ritar á eintak bókarinnar
er hann sendir vini sínum og félaga:
„Ingimari Jónssyni með virðingu og
þakklæti fyrir kvenlegt bríarí og
hjálpfýsi og lærðar leiðbeiningar,
sem hann hefir látið mér í té í þeim
cfnum.
frá höf.“
- O -
Þórbergur hefir lýst því í Eddu
sinni, er þeir félagar luku sameigin-
lega kvæði í þáverandi skjalaher-
bergi þingsins á páskum árið 1917.
Að vísu nafngreinir hann eigi höf-
und þann, er með honum kvað ljóðið,
en Ingimar upplýsir nú þátt sinn í
þvi. Frásögn Þórbergs er svolátandi:
Ástaróður
Á laugardagskvöld fyrir páska
1917 sátum við tveir, kunningi minn
og ég, með tveimur stúlkum heima í
herbergi hans í austurbænum. Hann
var þeim lítið eitt kunnugur, en ég
hafði aldrei talað við þær áður. Við
röbbuðum fram og aftur um ýmsa
smámuni hversdagslífsins, og svo
var það ekkert meira. Þetta var
heldur dauft og tilburðarlaust sam-
kvæmi. Og úti var norðanrok með
frosti. Önnur þessara stúlkna hét
Sigríður, hávaxin, dökkhærð og
brúneyg, dama forkunnarfríð sýn-
um. Hún fór síðar til Kaupmanna-
hafnar og mun hafa orðið þar
innlyksa.
Um páskana eða litlu eftir páska
fundum við, kunningi minn og ég,
uppá því að yrkja ástaróð til Siggu.
Það var þó ekki vegna þess, að við
værum farnir að unna henni hugást-
um, ekki heldur í því skyni að veiða
ástir hennar og því um síður af því,
að við ættum henni nokkuð upp að
unna í ástamálum, heldur var þetta
gert í spaugi og dáraskap.
Mig minnir, að við byrjuðum að
yrkja kvæðið niðri við höfnina,
örstutt fyrir norðan og vestan, þar
sem sænska frystihúsið er nú. Þaðan
gengum við inní Alþingishúsið og
ortum kvæðið til enda í þáverandi
skjalaherbergi þingsins. Við höfðum
þá báðir verið þingskrifarar, og
þetta var síðla dags á helgum degi.
Síðan var kvæðið hreinskrifað og
sent Siggu, einsog það er prentað hér
á eftir.
Þessi mikli ástaróður ber nokkurn
keim af kvæðum í Sæmundar-Eddu.
Hún var svo að segja daglegt
lestrarefni mitt á árunum 1913 til
1918. Ég held ég hafi kunnað megin-
þorra hennar utanbókar. Þessvegna
hætti mér við að grípa til hennar á
þessum árum, þegar ég setti saman
kvæði undir fornyrðislagi eða Ijóða-
hætti. Þaraðauki var kunningi minn
vel að sér í Eddukvæðunum.
Örfá forn orð og orðmyndir þarfn-
ast skýringa. Manngx = enginn mað-
ur, enginn. Aldaheimur = mann-
heimur (aldir = menn). Sá-at = sá
ekki. Svásleyur = bjartur, fagur.
Reyndi-t = reyndi at, reyndi ekki.
Þráðak = þráða ek, þráði ég. Átfröð-
uU = sól. Drótt = menn.
„Meyjaroröum
skyli mannxi trúa
né þvi, es kveðr kona.“
Svo kvað halur
sviftur meyjartryKkðum.
Þekkti' 'hann ekki þix
Þinar veit éK tryKKðir
þrunKnar ástum.
eldi údauðleika.
I.ýsa munu þær
Ijúfum vini
innum dauðans dyr.
FeKra leit eninnn
i aldaheimi
en sætleik sálar þinnar.
Sem Krísk list
frá Kuðastóli
er andlitsásýnd þin.
Ljóðið er tólf erindi. Því lýkur
þannig.
Hér við skiljumst.
en hittumst aftur
eftir dáinn daK.
Sætur KUð
Kefi Síkku ró.
en hún mér alla ást."
Ingimar brosir nú að brekum
þeirra félaga. Kveðst fátt eitt muna
að segja frá Siggu og er mynd
hennar horfin í móðu tímans.
Steíán frá Ilvítadal
Ég vann á Akureyri 1912, segir
Ingimar, og fylgdist þá alltaf með
Stefáni. Hann ferðaðist þá um vest-
anverðan Eyjafjörð með myndavél
svo sem Þórbergur hefir greint frá.
Stefán var þá alveg rúineraður og
gat ekkert gert, en hvarf til Noregs.
Ég þekkti hann frá því hann var
yngri. Þá kom hann til mín í
Reykjavík. Ég sló víxil fyrir hann,
eða hjálpaði honum, því hann var
alltaf blankur. Hann var með berkla
og annar fóturinn allmikið bilaður.
Gat ekkert unnið, þó hann væri að
reyna það. Hann var fjarskalega
veikur fyrir áfenginu. Ég hafði
aldrei neina ánægju af áfengi. Ef ég
sat með mönnum, sem voru að
drekka, þá svindlaði ég alltaf og lét í
glasið hjá mér eitthvað sem hafði
sama lit, en ekkert áfengi. Ég gat
hlegið með þeim alveg jafnt fyrir
því, og sumum hafði ég mjög gaman
af, einmitt þegar þeir voru orðnir
kenndir, því að þá kom margt fleira
fram hjá þeim heldur en ella, og
maður kynntist þeim dýpra fyrir
það.
Svo kemur Stefán til mín í Hafn-
arfirði og hefir þá ort dálítið meira.
Það var nóg í handhæga litla
kvæðabók, svo að ég greiddi fyrir
því, af því ég þekkti til í Gutenberg
og Hallbjörn Halldórsson var vinur
minn. Hann sá um fyrir mig að setja
bókina upp og ég ábyrgðist greiðslu.
Það gekk allt ágætlega og við seldum
300 eintok af bókinni og hann fékk
þó nokkra aura í sinn hlut, blessaður
kallinn. Það var strax auðfundið,
maður þurfti ekki nema heyra eitt
smákvæði, þá fann maður undireins
að þetta var stórskáld.
Þarna kom fjöldi manns til mín
um veturinn, bæði af því að það var
minna um pest í Hafnarfirði en í
Reykjavík og líka af því að þetta
varð hálfgerð listamannasamkoma í
húsinu.
Það kom fjöldi manns af öllum
sortum.
Þótt minna hafi verið um pest í
Hafnarfirði þennan umrædda vetur,
er spænska veikin herjaði, þá sýnir
frásögn Þórbergs Þórðarsonar, er
hann birtir í Eddu sinni, að einnig
þar varð veikinnar várt. Þórbergur
segir svo frá:
„Með fjörutíu stiga hita.
Þetta kvæði er ort á Vesturgötu
35, þegar ég lá í spænsku veikinni
1918. Ég tók pestina suður í Hafnar-
firði á orlofsferð hjá Ingimar Jóns-
syni, er þá kenndi við Flensborgar-
skólann. Gekk ég með hana inní
Reykjavík í norðanstormi og kulda,
kom við hjá kunningafólki mínu á
Laugaveginum, sem ég vissi, að allt
lá rúmfast, hellti þar úr öllum
aðkallandi ílátum, labbaði mig síðan
heim og lagðist með 40 stiga hita.
Þetta var í nóvembermánuði.
Um þessar mundir varð það til
tíðinda, að mikið fannst af dauðum
sel rekandi á kóngsins straumum
kringum Island. Var hann kraminn
og uppbólginn innvortis, og var það
ágizkun vitrustu manna, að hann
hefði drepizt af líkaáti.
Kvæðið er rímað með Jakob Jóh.
Smára í huga og ber þess nokkur
merki, að það er stílað upp á lýriker,
sem hefur eyra fyrir músik hafsins
og auga fyrir litum himindagganna
og nef fyrir brumi rökkursins.
ÉK labbaði áðan útað sjó.
Á öldufaldi þar
ók hó eitt skáld i sorKarhjúp'
sakna þar alis. sem var.
Þá skaut úr sænum seli Krám
með sundurkramið brjóst.
Hann haföi étið hundrað lik.
sem honum var ei ljóst.“
í Ingimarsþætti sl. laugardag var
getið þýðingar hans á ljóði Heines.
Nú má nefna, að tvær Heine-þýð-
ingar hans birtust í úrvali þýðinga,
er Alexander Jóhannesson safnaði í
smákver er út kom árið 1919.
Draummyndin í Æskuhörmum
Heines birtist í þýðingu Ingimars og
er fremst í kverinu:
Fyrstu tvö erindin eru þessi:
EK lá «k svaf ok svaf svo rótt.
að sorK ok kvol var fjær.
Þá kom I draumi dýrðleK mynd.
in disarfaKra mær.
Hún var sem héla á hausti föl,
en hraínsvart lokkaflóð;
ok perlur syntu auKum i
við undra töfra kIoó.
Síðar í sama kveri er Fiskistúlkan.
Þar segir:
Með kolbrúnarauKunum unKU
þú undrandi vikur að mér:
Hver e r t u. þú ókunni maður,
Hvað e r það. sem KenKur að þér?
Iljá þjoð minni skáld er ég skirður.
Þeir skrafa um |>etta ok hitt.
Ef skástu nöfnin menn nefna,
þá nefna þeir líka mitt.
Meðan Ingimar dvelst við nám og
störf í Reykjavík, tekur hann virkan
þátt í félags- og forystustarfi í
nýstofnuðum samtökum verkalýðs-
félaga. Formaður fulltrúaráðs
verkalýðsfélaganna í Reykjavík er
hann um skeið og kemur víða við
sögu. Einmitt um þessar mundir eru
hörð átök á vettvangi stjórnmála og
miklar greinir með mönnum. Er
Ingimars þar víða getið og er þá
ýmist þátttakandi sem baráttumað-
ur, eða hann ber sáttarorð og biður
griða vegna félaga sinna. Hann
undirritar beiðni Alþýðuflokksins
um náðun Ólafs Friðrikssonar, en
Hæstiréttur dæmdi Ólaf og félaga
hans á útmánuðum 1922 til fangels-
isvistar. Konungur náðaði Ólafs-
menn fyrir tilmæli Sigurðar Eggerz
forsætisráðherra. Ingimar er nú
einn á lífi, þeirra er rituðu undir
náðunarbeiðnina.
Náðun Ólafsmanna vakti miklar
deilur á mannfundum og í blöðum.
Um þessi mál segir Ingimar nú:
Einmitt þessir menn, er rituðu undir
náðunarbeiðnina vildu frið og and-
Ingimar Jónsson og Elínborg
Lárusdóttir, kona hans.
Steíán Þórbergur
frá Hvitadal Þórðarson
legt frelsi. Þeir voru allir á því að
biðja um náðun. En þeir vildu fara
löglega að öllu saman.
Fyrir kosningar er fram fara árið
1922 er Ingimars getið á mörgum
framboðsfundum. Við nemum staðar
við einn þeirra, fund í Þjórsártúni
laugardaginn 1. júlí. Ingimar er þá
orðinn klerkur að Mosfelli í Gríms-
nesi. Auk hans er getið annars
þingskrifara sem ræðumanns, Pét-
urs í Vallanesi. Hart er deilt um
náðun Ólafs og félaga hans. í
fundarfrétt Alþýðublaðsins segir
svo:
Ólafur Thors harmaði náðun Ólafs
Friðrikssonar og félaga hans. Taldi
hann, að Hæstiréttur hefði verið
lítilsvirtur, og fannst sárgrætilegt,
að því máli hefði lokið á þennan
hátt.
Um ræðu Ingimars segir Alþýðu-
blaðið:
„Ingimar sýndi fram á með ómót-
mælanlegum rökum, að Ólafur
Thors hefði sjálfur með sínum líkum
verið höfuðforsprakki að uppistandi
því er í Reykjavík varð síðastliðið
haust. Benti hann á þáð sammála
álit merkra manna, utan lands og
innan, að sá málarekstur hefði verið
hneykslanlegur frá upphafi og náð-
un því eina sæmilega lausnin á
málinu.“
Eins og að líkum lætur, kveður við
annan tón í frásögn Morgunblaðsins
af fundinum:
„Úr messu séra Ingimars man nú
enginn neitt með vissu, en hann
kenndi Ólafi Thors og Jóni Magnús-
syni um athæfi Ólafs Friðrikssonar
og er það góður kristindómur."
Ingimar minnist framboðsfunda í
Árnessýslu þá er hann var í kjöri.
Varð þá að samkomulagi milli fram-
bjóðenda, að þeir breyttu ekki efni
framsöguræðu, en flyttu sömu ræðu
á öllum fundum. Með þeim hætti
gátu þeir tekið menn tali meðair
andstæðingar fluttu ræður sínar og
þurftu ekki að vera á varðbergi um
málflutning þeirra. Er fundirnir
voru orðnir sex, kvað Ingimar:
Ertn ei þreyttur munnur minn,
mjóK var reynt á þrekiö.
Þú hcfir nú i sjötta sinn
sama rjómann skekið.
Er Ingimar rifjar upp vísuna í
heimsókn okkar Jóns, sonar hans,
segir Jón af glettni: Hann hefir ekki
verið í vafa um að um rjóma væri að
ræða.
í Ijóðabók er vísan eignuð öðrum
höfundi. Ingimar segist muna
glöggt, að hann hafi sjálfur kveðið
vísu þessa, þá er hann var á heimleið
frá Gaulverjabæjarfundi, en hann
var hinn sjötti og síðasti. Reið hann
þá Gamla-Brún.
Ingimar unir hag sínum vel í
prestsstarfinu á Mosfelli. Hann á
frændlið víða í sveitinni. Minnis-
stætt er honum enn í dag, þá er hann
gerði sér ferð frá Reykjavík í því
skyni að skoða Grímsnesið rækilega
áður en hann tæki við starfi. Gisti
hann þá á Brú. Þaðan fylgdi honum
á leið ungur frændi hans, Tómas
Guðmundsson, síðar borgarskáld.
Tómas flutti mig á báti yfir vatnið
til þess að flýta fyrir göngu minni.
Ég lét hann segja mér til yfir fjallið.
Kom svo niður skarðið beint undan
Kolviðarhóli. Þetta sparaði mér
göngu um 3 tíma. Ég vissi ekki fyrr
en seinna, að við Tómas erum
skyldir, en það leyndi sér ekki hve
gáfaður hann var. Það kom snemma
í ljós.
Þar kemur sögu, að Jónas Jónsson
ráðherra kemur til Ingimars. „Jónas
kom og bað mig að gera það fyrir sig
að leggja prestinn á hilluna og taka
að mér að koma lagi á skólamálin í
Reykjavík. Það var erfitt verk. Ég
gat ekki neitað kallinum um þetta,
segir Ingimar: Þeir voru búnir að
stofna Gagnfræðaskóla Reykvík-
inga. Jónas bað mig að byggja upp
gagnfræðaskóla sem mótvægi. Það
var með miklum söknuði er ég
kvaddi prestakallið og starf mitt. Þó
ég hafi margt gert, þá hefir mér ekki
liðið eins vel við neitt starf, starfsins
vegna, eins og prestsstarfið. Ingimar
verður við beiðni Jónasar ráðherra.
Og hefst nú sá kafli í sögu hans, er
markar spor í menntalíf höfuðstað-
arins. Deilur spunnust um skóla og
kennaralið. Varð úr rígur og tog-
streita, blaðaskrif og kerskni milli
nemenda unglingaskóla er þá störf-
uðu. Til marks um anda þann er
gætti í nemendahópi annarra skóla í
borginni og afstöðu til Ingimarsskól-
ans, er klausa í bekkjarblaði Verzl-
unarskólans heimabruggað skeyti.
Þar segir: „Símað er frá Ingimars-
skólanum: Erum hættir að leggja
saman og farnir að draga frá.“ Að
vísu má segja, að hér sé vottur
gamansemi og gáska er jafnan
tíðkast í flokki unglinga er kryddar
talnadálka og þríliðuþrautir með
ærslum og upphlaupum. Þó dylst
eigi, að hér er gefið í skyn, að
reikningskunnátta nemenda Ingi-
marsskólans sé hvergi nærri sam-
bærileg fræðastigi Verzlunar-
skólans. I ljósi þess, að á undan
höfðu farið hatrammar deilur í
skólamálum, verður ljóst, að hér
endurspeglaðist flokkadráttur, er
varð við takmörkun nemendafjölda
Menntaskólans í Reykjavík, en skóli
Ágústar H. og Ingimarsskólinn
kepptu um undirbúning að námsvist
nemenda í efri bekkjum MR.
Vel má Ingimar og skóli hans una
dómi Halldórs Laxness, er segir í
Sjömeistarasögu: ... um skólann, að
hann hafi verið „ein vönduðust
uppeldisstofnun í landinu, vinsæl og
virt“.
Ingimar sat í niðurjöfnunarnefnd
um margra ára skeið. Kom þá í hlut
hans og þeirra félaga, Sigurbjörns
Þorkelssonar í Vísi, Gunnars Viðar
og annarra nefndarmanna, að fjalla
um útsvars- og skattakærur. Voru
þær ýmist færðar fram munnlega
eða bréflega. Ingimari er í minni, er
skattakæra barst í ljóðabréfi frá
Jónasi í Grjótheimi. Var hann kunn-
ur hagyrðingur. Nefndin tók kæru
Jónasar til greina. Lækkaöi skatta
hans um 70 krónur. Var Ingimar
falið að svara kærunni í bundnu
máli og tjá niðurstöðu. Hann kvað
þá:
Sjötiu krónur séu skálda laun,
svo meKÍ bætast Grjótheims-
mannsins raun,
en fljóttekinn Króði farið
Ketur hratt.
Flýt þér að Kreiða útsvar þitt
ok skatt.
Meðal minnisstæðra atvika frá
árum Ingimars í niðurjöfnunarnefnd
segir Halldór Sigfússon, fyrrum
skattstjóri, frá því, er Benedikt
Þórarinsson, hinn kunni bókasafnari
og kaupsýslumaður gerði um það
munnlegan samning við nefndar-
menn, að rita þeim útsvarskæru og
rista hverjum og einum níð og spara
hvergi orðkynngi. í launaskyni hét
hver þeirra honum 5 króna útsvars-
lækkun. Að sögn Halldórs voru
umsagnir Benedikts hin besta
skemmtun.
Margt er enn ósagt um Ingimar
Jónsson, en hér verður numið staðar.
Þykir við hæfi að ljúka þætti hans
með þýðingu, er hann gerði á yngri
árum, á ljóðinu „Last rose of sum-
mer“.
Hvl ert þú hér alein eftir
enn i hlórna, rósin min?
Nú er horfin héðan burtu
hver ein föKur systir þin.
Hlómin ekki framar fylla
friði' (>k ilmi Karðinn minn.
EnKÍn lauf i blsenum bærast.
bitur næðir stormurinn.
Næstkomandi laugardag er fyrir-
hugað að fjalla um Svein Víking, er
var í flokki þeirra félaga 1922.
Pétur Pétursson þulur.