Morgunblaðið - 27.11.1980, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, PÍMMTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1980
Steinþór Gestsson um kjarnfódurgjaldid:
Eflir ekki samhug
bænda né styður þá
Steinþór Gestsson sagði nýlega í þingræðu að 200%
gjaldtaka af kjarnfóðri hefði mismunað búvörufram-
leiðendum gróflega. Hann dró og í efa nauðsyn þess að
setja bráðabirgðalög um þetta efni. Hér á eftir verður
lauslega drepið á helztu röksemdir hans í þingræðunni.
Fækkun búpenings
veruleg
Ég ætla að bændur hafi al-
mennt séð það fyrir, að ekki tjóaði
að halda við tölu búfjár við þær
aðstæður að kvótinn skerti
afurðaverðið í jafn ríkum mæli og
tilkynnt hafði verið. Af þeim
sökum bjuggu bændur sig undir
það sem í vændum var, með því að
fækka fénaði á fóðrum og draga
með þeim hætti úr framleiðslu
mjólkur og kjöts.
Samkvæmt hagskýrslum var
fækkun búpenings haustið 1979
miðað við haustið 1978 þessi:
SauAfé fækkaAi um tæpleKa
9.r>.000 fjár eOa 10.6%.
Mjúlkurkúm fækkaúi um 7.1%
KvÍKum um 18.9%
Grldneytum um 10.0%
Kálfum um 9.0%
Af þessu má sjá að bændur tóku
mið af þeim ráðstöfunum sem
þeim höfðu verið tilkynntar og
fækkuðu fénaði á fóðrum veru-
lega. Sauðfé var nú 10,6% færra,
sem sett var á vetur 1979 en var
1978. Afleiðingar þess liggja að
sjálfsögðu ekki fyrir fyrr en
nokkru eftir sláturtíð, en horfur
eru á að framleiðsla dilkakjöts sé
um 5—7% minni en haustið 1979,
þó að vegna árgæsku, sé meðalfall
dilka nú í haust sennilega allt að
2,0 kg þyngra en haustið 1978. Ef
fjárfækkunin hefði ekki komið til,
væri framleiðsla miklu meiri en í
fyrra.
Með sama hætti má sjá það af
fækkun mjólkurkúa sem er um
7,1% og kvíga um 18,9%, að
bændur gerðu ráð fyrir að semja
sig að kvótakerfinu og feta sig í
átt til minnkandi mjólkurfram-
leiðslu. Fækkun þeirra gripa, sem
er mjólkurkúastofninum til
endurnýjunar, þ.e. allt ungviði
nautgripanna, allt í senn kvígur
um 18,9%, vetrungar um 10,0% og
kálfar um 9,0% leiðir til þess að
draga úr þeirri framleiðslu til
frambúðar, án harkalegra erfið-
leika og tekjutaps á einstakan grip
í fjósi. Mér sýnist, að áður en fór
að gæta að nokkru ráði áhrifa
þeirra bráðabirgðalaga, sem hér
eru rædd, þá hafi mjólkurfram-
leiðslan dregist saman á landinu
öllu frá 1. janúar til 31. júlí 1980
miðað við sama tímabil 1979 um
4,0% eða um 2.710.655 ltr.
Niðurstaða mín er sú að fram-
leiðsia dilkakjöts hefur minnkað,
eftir því sem best verður séð um
5—7% og mjólkurframleiðslan frá
áramótum til júlíloka um 4%.
Þótt þessi árangur hafi náðst með
því að beita kvótanum svokallaða,
þá stendur það óhaggað að hann
er meingallaður, en fyrst honum
var beitt, þá er það ótækt að hefja
slíka stórsókn á kjör bænda, sem
álagning 200% álags á kjarnfóður
er, þegar það bætist við fyrri
aðgerðir.
Með hliðsjón af þessum niður-
stöðum, verður ekki betur séð en
að setning bráðabirgðalaga þeirra
sem hér eru til umræðu hafi verið
óþörf og auk þess harkaleg aðför
að rekstraröryggi búskapar í land-
inu, aðför að rekstri svínabúanna,
alifuglabúanna og kúabúanna, en
snertir ekki rekstur sauðfjárbú-
anna, hvorki við þessa bráðu
aðgerð á sumarmánuðunum, svo
sem augljóst er, né heldur þegar
til lengri tíma er litið, þar sem
rannsóknir sýna að ná má góðum
árangri á sauðfjárbúunum, þ.e.
hámarksafurðum í kjötfram-
leiðslu, án þess að nota erlent
kjarnfóður; innlent fóður virðist
vera til þeirra hluta fullnægjandi.
Steinþór sagði það skoðun sína
að ekki hafi borið brýna nauðsyn
til að lögfesta ákvæði 1. greinar
frumvarpsins, eins og ráðherra
láti að liggja. Það var sett í lög
1979 að heimilt væri að leggja á
innflutt kjarnfóður allt að 100%
gjald. Aðalfundur Stéttarsam-
bands bænda 1979 ákvað að nota
ekki þá heimild að svo stöddu.
Kom bændum mjög
á óvart
Steinþór vék síðan að því að
ákveðið hafi verið að beita fram-
leiðslutakmörkunum með kvóta-
kerfi. Aðeins viku áður en bráða-
birgðalögin voru sett hafi Hákon
Steingrímsson, framkvæmdastjóri
Stéttarsambandsins, birt grein í
búnaðarblaðinu Frey og kunngjört
eftirfarandi ákvörðun Fram-
leiðsluráðs um útborgun mjólk-
ursamlaganna:
„Framleiðsluráð landbúnaðar-
ins hefur ákveðið mánaðarlega
útborgun fyrir innlagða mjólk til
áramóta. Útborgunarhlutföllin
eru eftirfarandi:
Itrundv.vcrð
Mars 75% Fcb. 85% Apríl 75%
Mai 75% Júni 65%
Júli 65% Áffúat 65%
Sepl. 75% Okt. 80%
Nóv. 85% Des. 85%
Að meðaltali er þetta 75%
útborgun. Munur á hæstu og
lægstu útborgun er 20%. Ekki er
endanlega ákveðið, hvort eftir-
stöðvar verða greiddar -sem föst
krónutala ofan á þessa útborgun
eða sem prósenta.
Það skiptir miklu máli fyrir
framleiðendur, að þeir hafi þessa
ákvörðun Framleiðsluráðs í huga,
þegar þeir skipuleggja framleiðslu
sína, ætti þetta að verða mjólkur-
framleiðendum hvatning til að
draga úr framleiðslu að sumrinu,
en auka hana að vetrinum. Engum
dettur þó í hug, að slík breyting
verði gerð á skömmum tíma, þótt
auðvitað megi strax draga nokkuð
úr sumarframleiðslunni með
minni fóðurbætisgjöf.“
Að fengnum þessum upplýsing-
um kom það bændum mjögáóvart
að fá, án nokkurrar viðvörunar,
yfir sig þetta geysilega kjarnfóð-
urgjald, sem í upphafi var beitt að
fullu, sem er 200% skattur.
Hvað sagði landbún-
aðarráðherra áður?
Steinþór Gestsson vitnaði til
orða núverandi landbúnaðarráð-
herra um þetta sama efni í
umræðu á Alþingi í desember
1978. Þá sagði hann:
„Þó settur væri flatur skattur
á kjarnfoður, eins og gert er ráð
fyrir með þessu frv., t. d. 25—
30%, eins og hæstv. ráðh. orðaði,
þá mundu þeir betur stæðu í
bændastétt, ekki síst mjólkur-
framleiðendur, láta það sig engu
skipta. því þrátt fyrir það væri
stórkostlegur hagnaður að þvi að
gefa mjólkurkúm kjarnfóðrið.
Hins vegar mundi þetta fyrst og
fremst hitta þá sem eru í erfið-
leikum með rekstrarfjárstöðu
sína og geta ekki greitt þessa
vöru þegar hún hækkar í verði.
Þeir, sem eru lakar stæðir í
bændastétt, mundu fyrst og
fremst verða fyrir barðinu á
þessari skattlagninu. það mundi
koma niður á þeirra húrekstri og
e.t.v leiða til þess að þeir kæmust
i þrot.
Þetta er mjög hættuleg leið,
sem á þó sínar röksemdir og þarf
mikillar athugunar við. Við vit-
um að afkoma hændastéttarinnar
er mjög misjöfn. í röðum bænda
eru margir, sem betur fer, sem
búa við ágæta afkomu og hafa
sæmilega rekstrarfjárstoðu. En
þeir eru kannski jafnmargir sem
búa við bága afkomu og mjög
þrönga rekstrarfjárstöðu. Skatt-
lagning af þessu tagi mundi fyrst
og fremst koma niður á þessum
mönnum. E.t.v. væri þetta Iiður í
þvi að skipuleggja fátækt meðal
bænda á íslandi.
Þessi orð voru töluð í tilefni
margfallt lægri skatts. Núverandi
skattur er 170% hærri en þá var
rætt um. Hvað mætti þá segja nú
fyrst svo stórt var talað um
áramótin 1978/1979.
Hefur valdið ómæld-
um erfiðleikum
Steinþór Gestsson sagði skatt-
inn hafa valdið framleiðendum
ómældum erfiðleikum, vegna
rekstrarfjárskortSj þó misjafnt sé
eftir búgreinum. Útlit er fyrir að
aðilar, sem áformuðu að hafa
nokkur svín eða cggjaframleiðslu í
smærri stíl, til að drýgja tekjur
sínar, þegar framleiðsla mjólkur
AIÞinGI
og kjöts dróst saman, hætti við
eða gefist upp við þau áform. Og
nokkra veit ég um sem hafa lagt
þær hjálparbúgreinar niður. Hinir
stærri framleiðendur standa þess-
ar álögur betur af sér enn sem
komið er.
Mjólkurkýr
og stjórnvalds-
reglugerðir
Steinþór Gestsson sagði að
mjólkurframleiðslu yrði ekki
stjórnað með svo einföldum hætti
að gefa út stjórnvaldsfyrirskipan
um mismikla framleiðslu frá mán-
uði til mánaðar. Ef mjólk hrapar
af einhverjum ástæðum verulega
úr kúnum, þá er erfitt að græða
þær upp að nýju á sama mjólk-
urskeiði. Ráðherra talar nú um að
fulla gát þurfi á því að hafa að
mjólkin verði ekki of lítil. Af því
tilefni er rétt að athuga, hvort
þess hefur verið gætt sem skyldi
að stofna ekki til mjólkurskorts.
Steinþór vék að þróuninni hjá
mjólkurbúi Flóamanna og sagði:
„í MBF hefur mjólkurfram-
leiðslan minnkað, í ágústmánuði
um 16,2%, í september um 5,34%
og í október um 16,18%. Á Suður-
landi einu hefur mjólkurfram-
leiðslan minnkað frá síðustu ára-
mótum um 5,43%, þ.e. um 2
milljónir lítra eða um 1.600.000
lítra eftir að áhrifa bráðabirgða-
laganna fór að gæta á miðju
síðasta sumri.
Sú mynd er ekki uppörvandi,
hvorki fyrir framleiðendur né
neytendur.
Ég lýsi andstöðu við kjarnfóð-
urgjald sem lagt er á með þeim
hætti sem gert var á sl. sumri,
öllum að óvörum og ofan í ráðstaf-
anir sem Stéttarsamband bænda
hafði ákveðið að gera og tilkynnt
um, eins og lög mæla fyrir,
ráðstafanir sem gert var ráð fyrir
að myndu draga úr framleiðslu
búvara. Ég hefi sýnt fram á það í
máli mínu að komið hafi í ljós að
þær ráðstafanir sem Stéttarsam-
band bænda ákvað að beita hafa
dregið úr framleiðslunni, og þótt
ekki megi skilja mál mitt svo, að
ég telji kvótakerfið eðlilegasta
tækið til framleiðslustjórnunar,
þá vil ég undirstrika það, að það er
óþarft og ótækt að herða á vand-
ræðum bænda með þeim hætti
sem gert var í sumar með inn-
heimtu svimhárra upphæða af
flestum búgreinum til viðbótar
þeim takmörkunum sem í gangi
voru. Sú skattheimta kemur mjög
misjafnt niður eins og ég hefi
þegar leitt í ljós og er vandséð að
sumir þeirra sem skatturinn hittir
harðast, standi af sér þá árás
heldur gefist hreinlega upp. Þá
verður ekki litið fram hjá því að
engjn ákveðin fyrirmæli eru í
bráðabirgðalögunum um ráðstöf-
un þess fjár sem innheimt er, og
er í raun skattur á búrekstur í
landinu. Þar eru hinsvegar heim-
ildir um endurgreiðslur eftir inn-
lögðum afurðum, eftir bústærð,
eftir landshlutum og eftir bú-
greinum í einstökum landshlutum.
Þetta eru flausturlega unnar til-
lögur og óljós lagafyrirmæli svo
ekki sé meira sagt.“
Þá vék Steinþór að ummælum
Stefáns Valgeirssonar, alþing-
ismanns, sem birt voru í Frey: „...
síðan ræddi hann um reglur
Stofnlánadeildar og ályktun
bændafundar Eyfirðinga og sagði
það skilning eyfirzkra bænda, að
þeir væru látnir þrígreiða sömu
vöntun, í gegnum samdrátt bú-
stofns vegna kvóta, innvigtunar-
gjalds og kjarnfóðurgjalds". Á
sama tíma og slíkur skilningur er
fyrir hendi er lagt til að annar
hópur bænda nái fullu grundvall-
arverði, samanber bréf landbún-
aðarráðherra til Framleiðsluráðs
um bændur sem hafi minni fram-
leiðslu en 300 ærgildisafurðir.
Þetta vekur tortryggni.
Aðgerðir eins og þær, sem
bráðabirgðalögin fjalla um og
tillögur ráðherra um ráðstöfun
kjarnfóðurgjalds eru ekki til þess
fallnar að efla samhug bænda né
styðja þá í því að standa af sér
þann vanda sem þeir standa
frammi fyrir um þessar mundir,
og er það illa farið.
TILLAGA ÁTTA
ÞINGMANNA:
Ljúka þarf
við Geðdeild
Landspitala
Átta þingmenn, tveir úr
hverjum þingflokki, flytja
þingsályktunartillögu um
geðheilbrigðismál, skipu-
lag og úrbætur. — Tillag-
an er svohljóðandi:
Alþingi ályktar að skora
á ríkisstjórnina að taka nú
þegar til algerrar endur-
skoðunar öll geðheilbrigð-
ismál hér á landi með
tilliti til þess að byggt
verði upp nýtt skipulag
þessara mála.
í þessu skyni skipi við-
komandi ráðherra nefnd
til undirbúnings málinu
þar sem m.a. aðstandendur
geðsjúkra eigi fulla aðild.
Nefndin skili áliti fyrir
árslok 1981. Brýnustu við-
fangsefni, sem vinna þarf
að, ýmist samhliða nefnd-
arstarfinu eða í nefndinni
sjálfri, eru þessi:
• Að lokið verði við fram-
kvæmdir við Geðdeild
Landspítlans á næstu
tveimur árum og starfs-
fólk ráðið svo deildin
geti sinnt verkefni sínu
að fullu.
• Að aðstaða til skyndi-
hjálpar og neyðarþjón-
ustu verði bætt.
• Fullkomnari göngu-
deildarþjónustu verði
komið á.
• Sérstök áhersla verði
lögð á aðstöðu fyrir
unglinga með geðræn
vandamál (12—16 ára),
svo sem lög kveða á um.
• í stað fangelsisvistar
geðsjúklinga komi við-
eigandi umönnun á
sjúkrastofnunum.
• Reglur um sjálfræðis-
sviptingu verði teknar
til rækilegrar endur-
skoðunar.
• Atvinnumál geðsjúkra
verði í heild tekin til
athugunar, m.a. með til-
liti til verndaðra vinnu-
staða, nauðsynlegustu
iðjuþjálfunar, endur-
hæfingar, þ.m.t. sí-
menntunar og ráðgjaf-
araðstoðar til að komast
út í atvinnulífið á ný.
Kannaðir verði allir
möguleikar hins opin-
bera svo og atvinnurek-
enda til lausnar þessa
vanda.
• Stóraukin verði almenn
fræðsla um vandamál
geðsjúklinga og að-
standenda þeirra svo og
um eðli geðrænna sjúk-
dóma. Ráðgjafarþjón-
usta verði sem allra best
tryggð.
Flutningsmenn eru:
Helgi Seljan, Salome Þor-
kelsdóttir, Davíð Aðal-
steinsson, Karl Steinar
Guðnason, Stefán Jónsson,
Jóhanna Sigurðardóttir,
Jón Helgason og Egilí
Jónsson.