Morgunblaðið - 30.11.1980, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1980
Stjörnuglópar nefnist ný bók sem komin er út eftir Jóit Dan.
Höfundinn þekkja allir en ef til vill væri ckki úr vegi að fara nokkrum
orðum um efni sögunnar. Aftan á bókarkápu segir að hún fjalli um
hið forna sagnaminni úr Biblíunni — vitringana þrjá frá Austurlönd-
um. í sögunni eru þessir vitringar kallaðir Varðarbræður af
nágrönnum sínum — en þeim eru einnig valin önnur nöfn. Þeir eru
engvir spekingar, og þó — ef til vill eru þeir einmitt spekingar.
Reyndar eru þeir Varðabræður svo nátengdir sögusviði ritverksins
að ómögulegt er að gera úttekt á þeim án þess að hafa það sér fyrir
hugskotssjónum — og sögusviðið er alltof sérstætt til að hægt sé að
gefa hugmynd um það i fáum orðum svo vel fari. Stjörnuglópar eru
þykk bók, 248 blaðsiður.
Við getum sagt að Varðabræður séu útnesjamenn á hefðbundna
vísu nema þvi marki brenndir að hafa gaman af að skoða stjörnur auk
þess sem þeir hafa tamið sér ýmsa sérvisku. En sjá þeir eitthvað i
himingeimnum sem almenningi er hulið? Umhverfið er Varðabræðr-
um á margan hátt andsnúið enda raunveruleikinn ekki þeirra
sérgrein. Og i hringiðu lifsins horfir að jafnaði áhyggjulega fyrir
slikum ... stjörnuglópum.
Blaðamaður Morgunbiaðsins ræddi við Jón Dan á heimili hans að
Miðtúni 38. Eiginkona Jóns heitir Halldóra Eliasdóttir og eiga þau
fjögur börn, þrjár dætur og einn son. Umræðuefnið er nýjasta
skáldsaga Jóns, Stjörnuglópar, en eins og að likum lætur er einnig
farið út í aðra sálma.
Ég skal
segja þér,
— skáldsögupersónur
eru bráðlifandi fólk
Hver er upphaflega hug-
myndin að þessari sögu?
— Segja má að ég hafi byrjað á
því að spyrja sjálfan mig hvernig
mannkynssagan hefði orðið ef
farið hefði fyrir Jesú eins og
barninu í sögunni. í Stjörnuglóp-
unum eru vitringarnir óbreyttir
almúgamenn sem skera sig úr
vegna áhugamála sinna. Hvort
þeir eru jafn vel að sér og
vitringarnir í Biblíunni skal ósagt
látið. Á þeim tímum vissu menn
ótrúlega mikið og sjálfsagt hafa
vitringarnir verið afburða
stj örnuf ræði ngar.
í Stjörnuglópum er það fyrst og
fremst þetta sérstæða áhugamál
þeirra, að góna út í geiminn og
fylgjast með gangi himintungla,
sem verður til þess að þeir skera
sig úr. Þeir láta venjuleg hugðar-
efni sveitunga sinna lönd og leið.
Þeir fylgjast ekki með framvind-
unni, kæra sig ekki um það.
Sveitungunum finnst þeir hafa
dagað uppi ög líta á þá sem kjána.
Það er fullt af svona mönnum í
kring um okkur.
Finnst þér að þeir breyti
rétt?
— Já, já. Það þýðir náttúrlega
ekki að berjast gegn breyttum
aðstæðum og láta eins og allt sé
sem áður var. Að því leyti hafa
þeir dagað uppi. En við getum líka
spurt sem svona: Finnst þér að
frístundamálarinn breyti rétt?
Hann ver hverri frjálsri stund til
að mála en gseti þess í stað aflað
sér og fjölskyldu sinni meiri
lífsgæða. Mat hans er annað en
þeirra sem keppast við að græða
peninga til að eyða í drykkju og
dansleiki. En menn fara líka
einhvers á mis við að taka upp
nýja lífshætti — það hlýtur alltaf
að vera mikilvægt að rjúfa ekki
tengslin við uppruna sinn. Á hinn
bóginn má segja að Varðabræður
gangi of langt — þeir lifa í sinni
eigin veröld og þykir lítið koma til
hins daglega amsturs sveitunga
sinna. Og þeir kunna sér ekki hóf,
þeir eru kvikindislega stríðnir og
draga náungann sundur og saman
í háði. Svo það er ekki furða þó
þeir séu illa þokkaðir.
Rætt við
Jón Dan um
nýútkomna
bók hans,
Stjörnuglópa
Er þetta raunsæissaga?
— Ég veit ekki hvað er raunsæ-
issaga. En persónurnar eiga sér
ekki lifandi fyrirmyndir — og eru
ekki heldur settar saman úr mörg-
um mönnum sem hafa verið til eða
eru til. Ég veit að minnsta kosti
ekki annað en ég hafi búið þær til.
Svo set ég þær á sögusvið sem ég
þekki mátulega til að hafa frjálsar
hendur.
*
Hve lengi varstu aö skrifa
þessa bók?
— Heyrðu. Nú langar mig til að
fara eins og einn Varðabræðra,
þegar hann komst ekki undan
sínum fjölmiðlamanni og vildi
ekki svara spurningum sem að
honum var beint brá hann á það
ráð, að láta sem spurt hefði verið
um allt annað. Leyfðu mér að
vitna í kafla í bókinni: „Því var
það að þegar útvarpsmaður spurði
um himintung! og gang þeirra
leiddi ÞorvarðuHað loknu stuttu
svari talið að fiskimiðunum og
þeim tegundum sjávarbúa sem
helzt ánetjuðust honum. Þegar
spurt var um stærð stjörnusjón-
aukans svaraði Þorvarður með
þurrum tölum en lét eins og spurt
hefði verið um möskvastærð á
grásleppu eða rauðmaganeti. Þeg-
ar útvarpsmaður spurði um lang-
drægi sjónaukans, litrófsathugan-
ir hans og útreikninga á myrkva-
stjörnunni Betu í hörpunni sem
Þorvarður hafði skrifað um fyrir
rúmu ári, sló hann fljótlega út í
aðra sáfma og frseddi alla sem á.
hlýddu um veiðsvæði sitt, ná-
kvæmt flatarmál Hraunsskersins
niður við botn ogeins það sem upp
úr stóð um stórstraumsfjöru.
Einnig greindi hann frá litaskrúði
þarans, sölva og annara tegunda."
Er þetta svarið?
— Já. Er það ekki ágætt? Það er
nefnilega á engan hátt mikilvægt
hve lengi ein saga er í smíðum.
Svona getum við ekki haldið
áfram. Það er ýmislegt stm ég
vii fá að vita.
— Jæja. Ég skal bæta ráð
mitt. Spurðu.
Skrifarðu söguna oft? Slíp-
arðu mikið?
— Já, lygilega oft. Og pússa eins
og óður maður. Stundum lendir
maður í því að fága einhvern kafla
látlaust daginn út og daginn inn
— og henda honum síðan í bréfa-
körfuna. Það minnir mig á góðan
mann í smásögu sem ég skrifaði
fyrir mörgum árum, hann heflaði
hverja spýtu sem hann afhenti
konu sinni í eldinn. Nú, alkunn er
sagan af ferstöðumanni einnar
fjölmiðlastofnunar, hann skipaði
ritara sínum að raða stórum
skjalastafla í stafrófsröð og kasta
honum síðan í bréfakörfuna.
En það sem þú fágar og
lætur standa, er það þá ekki
orðið að allt annarri sögu en i
upphafi var ætlað?
— Nei og jú. Trúlega er það
alltaf sama sagan — það er alltaf
verið að keppa að sama marki. En
persónurnar geta komið manni í
slæma klípu. Þær hafa tilhneig-
ingu til að fara sínar eigin götur.
Maður getur ekki tekið þær
kverkataki og sagt þeim að hér sé
það höfundurinn sem sé húsbónd-
inn og ráði gerðum þeirra. Þá
verða þær leiðinlegar því leiðitam-
ar persónur eru litlausar. Ef hana
langar að fara þá það verður hún
að fá að gera það, ef hún drýgir
hór er ekki til neins að leyna því,
— höfundurinn yrði bara tor-
tryggilegur. Það dugir ekki annað
en fylgja þeim eftir og skrá gerðir
þeirra eins satt og rétt og manni
er frekast unnt — ef þeim tekst þá
ekki að fara á bak við höfundinn
og leyna hann mikilsverðum upp-
lýsingum. Ég skal segja þér,
skáldsögupersónur eru bráðlifandi
fólk, að minnsta kosti í hugskoti
höfundar.
Hvað finnst þér erfiðast í
samningu skáldsögu?
— Ætli það sé ekki að velja og
hafna, að dæma um hvað sé gott
og hvað slæmt. Með öðrum orðum
að koma sér upp góðum smekk. En
það verður að viðurkennast að hjá
mér er hann anzi skeikull. Svo er
málfarið vandamál. Ég er ekki svo
heppinn að vera fæddur Eyfirð-
ingur eða Þingeyingur eða Svarf-
dælingur þar sem er talað falleg-
asta mál á íslandi, heldur er ég af
Suðurnesjum. Þaðan kemur að
Vlsu margur maðurinn vel máli
farinn en ég er ekki einn af þeim.
Maður reynir einungis að gera
eins vel og lítil kunnátta leyfir og
telur sig ekki hafinn yfir að þiggja
ráðleggingar sér fróðari manna.
Hvernig líður þér þegar þú
hefur lokið við sögu — er ekki
léttir að því?
— Ef til vill fyrst í stað. En
smám saman kemst maður að
raun um að sögunni er ekki lokið
þó búið sé að prenta hana. Mér er
sagt að þeir höfundar séu til sem
forðst að líta í prentaða bók sína.
Það er afskaplega góð regla, kom-
ist maður hjá því að brjóta hana.
EN þurfi ég til að mynda að lesa
upp úr bókinni eða velja kafla úr
henni til birtingar er fjandinn