Morgunblaðið - 30.11.1980, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1980
75
Einn af hinum harðgerðu skipstjórum á fiskiskútunum,
sem sigldu á íslandsmið.
Sjómennirnir fen>?u 200 franka fyrir sjóklæðum og 350
franka fyrirfram áður en þeir lögðu af stað. I>etta var
kallað Le dernier Dieux eða síðasta sáluhjálpin.
Þegar sjómennirnir si«ldu af stað á íslandsmið var þessi
mynd tekin af einni sjómannskonunni í Paimpol.
sjálfsagt svo hann gæti haft hana með sér. Höfuðhúnaður-
inn er einkennandi fyrir konurnar í Paimpol.
Skeiðarársandi
Viðtal við
Tonton Yves,
^íðasta
Islands-
sjómanninn
í Paimpol
enga frönsku og allt var afgreitt á
því tungumáli á skrifstofunum,
sem voru langt í burtu. Þar þurfti
að þjarka. Hún var t.d. spurð hvort
hún hefði ekki kú, sem gæti séð
okkur fyrir mjólk og smjöri. Því
hún þyrfti bætur.
— Þegar ég var lítill, töluðu
menn ekki um annað en ísland, þar
sem sjómennirnir voru, segir gamli
Yves í dyragættinni. Ég var ekki
stór, þegar ég klifraði upp á
vegginn við húsið til að vita hvort
ég sæi ekki til Islands, sem hlyti að
vera þarna rétt hinum megin við
sjóinn. Þegar ég stækkaði, hlustaði
ég á frásagnir sjómannanna af
lífinu á sjónum og fyrirburðasögur,
svo sem eins og um ólukkufuglana
með svörtu fjaðrirnar, sem flugu í
kjölfarinu rétt ofan við sjávarborð,
þar til öldurnar tóku að rísa hærra
og hærra og sökktu skipunum eða
um sjómanninn, sem eina þoku-
nóttina á íslandsmiðum heyrði
ekkásog aftur á og sá hópa af
konum með sorgarblæjur. Þar voru
komnar sálir mæðra, eiginkvenna
og unnusta sjómannanna sem
höfðu farist þarna. Aldrei skyldi ég
fara á sjóinn. Mér leið svo vel úti í
náttúrunni og þótti svo vænt um
gróðurinn, að ég ætlaði að yrkja
jörðina og verða bóndi. Datt ekki í
hug, að ég yrði neyddur til að fara út
á þetta haf við Island, þar sem ég
vissi að ekkert biði mín nema
dauðinn. Móðir mín sagði við
pabba: Hann verður sjómaður eins
og þú. En pabbi var á móti því,
vonaði að drengurinn þyrfti aldrei
að kynnast þessum hræðilega vetri
á Isiandsmiðum með ísköldum
næðingi, ísingu, óveðrum og sífelld-
um ógnunum um yfirvofandi
dauða. Þessvegna var ég alveg
. rólegur þótt móðir mín væri að tala
um þessi eftirsóttu litlu eftirlaun,
sem sjómenn einir fengju á gam-
alsaldri, skv. gamalli tilskipun frá
Colbert, ráðgjafa Loðvíks 14.
Samt fór það svo, að litli Yves
var sendur á íslandsmið með föður
sínum á skútunni Bettínu. 14 ára
gamlir urðu drengirnir að fara að
vinna fyrir sér, og það þýddi á
þessum slóðum ekkert annað en að
fara á sjóinn. Þar var ekki um neitt
að velja. Þörfin var svo mikil. Þetta
varð Yves litla mikið áfall. Þeir
feðgarnir héldu til Paimpol, þar
sem sjómennirnir sátu á kránni
kringum langborð og töluðu digur-'
barkalega meðan þeir dreyptu á
glasi, þar til einn og einn var
kallaður inn til útgerðarmannsins.
Semja þurfti um fyrirframgreiðsl-
una og aflahlutinn sem fór eftir
orðstír hvers og eins. Svo kvaddi
Yves alla bestu staðina sína úti í
náttúrunni daginn áður en hann
fór, því þá mundi hann ekki sjá
aftur eftir að hann færi til Islands
til að deyja og fá plakat í kirkju-
garðinum. Þannig hugsaði dreng-
urinn.
Gól eins og
hanarnir heima
Vistin um borð var hræðileg,
segir Yves. í káetunni blandaðist
súr reykur fisklyktinni og raka
loftinu af blautum fötum. Yves var
þessa vertíð léttadrengur, fór á
fætur kl. 4 á morgnana til að gefa
tveimur vöktunum kaffi. En sú,
sem var að fara í bólið, fékk
eplasafa með fleskbita eða kexköku
meö þykku floti. Hann þurfti að
halda lifandi í eldavélinni og bera
að kol. Þá var komið að hádegis-
matnum sem var pottréttur úr
feitu svínakjöti, stundum þorski og
út í bætt grænmeti, gulrótum, káli
og lauk úr birgðunum að heiman.
Til að gera þetta að betri undir-
stöðumat var oft hitað kex, sem
orðið var svo hart að þurfti að
brjóta það með tréhamri. Alltaf
þurfti að bleyta það upp til að
borða það. Sumir fiskimennirnir,
þeir sérvitru, létu Yves útbúa fyrir
sig sérstakan rétt, „Zoig“, sem í var
fiskur, þorskhausar og fleira, er
mallaði í sérstökum skaftpotti, sem
þeir notuðu líka fyrir diska. Þetta
tók allan morguninn. Hann hélt
áfram viðstöðulaust fram til kl. 9 á
kvöldin. Og auðvitað skeyttu skútu-
karlarnir skapi sínu á kokkinum,
hvenær sem þeir náðu í hann.
— Ég man vel eftir því fyrstu
vertíðina, þegar við vorum staddir
út af Norðfirði og ég sá reykinn
leggja upp úr strompi, segir Yves.
Ég fékk kökk í hálsinn og þorði
ekki að tala. Þá galaði hani í landi.
Hann gól alveg eins og hanarnir
heima, þótt málið væri annað sem
talað var í þessu landi. Ég felldi
tár. Mér fannst ég ekki eins langt
frá landinu mínu góða. Ég fór brátt
að venjast þessu. Og pabbi, þessi
harði maður, sýndi mér samúð. Það
bætti allt upp.
— Jú, við komum stöku sinnum í
land og vorum þá fegnir að komast
í læk til að þvo okkur og fötin
okkar og ná í ferskt vatn. Ég man
þegar við komum í land á Bakka-
firði, hve allt var grænt þar. Pabbi
hafði tekið með poka með Pompola-
brauði og ég skildi ekkert í hvað
hann var að gera. Við börðum að
dyrum á bæ og var boðið inn.
Konan þáði kexið. Við gátum skipst
á fáum orðum við íslendingana. Og
oft var skipst á sjóvettlingum og
kexi. Venjulega fórum við í land
þegar vorskipið kom, því það áttum
við að hitta inni á einhverjum
firðinum, sem ákveðinn var fyrir-
fram. Með því fengum við aukasegl
og endurnýjaðar birgðir af salti. Þá
urðu þessir hörðu skömmóttu
skútukarlar aftur mannlegir og
félagsandinn gerbreyttur. Áður en
við fórum heim, komu Islend-
ingarnir oft og skiptu við okkur á
gömlu salti og kind eða hálfri kú.
Það var vel þegið eftir súpuna,
þorskinn eða svínssíðuna, sem
jafnan var skorin í teninga og
útdeilt.
— Eftir að við komum upp undir
Islandsstrendur, var venjulega
okkar fyrsta verk að skipta um
seglabúnað og dekkja seglin með
því að dýfa þeim í þorskalýsi með
ryðleirsdufti hrærðu út í til að
styrkja þau. Af hverju við fórum
endilega í verstu vetrarveðrin? Á
Bretagne er málsháttur: „Mois de
Dureté, mois de Morue" eða „Harð-
ur mánuður, mánuður þorsksins".
Og góð aflavon var þess virði að
taka aukna áhættu, þar sem launin
fóru eftir aflahlut. Presturinn
okkar sagði, að góður guð geymdi
besta staðinn í Paradís handa
þeim, sem afskiptir yrðu á jörðinni.
Eftir að hafa verið á Islandsmið-
um, hlyti hlutskiptið, sem beið
manns, að vera gífurlega rúmt. En
maður varð því að sætta sig við
þetta 6 mánaða harðræði í þessu
lífi.
Þegar Aurora fórst
— íslendingar eru gott fólk,
sagði gamli Tonton Yves, sem við
vorum sestar að dýrindis máltíð í
eldhúsinu hans með bretónskri
kæfu, steiktum lundum með græn-
meti og ávöxtum úr garðinum og
góðu víni með. — Aldrei gleymi ég
því, sem þeir gerðu fyrir okkur 21.
febrúar 1912, þegar Aurora strand-
aði á Skeiðarársandi. Þá hafði ég
verið 4 vertíðir við ísland og var
orðinn háseti þótt ég væri yngstur
um borð. Þetta var afbragðs afla-
vertíð. Skipstjórinn búinn að skrifa
margan fisk á nafn Le Roux
háseta. Við höfðum staðið í 18 tíma
í botnlausum afla, en ég hafði ekki
sofið lengi þegar ég var vakinn,
þótt ég ætti ekki vakt. Óveður hafði
læðst að okkur og nú urðum við
allir að hjálpa til við seglin, ef ekki
átti illa að fara. Klukkan mun hafa
verið um 2 um nóttina, þegar skipið
tók allt í einu niðri. Sjórinn
þyrlaðist um á ströndinni. Menn-
irnir hópuðust fram á. Fyrri björg-'
unarbáturinn brotnaði þegar hann
var settur út, en við komumst í litla
bátinn. „Þeir yngstu og elstu
fyrst," sagði skipstjórinn. Ég var
því fyrstur. Skreið fram á bugspjót
og lét mig falla — lenti í bátnum.
Þarna stóðum við svo allir í
kuldanum á hrjúfri og eyðilegri
strönd um miðja nótt, skipið að
brotna og beljandi fljót skammt
frá okkur. Undir morgun lægði.
Hægt var að komast út í dnrrr-..--
þegar fjaraði og ná í eitthvao,
seglum og fatnaði til skjóls. Mikið
var ég hissa, þegar ég sá skipstjór-
ann, þennan harðjaxl, sem hafði
horft á menn veslast upp og deyja
um borð, án þess að depla auga. Nú
felldi hann tár, þegar hann horfði á
Auroru liðast í sundur. Reyndi ekki
einu sinni að fela það. Rétt hjá
voru leifar af togara, sem hafði
farist 5 árum áður. Þannig leið
nóttin.
En sjá! Allt í einu sjáum við hvar
tveir menn koma ríðandi. Það
reyndist vera presturinn í Sandfelli
í Öræfum, sr. Jón Norðfjörð Jó-
hannesson og Eyjólfur vinnumaður
hans. Presturinn hafði að venju
gengið upp á fell eftir óveðrið með
langa sjónaukann sinn og komið
auga á strandaða skipið. Mikið
vorum við fegnir að sjá þá. Hefðum
aldrei komist yfir árnar i vexti,
Núpsvötn annars vegar og Skeið-
ará hins vegar, eins og við sáum
síðar. Hann lét vinnumanninn fara
til baka eftir mönnum og hestum,
en varð sjálfur eftir hjá okkur.
Heilmikið af rauðvíni kom í land,
sem menn jusu upp úr tunnunum
SJÁ NÆSTU SÍÐU