Morgunblaðið - 03.01.1981, Side 19

MORGUNBLAPIÐ, LAUGARDAGUR 3. JANÚAR 1981
19
Hann
Jes. 43, 1: Nú segir Drottinn
svo, sá er skóp þig og mynd-
aöi þig: Óttast þú eigi, því að
ég frelsa þig, ég kalla á þig
með nafni, þú ert minn.
I
Ár er farið, annað komið.
Hvað fór og hvað kom á
miðnætti í nótt? Nokkuð af
lífsskeiði þínu er farið, það er
ljóst. Eitt ártal í viðbót færðu
enn að sjá. Meira veistu ekki í
svipinn um það, sem komið er.
Nema hitt, að árið nýja fer.
Svo er um allt, sem kemur. Eg
er kominn hér í stólinn núna.
Og aftur farinn innan
skamms. Ég hef vertð hér
stund á nær hverjum nýárs-
morgni um liðin ár. Nú verður
það ekki oftar. Öll erum vér
hingað komin til þess að fara
aftur. Vér eigum hér saman
eina stund undir hádegi á
fyrsta degi árs. Sú stund er
fljót að fara. Reyndar var hún
mörkuð fyrirfram, nýárs-
dagsmorgunn 1981 var skráður
í almanakinu, hann stendur
þar fyrirfram sem ókomin
stund. Nú er hún komin en á
förum um leið. Þú ert gestur
þessarar stundar eða hún þinn.
Ég veit ekki hvort er. Líklega
réttast að segja, að hér mætist
tveir gestir, augnablikið og þú,
snerta hvor annan rétt í svip
um leið og þeir skilja aftur og
eru síðan skildir fyrir fullt og
allt. Og ævisagan? Hvað er
hún annað en stækkað augna-
blik? Má ekki segja hana alla
með þessum tveimur orðum:
Koma — fara? Ég er gestur
hér á jörð. Ákveðin áratala,
sem einu sinni var framtíð,
mörkuð á almanak eða tímatal
sem hugsaður möguleiki, og
svo verð ég gestur þessara
ártala, þau auðkenna það
skeið, sem er ævisaga mín, þau
heilsa mér og ég þeim, þau
kveðja mig og ég þau. Og hvort
tveggja fer, hverfur hjá, fellur
í gleymskunnar sökkvisæ. Það
er saga tímans og mín og þín,
alls, sem tímanlegt og jarðn-
eskt er.
Ég kom hingað til Reykja-
víkur fyrst fyrir meira en
hálfri öld. Hálfkassabíllinn,
nær uppgefinn eftir dagsferð
austan úr Hvolhreppi, nam
staðar við Elliðaár. Ég horfði í
árstrauminn. Enga stund síð-
an hefur hann staðið í stað. En
þegar ég lít hann nú, þá er
hann öldungis eins og forðum.
Árnar hafa stigið og sjatnað
eftir tíð og veðrum, þær færast
í sumarskap og vetrarham,
ýfast í stormum og móka í
stillum og blika við sól. En allt
fellur í sama fari frá ári til
árs, frá öld til aldar. Og þó er
streymið nýtt hverja stund. Ég
festi ekki augu á því brot úr
sekúndu án þess það breytist.
Það er orðið nýtt áður en ég
depla auga. Og þó breytist
ekkert. Þegar ég stend á bakk-
anum í dag sé ég ekkert annað
en það sem blasti við mér
fyrst, ekkert annað, ekkert
nýrra en það, sem blasti við
fyrsta mennsku auga, sem
horfði í þennan hnígandi
straum. Og eftir þúsund ár
verður áin vísast söm, alveg
eins, þó að hún eftirleiðis sem
hingað til skili nýjum fiaumi
fram hundrað sinnum á dag.
Það má í þessu sjá mynd af
öllum ytri veruleik. Framrás
tímans, hvað er hún annað en
þetta? Dægur falla á dægur
ofan, það dagar og húmar, það
grænkar á vori, bliknar á
hausti, stormar ýfa og stillur
blíðka. Þú stendur ungur á
brúnni og horfir í lífsins
straum og hann er nýr í augum
þínum, hver svipbrigði yfir-
borðsins eru ævintýri og seið-
mögnuð dul í djúpinu undir,
lokkandi ómar í þeim niði, sem
berst að eyrum þér og lýtur
sömu hrynjandi og niður
straumsins í æðum þínum. Þú
stendur gamall á brúnni og
veist, að hér hefur ekkert
breyst, það er allt eins og það
var, þegar þú komst fyrst á
þessa brú, hið sama upp aftur
og aftur. Og þannig mun allt
halda áfram, þó að þú hverfir.
Og ertu sjálfur annað en einn
dropinn i þessari móðu, sem
fellur fram ár og síð og alla
tíð, komin frá fjarlægum upp-
tökum, sem enginn leit, hníg-
andi að þeim ósi, sem enginn
þekkir?
Guði inn í andrá mína. Og það
skilar einhverju af mér inn í
eilífð hans.
IV
Nú hef ég nefnt Guð mörg-
um sinnum. Margir mótmæla
þegar hann er nefndur. Það er
úrelt, feimnismál að nefna
hann, hann er óþörf tilgáta í
heimi vísinda. Heimskinginn
segir í hjarta sínu: Enginn
Guð. Svo var að orði komist
fyrir nær 3000 árum. Nýrra
eða nýtískulegra er það ekki að
afneita Guði. En allt um það er
það nokkuð áberandi nú um
stundir og ekki laust við að
þykja fínt, hvort sem fram
kemur í ómagaorðum eða þegj-
andi þumbaraskap. Að ekki sé
nefnt, hvernig Guði er afneitað
í verkum og viðbrögðum dag-
legs lífs. Og þar höfum vér
engir af neinu að miklast. En
hávær afneitun og mikillát
virðist oft vera sjúkleg árátta
vonsvikinna manna, sem
finnst lífið hafa brugðist eða
þeir sjálfir brugðist. Og oft er
hún uppreisn gegn ímyndun,
gegn einhverju falsgoði, sem
menn hafa búið til eða látið
Prédikun herra Sigurbjörns Einarssonar
biskups í Dómkirkjunni á nýársdag
II
Hvað ertu, tímans barn?
Hvað ertu, fleyga stund? Hvað
ertu, skammvinna ævi? Margir
hafa spurt, og margir svarað.
Menn hafa horft í þann stríða
streng atvika og örlaga sem
alltaf er að breytast og er þó
alltaf eins. Sá dagur, sem kom
í morgun, hann er eins og allir
hinir, augnablik, sem fæðist og
deyr. Barnið, sem er að koma í
heiminn núna, það er eins og
öll hin, dropi í rennandi
flaumi. Gráturinn fyrsti og
hryglan hinsta eru aðeins til-
brigði um sama stef, endurtek-
ið upp aftur og aftur í tilbreyt-
ingarlausri einhæfni.
Þetta hefur orðið forsenda
heimspekilegrar og trúarlegr-
ar hugsunar. Bæði grísk hugs-
un forn og indversk hugsun,
forn og ný, hefur numið staðar
við hina eilífu endurtekningu.
Tilveran er hringrás, hún hef-
ur enga þungamiðju, elfur al-
tilverunnar hverfist um sjálfa
sig, hún hnígur að ósum fram
til þess eins að snúa aftur til
upptakanna, hún á ekki upp-
haf og ekki markmið.
Efnishyggja Vesturlanda-
búa, færð í heimspekilegan
glitraodi álfabúning á síðustu
öld, kemur í sama stað niður,
þótt forsendur séu aðrar:
Manneskjan frýs í köldum
örlagastraumi. Það má dylja
kalið í bili með glaðbeittri,
grunnfærri framfara-og lífs-
nægtatrú, hvort sem menn þá
setja traust sitt á þjóðfélags-
kenningar, sem eiga að leysa
allan vanda mannlegs lífs, eða
menn byggja á fullnægju sinni
við kjötkatla allsnægtalanda.
Hvort tveggja verður skamm-
góður vermir og svikahler. Það
mun tíðin sanna og hefur
þegar sannað.
Nægir manni að skynja
sjálfan sig sem dropa í
straumi blindra skapa? Hverju
mæti ég í auga barnsins míns,
þegar þau opnast fyrst á móti
mér? Hvað er á bak við augu
ástvinar míns, þegar þau eru
brostin og stara brostin fram-
hjá mér eða í gegnum mig út í
eitthvað, sem enginn veit hvað
er? Hvað er á bak við hjarta-
slögin mín, sviðann þar og
þrána, leitina, hamingjuna,
harminn? Hvað er á bak við
óróa og ásökun samviskunnar,
þegar ég geri rangt? Af hverju
er ég til? Hvar er það líf, sem
er líf, samsvörun og svar og
fullnægja við því, sem bærist
dýpst í barmi?
III
Nú voru sungin hér áðan orð
úr Biblíunni, játning, lofgjörð:
Drottinn, þú ert. Áður en
fjöllin fæddust, áður en jörð og
himnar urðu til, ert þú, já, frá
eilífð til eilífðar ert þú, ó Guð,
athvarf vort frá kyni til kyns.
Þessi orð eru, eins og hver
önnur játning og þakkargjörð
Heilagrar Ritningar, andsvar
mannlegrar vitundar. Það er
verið að taka undir orð frá
þeim Guði, sem er.
Það orð hefur brugðið ljósi
yfir ferlið allt, frá upptökum
að ósi fram: Hjá þér, Drottinn,
er uppspretta lífsins, og í þínu
ljósi sjáum vér ljós. Tilveran
er eitt voldugt orð af vörum
lifandi skapara, orð, sem ómar
út í tómið og myndirnar í
eilífum huga hans koma fram,
geimurinn leiftrar, stjörnurn-
ar sindra, sólin kemur og
jörðin, lífið kemur, aldirnar,
sagan, ég og þú, allt kemur af
því að hann segir Kom þú. Og
það fer ekki fyrr en hann segir:
Komið aftur. Þessi dagur er
kominn af því að hann bauð
svo og ég hef fengið að mæta
honum af því að hann lætur
svo verða. Og hvort tveggja fer
að boði hans, ég og sú stund,
sem ég þigg, andrá þessa
morguns og lífsins stund. Og
ejtt sinn mun allt fara, sem nú
er í mennskri augsýn eða
skynjanlegt. En hann er. Og
þá mun hann birta það, sem
ekkert auga sá og ekkert eyra
heyrði, allt það, sem Guð
fyrirbjó þeim, sem elska hann.
Sú andrá, sem er saga, mann-
lifssaga, ævisaga, það augna-
blik, sem ég mæti og mætir
mér svo, að tveir gestir tímans
snertast til þess að skilja aftur
strax, allt hefur það eilífa
merkingu og gildi. Stundin
kemur og stundin fer, ég kem
og fer, en eilífur Guð er og
verður. Og allt, sem kemur,
skilar einhverju frá eilífum
búa til handa sér. Hún getur
og verið afvegaleidd hugsjón
um mannfélag og mannlíf. En
sá sem afneitar Guði er líka að
glíma við hann, losnar ekki úr
greip hans, þó að hann vilji
flýja. Oftast er það duld í
sálarlífi, sem tekur á sig þessa
mynd, djúprætt, ómeðvituð
duld. Þeir vita ekki, hvað þeir
gjöra, sagði sá, sem negldur
var á krossinn. Faðir, fyrirgef
þeim. Svo mikið er víst, að
vitsmunir, þekking, vísindi,
skera ekki úr neinu í þessu.
Kristin trú höfðar til vits-
muna, þekkingar, skynsemi.
Og hún þakkar vísindin, eins
og allt, sem er gott, og að því
leyti sem það er gott. En hún
hlýtur að fyrirlíta glært skrum
og falsanir í nafni vísinda.
Hrokafull hálfmenntun er
einn versti óvinur vits og
hugsunar. Við þann óvin hefur
kirkjan átt að etja, bæði innan
eigin vébanda og utan.
Kristin trú er engin hugar-
þraut. En það mættu menn
samt vita og muna, að innviðir
hennar hafa verið kannaðir,
rýndir, íhugaðir um aldir af
mörgum mestu vitsmuna-
mönnum og lærdómsmönnum,
sem lifað hafa. Engar heimild-
ir hafa gengið gegnum líkt því
annan eins eld rannsókna og
gagnrýni eins og frumheimild-
ir kristinnar trúar. Og engar
forsendur í hugsun hafa verið
rýndar eins til róta og þær,
sem kristin trú byggir á. Þettá
ættu menn að vita á upplýstri
öld, ef þeir vilja vera annað en
óvitar í tali um kristindóm.
Guð deyr ekki fyrir neinum
eldflaugum eða dauðageislum
úr smiðjum vísinda. En hann
lifir ekki í dauðu hjarta. Ekki
nema hann fái að lífga það að
nýju. Það getur hann. Én það
er margur með svelt og deyj-
andi hjarta við nútímans alls-
nægtaborð, eða með sljóvgan,
svefnþungan anda. Þú spyrð
ekki um Guð af því að þig
vantar ekki neitt. Mikið skelf-
ing ertu fátækur þá. Það
muntu sjá og finna, þegar
falsið flettist af eins og rotið
hold af beinagrind, eins og
börkur af ormétnum ávexti,
eins og skæni yfir fúlu sári.
Megir þú ekki þurfa að mæta
Guði þannig.
V
En nú segir Drottinn svo, sá
er skóp þig og myndaði þig:
Óttast þú eigi, ég frelsa þig, ég
kalla á þig með nafni, þú ert
minn.
Þetta sagði Guð áður en þú
fæddist. Það áréttaði hann,
þegar þú varst skírður. Og
þetta segir hann í dag. Hann
hugsar til þín og talar til þín
eins og ekkert væri til nema
þú. Með nafni. Það þýðir það,
að hann þekkir þig til grunna.
Hann heyrir sínum himni frá
hvert hjartaslag. og ekki frá
sínum háa himni, ekki ofan úr
sinni ómælanlegu eilífð. Ilann
er hér. Hann lifir og líður í
þér, hann þjáist í efa þínum og
villu, hann gleðst í gæfu þinni,
syrgir í sorg þinni. Hann þráir
að tala svo til þín að þú vaknir,
lifnir, að blik frá hans eilífa
degi, að geisli hans eilífa
skapandi orðs upplýsi huga
þinn, svo að óttinn hverfi og
tómið víki og Kristur Jesús
lýsi þér og sigri í þér, Já,
Kristur Jesús. Hann er það orð
Guðs í mynd jarðnesks bróður,
sem segir: Ég frelsa þig, þú ert
minn. Þegar fylling tímans
kom sendi Guð son sinn, segir
Nýja testamentið. Hefur þú
lifað einhverja stund, sem var
þannig, að þú gætir hugsað eða
sagt: Þetta var fylling, lífsfyll-
ing, alhliða fullnægja. Nú veit
ég hvað það er, þegar lífið er
ekki bara tími, þar sem eyktir
og ár raðast upp og rása brott,
ég veit hvernig það er þegar
tíminn stendur kyrr og í hans
tóma mæliker drýpur líf, sem
gagntekur, og maður skynjar í
leiftri, að það er óendanlega
stórt og dásamlegt að vera til.
Þegar Guð allrar náðar kom
inn í tímans heim til þess að
afhjúpa merkingu og markmið
hins jarðneska tima og opna
tímans börnum nýjar dyr til
lífsfyllingar, það voru alda-
hvörf sem hvert ártal minnir
á. Og það eru tímahvörf í lífi
hvers manns, þegar þessi veru-
leiki lýkst upp, verður per-
sónulega sannur. Á því ári sem
nú er byrjað verður þess
minnst, að þúsund ár eru liðin
síðan kristniboð hófst á landi
hér, það kristniboð, sem leiddi
til þess, að Kristur var tekinn
til konungs yfir íslandi.
Kristniboðsár 1981 verður
helgað mikilli minningu. En
það verður jafnframt ár nær-
göngulla spurninga: Hvar
stendur þjóðin í andlegum og
trúarlegum efnum? Þetta
skyldi hver og einn taka til sín:
Hvar stend ég? Kom þú, Drott-
inn Jesús. Það verði bæn þín á
þessum degi og alla daga
ársins. Hann kallar þig með
nafni. Ég hef átt það erindi
eitt í þennan stól undanfarin
ár á nýársmorgni að minnast
þess og minna á og þakka það
að mega lifa í hans nafni, að
mega mæta augum hans, þeg-
ar skíma nýs dags og óræð
ásýnd nýs árs gægist fram. Og
að mega fylgja þeim augum á
óförnum vegi og að sjá þau og
nafnið hans yfir öllum þeim
firnindum alheims og örlaga,
sem sjáaldur skammsýnna
augna fær greint. í hans nafni
blessa ég þig, sem hér ert og
þig sem hlustar annars staðar.
I hans nafni blessa ég þjóðina
mína. I hans nafni blessa ég
hverja stund, hvert atvik, öll
ský og hvern bjarma á himni
reynslu minnar. Því hann er sú
reynsla, sem ekki fer, það líf,
sem-er fylling tímans og ekk-
ert haggar né hnekkir að
eilífu.