Morgunblaðið - 27.01.1981, Qupperneq 10

10 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. JANÚAR 1981
Verzlunarmannafélag Reykjavíkur 90 ára — Verzlunarmannafélag Reykjavíkur 90 ára — Verzlunarmannafélag Reykja
Megi VR a tíö vera vettvang-
ur i sókn til bœttra lífskjara
Hátíðarrœða
Magnúsar L. Sveinssonar,
formanns VR
Magnús L. Sveinsson flytur hátiðarræðu sina i afmælishófinu á
HÓtel SöKU. I.josm. Kristján
Góðar gestir og félagar.
Ég vil bjóða ykkur öll hjartan-
lega velkomin á þessa afmælishá-
tíð, sem haldin er í tilefni af 90
ára afmæli Verzlunarmannafélags
Reykjavíkur, sem er eitt elsta
félags landsins.
Það var hinn 27. janúar 1891, að
33 menn komu saman í kaffihús-
inu „Hermes", sem Þorlákur 0.
Johnsson rak að Lækjargötu 4, og
stofnuðu Verzlunarmannafélag
Reykjavíkur.
Mikili meirihluti stofnenda fé-
lagsins voru verzlunarmenn, þ.e.
a.s. launþegar í verzlunarstétt.
Þeir voru 22, kaupmenn voru hins
vegar 5, 3 verzlunarstjórar, 1
veitingamaður, 1 kennari og 1
póstritari.
Uppistaðan í félaginu við stofn-
un þess voru því verzlunar- og
kaupsýslumenn og þannig var það
sameiginlegt félag launþega og
vinnuveitenda í þessari atvinnu-
grein allt til ársins 1955, að félagið
varð hreint launþegafélag.
Frumkvæði að stofnun félagsins
átti Þorlákur 0. Johnsson, sem
starfaði í Reykjavík sem verzlun-
arþjónn upp úr 1875, en gerðist
síðar umsvifamikill kaupmaður.
Fyrsti formaður félagsins var
kjörinn Th. Thorsteinsson, en
hann var þá að hefja verzlunar-
rekstur í Reykjavík og varð síðar
einnig þekktur sem umsvifamikill
útgerðarmaður.
Þeir sem í dag eru á miðjum
aldri og hafa meginhluta ævi
sinnar lifað ár tækninnar og
hraðans, sem sífellt fer vaxandi,
eiga erfitt með að gera sér í raun
grein fyrir þeirri þjóðfélagsmynd,
sem forfeður okkar og mæður
lifðu við fyrir 90 árum síðan þegar
V.R. var stofnað.
Reykjavík var þá lítill bær með
aðeins 2—3 þúsund íbúa. Nærri
má því geta, að félagslíf bæjarins
hafi verið fábrotið á þessum tíma.
Stofnun V.R. hefur því verið
talinn merkur viðburður og kær-
kominn, ekki síst fyrir það, að
meðal félaga V.R. voru mennta- og
framámenn þjóðfélagsins, sem
höfðu góða hæfiieika til forustu.
Má þar nefna auk Þorláks 0.
Johnsson og Th. Thorsteinsson,
sem áður er getið, þá Björn
Jónsson, ritstjóra, síðar annan
fyrsta ráðherra á íslandi, Sigfús
Éymundsson bóksala og Tryggva
Gunnarsson, athafnamanninn
mikla.
Samkvæmt fyrstu lögunum, var
tilgangur félagsins að leitast við
að efla samheldni og gæta hags-
muna félagsins.
Fyrstu áratugina var starfsem-
in einkum fólgin í fyrirlestrahaldi
og umræðum um sameiginleg
hagsmunamál.
Sem dæmi um mál, sem sér-
staklega voru tekin fyrir og rædd í
félaginu má nefna: verzlunar-
löggjöfina, verzlunarnám, eftir-
laun og tryggingar verzlunar-
manna, stofnun verzlunarbanka,
launamál verzlunarmanna, af-
greiðslutíma verzlana, sem var til
umæðu strax á fyrsta ári félags-
ins.
Afgreiðslutíminn
til umræðu 1891
Það var hinn 17. apríl 1891, að
Þorlákur O. Johnsson kom á fundi
með þá áskorun til kaupmanna,
sem voru í félaginu, að þeir
gengjust fyrir því að búðum væri
lokað kl. 8, því ekki væri það gott
fyrir verzlunarmenn að standa í
búð frá kl. 6 á morgnana fram tii
kl. 9 og 10 á kvöldin, en vera svo
við íþróttir fram yfir miðnætti.
Það er merkilegt, að þessi orð
Þorláks 0. Johnsson eiga ekki
síður við í dag en fyrir 90 árum
síðar, nema e.t.v. að því leyti, að ég
vil ekki fullyrða að algengt sé að
afgreiðslufólk stundi almennt
íþróttir fram yfir miðnætti.
Óhætt er að fullyrða, að umræð-
ur og fyrirlestrar í félaginu á
sínum tíma, hafa í mörgum tilfell-
um fyrr eða síðar leitt til fram-
kvæmda, sem haft hafa ómetan-
lega þýðingu fyrir verzlunarstétt-
ina og reyndar landsmenn alla.
V.R. stofnaði
V erzl u narskólann
í því sambandi vil ég t.d. nefna
að í kjölfar slíkra umræðna, stofn-
aði V.R. ásamt Kaupmannafélag-
inu Verzlunarskóla íslands, sem
tók til starfa haustið 1905 og hefur
starfað æ síðan.
Verzlunarskólinn hefur útskrif-
að þúsundir manna, sem sett hafa
mikinn svip á þjóðlíf okkar og
mótað það með beinum og óbein-
um hætti.
Margir, sem þaðan hafa útskrif-
ast, hafa gegnt miklum valda- og
áhrifastöðum í þjóðfélaginu.
Fullyrða má, að menntun verzl-
unarstéttarinnar með stofnun
Verzlunarskólans rétt upp úr
aldamótum, hefur haft afgerandi
þýðingu fyrir hversu farsællega
Islendingum tókst að taka verzl-
unina í eigin hendur eftir margra
alda verzlunareinokun og áþján
útlendinga.
En slíkt var eitt af forsendum
þess, að landið hlaut sjálfstæði.
Strax á fyrstu árunum kom
félagið sér upp myndarlegu bóka-
safni, sem rekið var um langan
tíma.
Snemma var stofnaður hús-
byggingarsjóður, sem var grund-
völlur að því, að V.R. eignaðist sitt
eigið féiagsheimili 1939, að Von-
arstræti 4. Var þar um nokkurra
ára bil rekinn einhver vinsælasti
veitingastaður borgarinnar.
Er ekki ósennilegt, að yfir
kaffibolla þar hafi margar þýð-
ingarmiklar ákvarðanir verið
teknar.
Með kaupum á þessari húseign,
var í raun lagður grunnur að
núverandi húseign V.R.
1939 byrjar félagið að gefa út
tímaritið „Frjáls verzlun", sem
komið hefur út æ síðan, en síðasta
áratuginn á vegum Frjáls fram-
taks.
Auk þess að blaðið var baráttu-
vettvangur stéttarinnar, hefur
með útgáfu þess varðveizt ómet-
anlegur fróðleikur frá fyrri árum
um verzlun og viðskipti. Eigaiallir,
sem að útgáfu þess hafa unnið, frá
því fyrsta til þessa dags, miklar
þakkir skyldar.
Stofnað var byggingarsam-
vinnufélag V.R., sem stóð fyrir
byggingu íbúða eftir seinni heims-
styrjöldina.
Frídagur verzlunarmanna er
fyrst haldinn 1894 og hefur árlega
verið haldinn síðan og njóta nú
flestar stéttir frís þennan dag.
Árið 1935 var stofnuð sérstök
launþegadeild innan félagsins og
hlaut hún heitið „Starfsmanna-
deild". Var hugsunin sú, að hún
væri hreint stéttarfélag launþega
í verzlunarstétt.
Þetta mun vera fyrsti áþreifan-
legi vísirinn að myndun hreins
launþegafélags verzlunarmanna.
1945 eru síðan stofnaðar þrjár
launþegadeildir innan V.R., þ.e.
Skrifstofumannadeild, Afgreiðslu-
mannadeild og Sölumannadeild.
Þrátt fyrir stofnun þessara deilda
fara allar helztu umræður um
Aðeinsgóðar
minningar...
Hann er fæddur Vestur-
bæingur og býr þar enn. Hann
hefur alla tið unnið þar og svo
er hann KR-ingur! Gunnar
Magnússon, framkvæmdastjóri
i Héðni, er fæddur árið 1923,
sonur Magnúsar Þórðasonar,
sjómanns og konu hans Jónu
Jónsdóttur. Hann kláraði Verzl-
unarskólann 1943, byrjaði að
vinna i Héðni árið áður og
hefur unnið þar siðan. Ungur
gaf hann sig að félagsmálum og
hefur nú fengið i harminn
gullmerki Verzlunarmannafé-
lags Reykjavikur.
Vonarstræti 4
— Ég var kosinn í stjórn VR
árið 1944, segir Gunnar, og varð
þar brátt gjaldkeri. Það var
verulega gaman að fá að starfa í
VR — margir ágætismenn þar
og mjög samhentur hópur. Fé-
lagsáhugi var þá gífurlegur og
ævinlega fullt útúr dyrum á
aðalfundum VR. Það var ansi
mikið félagsiíf í þá daga og alltaf
líka troðfullt á afmælishátíðum
VR á Hótel Borg. Svo minnist
maður alltaf hinna árlegu jóla-
trésskemmtana.
Þá átti VR Vonarstræti 4 og
rak þar félagsheimili. Það hafði
verið keypt 1940 og var Friðþjóf-
ur heitinn Johnson aðaldriffjöð-
urin í því. Á skólaárum mínúm í
Verslunarskólanum var Von-
arstræti 4 vinsælasti skemmti-
staðurinn í Reykjavík. Alltaf
fullt á böllunum og kvöldvökun-
um, og þar var líka fæðissala. En
um 1946 tók að draga úr aðsókn-
inni og reksturinn gerðist ábata-
lítill. Þá var ákveðið að leigja
utanaðkomandi aðilum húsið og
eftir það var Vonarstræti 4
aldrei sem áður. VR seldi húsið
seinna.
Frjáls verslun og
skólanefnd VR
Já, ég fór í ritnefnd Frjálsrar
verslunar árið 1948 og sat þar
með Baldri Pálmasyni og fleiri
góðum mönnum. Ritstjóri varð
ég svo 1950 með Njáli vini
mínum Símonarsyni.
Þegar VR varð að algeru
launþegafélagi 1955, sættust
kaupmenn á að ganga úr félag-
inu með því skilyrði að tilteknar
eignir VR rynnu til Verzlunar-
skóla íslands. Það varð úr, en í
staðinn hélt VR sínum skóla-
nefndarmanni í Verzlunarskól-
anum. Ég sat í skólanefnd VÍ
fyrir hönd VR í skólanefnd
Verzlunarskólans frá árinu 1955
til ársins 1973.
Mörgum kaupmanninum sárn-
aði breytingin, þeir vildu að VR
yrði áfram það sem það hafði
verið — eingöngu menningarfé-
lag. Víst er það, að ákveðin
starfsemi datt niður innan fé-
lagsins eftir að það varð laun-
þegafélag. Einu sinni t.d. kom
VR upp vísi að bókasafni, sem
félagsmenn voru farnir að nota
en það hefur nú lagst af. Starf-
semin beinist nú orðið skiljan-
lega næstum alfarið að kjara-
málum.
Styrktar- og sjúkrasjóður
Það var árið 1964, sem það
stóð til að leggja Styrktar- og
sjúkrasjóð verslunarmanna í
Reykjavík niður, en þá voru
einungis þrjú ár í aldarafmæli
hans. Ég var ákveðið á móti því
að hann yrði lagður niður og það
var svo samþykkt á félagsfundi
Gunnar Magnússon
i.jóxm. Rax.
að halda sjóðnum við. Og sjóður-
inn er enn við lýði. En ég var
gerður að formanni hans, þarna
árið sem ég talaði gegn því að
hann yrði lagður niður og var
það alls ekkert ætlunin.
Styrktar- og sjúkrasjóðurinn
er elsti starfandi félagsskapur
kaupsýslu- og verslunarmanna á
íslandi, stofnaður 24. nóvember
1867. Ég held það sé leitun á því,
að nokkur félagsskapur geti rak-
ið sögu sína jafn nákvæmlega og
Styrktar- og sjúkrasjóður versl-
unarmanna í Reykjavík — en
allar fundargerðarbækur og
sjóðbækur hans hafa varðveist
fram á þennan dag.
Félagar sjóðsins hafa ávallt
verið helstu framámenn verslun-
arstéttarinnar á hverjum tíma
— en öllu verslunarfólki er
frjálst að gerast sjóðsfélagar.
Félagar hafa verið um 1250 frá
upphafi og 300 þeirra eru nú á
lífi. Sjóðurinn byggist á frjálsum
framlögum félagsmanna og
gegnir því hlutverki að styrkja
sjúka verslunarmenn, sem eru
félagar í sjóðnum og ekkjur
látinna sjóðsfélaga. Sjóðurinn
úthlutar þessum styrkjum fyrir
hver jól, og fyrir síðustu jól nam
styrkveitingin milli sex og sjö
hundruð þúsund g.kr. en eignir
sjóðsins eru nú um 220 þúsund
nýkrónur (22 millj. g.).
Ég á mjög góðar minningar
frá þeim árum sem ég starfaði í
VR og þar hafa alltaf valist
hæfir menn til forystu, eins og
Guðjón Einarsson, Guðmundur
H. Garðarsson og Magnús L.
Sveinsson. Á 90 ára afmæli
Verzlunarmannafélags Reykja-
víkur á ég ekki annað að færa
félaginu, en hugheilar óskir um
samheldni félagsmönnum og
allri þjóðinni til heilla.