Morgunblaðið - 27.01.1981, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. JANÚAR 1981
19
eykjavíkur 90 ára — Verzlunarmannafélag Reykjavíkur 90 ára — Verzlunarmannafélag Reykjavíkur 90 ara —
voru yfirleitt handhefluð hér
heima. Þá mætti nefna sykur og
kaffibaunir og ýmislegt fleira sem
flutt var í minna magni — að
ógleymdu spritti.
Bakkabrennivín
— hrafnaskítsvatn
Með skipunum kom alltaf veru-
legt magn af spritti — eða óblönd-
uðu áfengi — á tunnum. Það var
svo blandað með rennuvatni af
þaki verzlunarhúsanna — þess
vegna var það almennt kallað
hrafnaskítsvatn á Eyrarbakka en
Bakkabrennivín annars. Það voru
alltaf sömu mennirnir sem höfðu
það embætti að blanda vatni í
brennivínið, man ég. Þessir blönd-
unarmenn drukku svo mikið við
starf sitt að þeir rétt gátu staðið á
fótunum. Það var sagt að þeir
„hlæðu" tvisvar á dag — þ.e.
drykkju sig óvinnufæra tvisvar á
dag. Fyrrihluta dags þegar þeir
voru orðnir svo útúr drukknir að
þeir rétt komust heim um hádegið,
þá sváfu þeir úr sér það mesta en
fóru svo í blöndunina aftur og
voru orðnir þéttfullir að kvöldi.
Maður sér á þessu að starfsfólki
leiðst ýmislegt þá ekki síður en nú,
því þessir sömu menn héldu emb-
ættinu ár eftir ár.
Þegar sprittið hafði verið bland-
að var því hellt í geysistórar ámur
sem voru kallaðar uxahöfuð og
stóðu frammi í verzluninni. A
þeim voru þrískiptir kranar, var
einn stúturinn fyrir flöskur, annar
fyrir kúta en sá þriðji fyrir
tunnur.
Siggi fjórði
Það var fastur siður að sá sem
fyrst sá til er þau komu á vorin
fékk gefins þriggja potta brenni-
vínskút hjá Lefolii-verslun. Ég
man að það var karl sem kallaður
var Siggi fjórði sem alltaf tókst að
koma, fyrstur auga á skipin og
hreppa kútinn. Auknefnið hafði
hann af embætti sínu sem var að
vera fjórði aðstoðarmaður beykis-
ins í þorpinu. Meðal annars sá
hann um að salta lax og ýmislegt
tilfallandi í sambandi við tunnu-
smíði.
Hvað var svo flutt út með
skipunum?
„Það var ull, saltfiskur og lýsi.
Auk þess var flutt út saltað
kindakjöt á haustin. Ullin var
flokkuð, sem var mikið verk, og
síðan troðið í stóra ullarballa.
Fiskurinn sem fluttur var út var
flattur, sólþurrkaður saltfiskur og
einnig nokkuð af pækilsöltuðum
laxi. Þá var flutt út þorskalýsi en
ekki í miklu magni og einnig
saltað kindakjöt sem Norðmenn
keyptu mikið af fyrir fiskiflota
sinn.
Ull var flutt til verzlunarinnar á
hestalestum — frá einu stóru
sveitaheimili gátu verið tíu áburð-
arhestar klyfjaðir ull í lest. Sumir
komu mjög langt að — ullarferðin
var t.d. mikill leiðangur fyrir
Skaftfellinga, gat tekið um þrjár
vikur og ekki var óalgengt að
bændur þyrftu að bíða í tjöldum
við búðarvegginn í 2 til 3 daga
áður en þeir gátu fengið af-
greiðslu. Þeir létu sig hafa það
þessir karlar.
Hvað tóku þeir svo út?
„Það var korn, skeifnajárn og
hóffjaðrir, kramvara og ýmislegt
fleira — að ógleymdu brennivíni á
kútinn. Gildari bændur keyptu
sumir heila tunnu — 110 potta. —
Á haustin keypti verzlunin slát-
urfé, sá um slátrun á því og söltun.
Tómthúsmenn á Eyrarbakka
keyptu sér sláturfé á fæti fyrir
veturinn og slátruðu sjálfir. Það
var mjög tíðkað að útgerðarmann
skiptu við bændur á sláturféi og
fiski.
Hvernig voru lífskjör almenn-
ings á þessum tima?
„Þau voru fráleitt góð en þó
höfðu flestir í sig og á — ég man
ekki eftir því að fólk byggi við
sult, þó oft væri þröngt í búi hjá
stórum fjölskyldum. Þá var vinnu-
Frá Krambúðinni i Lefoliiverzlun (vefnaðarvörudeildinni) — heldur virðist afgreiðslufólkið áhúðarmikið á
svip enda ekki hver sem er ráðinn innanbúðar hjá danskinum. Lj<ism. Fr. Lund
Bændur koma með ull til Lefolii-verzlunar. Ullina reiddu þeir i hærupokum sem sjást vel fremst á
myndinni. Hjá sumum þeirra tók ullarferðin allt að þrjár vikur og oft þurftu þeir að tjalda við
búðarveginn og bíða eftir afgreiðslu í 2—3 daga. Ljósm. Fr. Lund
Eyrarbakki um aldamót. Fremst á myndinni sjást tjöld bændafólks sem komið er meö ullarlestir til
þorpsins og bíður afgreiðslu i Lefolii-verzlun. Ljósm. Fr. Lund
tími mjög langur, unnið frá kl. 6 á
morgnana til kl. 8 á kvöldin með
tveim klukkutíma matarhléum,
frá kl. 9.30 til 10.30 og kl 3 til 4,
sek daga vikunnar. Kaupið var
lágt. Það miðaðist við verðskrá
sem gilti fyrir allt landið, tíma-
kaupið var kr. 2.50 um sláttinn en
utan sláttar kr. 2.00.
Annars stundaði ég aldrei neina
landvinnu aðra en uppskipun fyrr
en ég snéri mér alveg að verzlun-
inni. Ég fór ungur að stunda sjó —
fyrst á áraskipum frá Þorláks-
höfn. Þetta voru tólfrónir árabát-
ar og áhöfnin venjulega 16 til 18
manns."
Fylgdi ekki töluverð vosbúð
þessari sjómennsku?
„Nei, hún var fjandakornið ekki
svo mikil. Menn voru skinnklædd-
ir og skinnklæðin voru ansi góð.
Verbúðirnar voru hins vegar
fremur óhrjáleg húsakynni — þar
inni voru grjótbálkar hlaðnir fyrir
rúmstæði, ofan á þeim var hey-
ruddi en á hann var breitt poka-
druslum — og á þessu sváfu menn.
En lendingin í Þorlákshöfn var
góð og miðin fiskisæl. Ég kunni
ágætlega við þessa sjómennsku.
Frá 1914—19 varð ég svo mótor-
isti, eða vélamaður eins og nú á að
nefna þetta starf, á stærri bátum.
Ég hef eiginlega alltaf séð hálf-
partinn eftir að hafa hætt á
sjónum — ég fór í land vegna þess
að þar hafði ég stöðugri og
öruggari atvinnu.
Hvenær byrjaði svo að halla
undan fæti fyrir Lefolii-verzlun?
„Henni byrjar að hnigna um
1910 eftir að Peter Nielsen, gamli
faktorinn féll frá. Hann var á
margan hátt merkilegur maður,
mikill nátturuskoðari og eggja-
safnari. Hann safnaði ekki auði og
varð aldrei ríkur. I hans tíð varð
Húsið hins vegar frægt fyrir
gestrisni og gestaauð. Embætt-
ismenn og aðrir slíkir áttu þar
fastan samastað er þeir komu til
Eyrarbakka. Kona P. Nielsen var
dóttir Thorgrímsen fyrri verslun-
arstjóra hjá Lefolii. Hún átti
mikinn þátt í að efla félagslíf á
staðnum, kom upp kórum og stóð
að leikstarfsemi í þorpinu. Gamli
Nielsen missti heilsuna á efri
árum og bjó við þröngan kost
síðustu árin sem hann lifði.
Ekkert eftir nema
audur sandurinn
Tengdasonur hans, Jens D. Niel-
sen, tók svo við Lefolii-verslun um
1910 en eftir það fór veldi hennar
'inignandi. Þá var stofnað kaupfé-
lagið Hekla á Eyrarbakka sem
náði smátt og smátt til sín verzl-
uninni. Þetta gekk hljótt fyrir sig
og bar ekki mikið á því gagnvart
almenningi — það var til dæmis
engin samkeppni um vöruverð
milli þessara verzlana, — það var
ekki lægra verð í kaupfélaginu en
hjá Lefolii, það verður að segjast
eins og er. Fólkið verzlaði þar sem
það hafði meiri möguleika á að fá
lánað — þá byggðust öll viðskipti
á þessum lánum frá hausti og þar
til fiskurinn var lagður inn. Ég
starfaði innanbúðar í Lefolii-
verzlun tvö síðustu árin sem hún
starfaði, 1917 og 1918 og þekki
þetta þvi vel. Kaupfélagið var
Islendingum hins vegar miklu
hagkvæmari verzlun þegar litið
var til lengri tíma — Lefolii-
verzlunin lagði ekki í neitt hér,
enda var hún ekki annað en
selstöðuverzlun frá Danmörku.
En Lefolii-verzlun fór aldrei á
hausinn — hún keppti við kaupfé-
lagið Heklu i nokkur ár en gafst
svo upp 1918. Verzlunarhúsin
stóðu auð í mörg ár — allt þar til
Egill Thorarensen, kaupfélags-
stjóri kaupir þau og lætur rífa þau
til grunna árið 1947, en úr timbr-
inu byggði hann fiskverkunarstöð
í Þorlákshöfn. Nú stendur ekkert
eftir nema auður sandurinn þar
sem þessi hús voru.“
Hvað fórst þú að gera eftir að
þú hættir hjá Lefolii?
„Þá fór ég í verslunarskóla í
Danmörku, ég hafði stefnt að því
lengi og það tók auðvitað nokkur
ár að vinna fyrir skólagjaldinu.
Það var hagkvæmara fyrir mig að
taka skólann úti því þar var hægt
að ljúka náminu á einu ári með tíu
mánaða samfelldum skóla. Að
loknu námi vann ég í tvö ár hjá
kaupfélaginu Heklu á Eyrar-
bakka. Arið 1925 fór ég svo til
Reykjavíkur og byrjaði að vinna í
Völundi hf. sem bókari og gjald-
keri. Því starfi gegndi ég allt til
ársins 1976. — Ég gekk í Verzlun-
armannafélag Reykjavíkur 1929.
Þá var félagið bæði fyrir kaup-
menn og verzlunarmenn en árið
1955 gengu kaupmenn úr því og
stofnuðu Kaupmannasamtökin.
Fyrir aðskilnaðinn náði félagið
ekki verulegum tökum á viðfangs-
efni sínu sem starfsmannafélag og
kjaramál urðu nokkuð útundan.
Framanaf var engin kauptaxti
gildandi í verzlunarmannastétt og
menn urðu að semja eftir aðstæð-
um hverju sinni.
Eftir aðskilnaðinn óx Verzlun-
armannafélagi Reykjavikur hins
vegar fiskur um hrygg og það fór
að láta kjaramál verzlunarmanna
og önnur hagsmunamál til sín
taka. Það hefur unnið mikið og
þarft starf síðan í þágu verzlun-
armanna og eru nú stærstu laun-
þegasamtök landsins. Ég vil leyfa
mér að færa þvi heillaóskir á
þessu merka afmæli þess,“ sagði
Andreas að lokum.
- bó.