Morgunblaðið - 27.01.1981, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. JANÚAR 1981
35
Raunar hafa glöggir menn bent
á, að þær systur, Nóra og Hedda,
eigi þó eitt sameiginlegt, þ.e. að
báðar fremja þær glæp í þágu
maka sinna. Forsaga Brúðuheim-
ilis er sem sé sú, að mörgum árum
áður falsaði Nóra undirskrift föð-
ur síns til að fá lán hjá okrara
nokkrum til þess að kosta Ítalíu-
för, sem bjargaði svo lífi og heilsu
bónda hennar. Okrarinn, Krog-
stad, sem er nú undirmaður Helm-
ers bankastjóra, birtist í fyrsta
þætti og hótar að skýra manni
hennar frá glæpnum, beiti hún
ekki kvenlegum áhrifamætti sín-
um til að koma í veg fyrir
stöðumissi hans. Bréf Krogstad
verður svo sá hvati, sem leysir
atburði leiksins úr læðingi, ör-
væntingu Nóru og lokauppgjör
þeirra hjóna.
í leikritinu kemur mjög vel við
sögu læknir nokkur, Rank að
nafni, sem fljótt á litið skiptir
litlu máli fyrir framvindu þess.
Rank er vinur þeirra hjóna og
daglegur gestur á heimilinu, en
heldur ber hann drungalegt and-
rúmsloft með sér, enda kemur
síðar í ljós að hann er dauðveikur
af mænusyfilis, sem hann erfði frá
nautnasjúkum föður sínum.
Ákveður hann þá að loka sig af á
meðan upplausnin sé að vinna sitt
verk og hverfur við svo búið á
braut. I sýningu Hákansons fór
ekkert á milli mála hverju þessi
dularfulli heimilisvinur væri að
slægjast eftir þar á heimilinu. í
texta leikritsins er gefið í skyn, að
á milli þeirra Nóru séu nokkuð
hlýjar tilfinningar og í sýningunni
var því fylgt eftir þannig, að Nóra
daðraði við Rank á allt að því
sjúklegan hátt. í skiptum þeirra
kom þannig fram í senn kynferð-
isleg ófullnægja hennar og van-
geta til heilbrigðs sambands við
hitt kynið. Það kom líka brátt í
ljós, að maður hennar notaði hana
einungis sem tæki til að svala sér
á og varð misheppnuð nauðgun-
artilraun hans undanfari endan-
legs viðskilnaðar þeirra.
I þessari sýningu var því lögð
mun ríkari áhersla á duldar til-
finningar og hvatalíf persónanna
en yfirleitt hefur tíðkast á sýning-
um á Brúðuheimili. Ég skal láta
ósagt, hvort túlkunarmöguleikar
verksins eru tæmdir með þessu
eða hvort þessi skilningur er
„réttari" en sú hefð, sem fyrr var
lýst; sjálfum virtist mér hann
færa verkið miklu nær okkur sem
nú lifum. Ibsen hafði ævinlega
mikinn áhuga á því, að skoða inn í
manninn og skipti þá ekki öllu,
hvort það sem í ljós kom var ljótt
eða fagurt; og oft hefur verið bent
á, að hann hafi verið freudisti á
undan Freud sjálfum, enda átti
Freud til að grípa til dæma úr
leikritum hans til að styðja sitt-
hvað í kenningum sínum. Þetta á
ekki síst við um seinni verk Ibsens
eftir útkomu Villiandarinnar 1884,
en þar verður sálkönnuðurinn
þjóðfélagsgagnrýnandanum
greinilega yfirsterkari. En jafnvel
í „samfélagsádeilunum", sem fyrr
voru nefndar, má sjá margt, sem
bendir í þessa átt. í brúðuleiknum,
burðartákni verksins, birtist
þannig tilhneiging manna til að
eigna ser þann sem þeir leggja
hug á, leika sér með hann eins og
dauðan hlut. Þegar Nóra kemst að
raun um, að maður hennar vill
ekkert á sig leggja hennar vegna
og fordæmir á bleyðimannlegan
hátt verknað hennar sem glæp,
rennur upp fyrir henni á hvaða
sandi tilvera hennar er byggð.
Hún sér að hvorki faðir hennar né
maki hafa miðlað henni neinni
ást, heldur hafa þeir leikið sér að
henni og að hún fer nú sjálf með
sín eigin börn á sama hátt. í
þessum punkti verða skilin á milli
nýtúlkunar Hákansons og hinnar
hefðbundnu túlkunar hvað skýr-
ust. Nóra Lenu Granhagen rís
ekki upp tvíefld og segir manni
sínum til syndanna, heldur hnígur
hún grátandi niður, yfirbuguð af
sársauka og angist. Hún neyðist
til að horfast í augu við hvernig
komið er fyrir henni og að hún
verður að takast á við sjálfa sig,
eigi hún að geta haldið áfram að
lifa. Leiknum lyktar þannig ekki í
einhliða fordæmingu á karlveld-
inu, heldur miklu fremur í prédik-
un þess, að hver einstaklingur
verði að hafa hugrekki til þess að
„setja dómsdag yfir sjálfum sér“
— eins og Ibsen segir í frægri
vísu.
Þessi grátbólgnu endalok
Brúðuheimilis komu reyndar ekki
illa heim og saman við aðra visu,
sem hann orti allmörgum árum
áður inn í bálk sinn um Pétur
Gaut. Þegar Pétur snýr aftur heim
til Noregs eftir að hafa sólundað
æviárum sínum í útlöndum og
gamlar syndir draga hann uppi,
syngja daggardroparnir, sem
drjúpa til hans frá trjánum:
Vér erum tárin,
sem áttu að renna
og mýkja sárin,
sem brjóst þitt brenna.
Nú felur bringa
brodda, sem stinga,
og byrgð er undin;
vor áhrif bundin.
(Þýð. Einar Benediktsson)
í Brúðuheimili Hákansons var
niðurstaðan einnig sú, að klaka-
brynja tilfinningaleysisins yrði
ekki þídd nema í sársauka og
niðurlægingu.
Nóra daðrar vlA Rank lækni (Christer Banck).
árslok kom í ljós sem vitað var að
tekjur hans urðu of litlar að dómi
skattstjóra. En hann hafði haft
fæði og húsaskjól hjá foreldrum
sínum þannig að hann taldi sig
geta komist af. Þarna hjálpaðist
allt að bæði vinnutap vegna bilun-
arinnar og svo varahlutir og við-
gerðir vegna óhappsins.
Eftir að bifreiðastjórjnn hafði
skilað skattframtali sínu fékk hann
bréf frá skattstjóra þess efnis að
með tilvísun til ákvæða 59. greinar
gildandi skattalaga beri að hækka
tekjur hans um 2 milljónir. Hér
skipti því engu máli þó bifreiða-
stjórinn hafi orðið fyrir framan-
greindu áfalli.
Hér var ekki staðar numið, því
þingmennirnir okkar 60 höfðu sam-
ið aðra lagagrein, sem snerti sér-
staklega stöðu bifreiðastjórans, en
það er 53. gr. skattalaga, sem ég
nefndi áðan. Það varð að ganga
betur á bifreiðastjórann.
Hann hafði eins og ég gat um
áðan skuldað 15 milljónir á nýárs-
dag 1978 og af þeim sökum fékk
hann annað bréf frá skattstjóran-
um, sem tilkynnti honum að skv.
ákvæðum 53. greinar gildandi
skattalaga og með tilliti til þess að
hann hafi skuldað 15 millj. króna
1.1.1979 beri að hækka tekjur hans
sem næmi 45,51% af skuldinni eða
um kr. 6.826.500.-
Nú mun einhver spyrja hvaða
tala er þessi 45,51%, hvernig er
hún fundin, hún getur ekki verið
fundin af einhverju handahófi, þar
sem hún er með tveimur aukastöf-
um og endar á einum (talan einn er
orðin svo lítil í okkar þjóðfélagi).
Þessu get ég ekki svarað, en þó hef
ég heyrt að þetta sé sú prósentu-
tala sem bifreiðastjórinn hefur
grætt vegna þess að skulda og að
hún sé nákvæmlega útreiknuð af
sprenglærðum hagspekingum.
Ef bifreiðastjórinn hefði verið
svo heppinn að vera búinn að selja
einkabílinn sinn, sem ég gat um
áðan, fyrir klukkan 24 á gamlárs-
kvöld 1978, þá hefði skuldin lækkað
um 7 milljónir, en það var það verð,
sem hann fékk fyrir hann 2. janúar
1979. Bifreiðastj. fór strax með þá
peninga og greiddi hluta af skuld
sinni.
Vegna þess að bifreiðastjórinn
var ekki búinn að selja nefndan bíl
sinn nokkrum klukkutímum fyrr,
þá telja alþingismenn rétt að
skattleggja bifreiðastjórann miðað
við 15 millj. skuld í stað 8 milljóna.
Ef lánið hefði verið með bifreiða-
stjóranum og hann búinn að selja
bílinn fyrir áramót, þá hefði tekju-
viðbót frá skattstjóranum vegna 8
milljóna skuldar numið aðeins
3.640.800,- krónum. Á þessu munar
3.185.700.- krónum. Þetta gæti
munað í opinberum guöldum sem
næst kr. 2.070.700 - Það munar um
minna.
Þegar þetta er skrifað hafa ekki
fleiri bréf borist bifreiðastjóranum
varðandi hækkun á tekjum, en
hann bíður fullur ótta um að ef til
vill finni skattayfirvöld einhverjar
fleiri lagagreinar, settar af þing-
mönnum, sem gefa heimild til
hækkunar á gjöldum.
Skv. því sem ég hef hér sagt er
búið að hækka tekjur þessa vesal-
ings bifreiðastjóra um kr.
8.826.500.- — þetta getur þýtt í
opinberum gjöldum kr. 5.737.225.-
Hvar á nú þessi maður að taka
þessa peninga til að standa skil á
þessum gjöldum? Hann getur
tvennt, fengið vaxtaaukalán til að
greiða gjöldin og hann getur reynt
að selja vörubifreiðina. Ef hann
velur fyrri kostinn, þá stendur
hann frammi fyrir þeirri staðreynd
að skuld hans verður hærri sem
láninu nemur og þá veit hann að
hann fær tekjuviðbót af þessu eina
vaxtaaukaláni, sennilega 45,51%,
en það gerir 2.611.011.-. Hvar á
hann svo að taka peninga til að
greiða vaxtaaukalánið og skattana
vegna vaxtaaukalánsins? Gott
væri, ef þingmennirnir, sem stóðu
að samþykkt laga þessara, segðu
bifreiðastjóranum það.
Hinn möguleiki bifreiðastjórans
er að hætta öllu baksi við atvinnu-
rekstur og veita ekki lengur ná-
grönnum sínum og öðrum þá þjón-
ustu sem flutningastarfsemi gerir
og selja vörubifreiðina.
Hver vill þá kaupa spengda og
snúna vörubifreið og þá fyrir hvaða
verð? Tæki með þennan galla er
ekki auðselt.
Hér er því búið að króa bílstjór-
ann okkar af eins og bakarann hjá
honum Óskari Jóhannsyni. Eina
leiðin virðist vera að selja bílinn
fyrir slikk og greiða skattana, því
nú falla á bílstjórann dráttarvextir
sem nema kr. 272.518 - fyrir hvern
byrjaðan mánuð.
Ég held að við verðum að, vera
sammála um, þó dæmið sé stund-
um ekki eins hrikalegt eins og hjá
bílstjóranum, að fráleitt sé að
skattleggja skuldir, sökum þess að
við vitum aldrei hvað við erum með
í höndum fyrr en búið er að breyta
því í peninga. Við vitum t.d. ekkert
um hversu mikils virði fjárhúsin í
Árneshreppi eru fyrr en þau eru
seld og þá fyrst gæti komið til álita
hvort þá yrði lagður skattur á
söluverðið. Það er ekki fræðilegur
möguleiki að greiða opinber gjöld
af gjaldstofni sem þessum á annan
veg en þann að selja eignirnar. Ég
á erfitt með að trúa því að það sé
ásetningur þingmanna að draga
sem mest úr sjálfstæðum atvinnu-
rekstri og þá láta t.d. ríkið taka við
starfi vörubifreiðastjórans okkar.
Sennilega yrði þá að hækka eitt-
hvað flutningskostnaðinn eða taxta
manna, sem eins er ástatt fyrir.
Ef við komumst að þeirri niður-
stöðu að rétt sé að skattleggja
skuldir, þá verðum við að láta það
ganga yfir alla jafnt og á ég þá við
þá sem leggja fé sitt í íbúðarhús-
næði, sem er umfram eigin þarfir.
Jón Jónsson alþingismaður
keypti á árinu 1978 1200 rúmm.
íbúðarhúsnæði, en það er sú stærð
íbúðarhúsnæðis, sem skattalög
telja að sé hæfilegt að menn eigi.
Hér er þó um að ræða rúmlega
fimm 90 fermetra íbúðir. íbúðir
þessar kostuðu um 13 milljónir
hver árið 1978. Verð þeirra var því
um 65 milljónir, sem Jón alþingis-
maður þurfti að greiða.
Hann skuldaði um helming af
andvirðinu 1/1 1979 eða við skulum
segja 30 milljónir. Hvað gera nú
skattyfirvöld, sem að sjálfsögðu
eru einungis að framfylgja lögum,
sem þessi sami Jón Jónsson hefur
staðið að að samþykkja. Reikna
þau Jóni 45,51% tekjur af 30
milljónum og senda honum bréf
upp á 13.633.000.- króna tekjuvið-
bót?
Nei, ekki aldeilis, hér á ekki að
reikna tekjur af skuld, segja al-
þingismennirnir. Jón Jónsson al-
þingismaður fær því ekkert bréf
frá skattstjóra um tekjuviðbót.
Hver hefur svo grætt mest,
bóndinn í Árneshreppi, vörubíl-
stjórinn eða Jón Jónsson alþingis-
maður?
Um þetta ætla ég ekkert að segja
en ég vil benda á að við getum gert
okkur í hugarlund hversu mikið
útihús í afskekktum sveitum
hækka eða halda í við verðlagið, við
vitum hvað fæst fyrir brotinn og
snúinn vörubíl og við vitum að verð
á fimm 90 fermetra íbúðum í
Reykjavík á verðlagi í dag nær fast
í það að vera 200 milljónir króna.
Ef Jón Jónsson alþingismaður á
svo þessar íbúðir í fimm ár eða til
ársins 1983 og selur þær þá, þá fær
hann engan skatt af sölunni. Ef
atvinnutæki, fasteign eða skip væri
hins vegar selt þá yrði að greiða
skatt af söluhagnaði.
Reykjavik 22. desember 1980.
Jóhann Þórðarson
Tryggingaeftírlit rikisins:
Endurgjaldslaus
tryggingaráðgjöf
HJÁ tryggingaeftirliti rikisins
hefur á undanförnum árum ver-
ið tekið við kvörtunum við-
skiptavina vátryggingarfélaga,
sem til eftirlitsins hafa leitað.
Hafa verið veittar upplýsingar
og ráðleggingar, reynt að
kanna sannleiksgildi og rétt-
mæti kvartana, eyða misskiln-
ingi og stuðla að sanngjarnri og
eðlilegri lausn mála. Þessi þátt-
ur á starfsemi tryggingaeftir-
litsins hefur litið verið kynntur
og því trúlega litt kunnur al-
menningi.
í viðtali sem Morgunblaðið átti
við Guðnýju Björnsdóttur, sem
hefur yfirumsjón með þessum
málum hjá tryggingaeftirlitinu,
kom fram að nú hefur verið
ákveðið að kynna og efla þessa
þjónustu við eftirlitið. Verður
þessi þjónusta veitt endur-
gjaldslaust kl. 10—12 á miðviku-
dögum, fimmtudögum og föstu-
dögum. Getur fólk hringt til
tryggingaeftirlitsins á þessum
tíma, komið á skrifstofu þess að
Suðurlandsbraut 6 eða beðið um
upplýsingar bréflega.
„Þessi starfsemi felst fyrst og
fremst í því að veita upplýsingar
og ráðgjöf.", sagði Guðný. „Fólk
getur leitað til okkar með kvart-
anir varðandi tryggingamál. Við
könnum þá hvort þær eiga rétt á
sér og ef svo er, hvað hægt sé að
gera í málinu. Við höfum þá
jafnvel samband við viðkomandi
tryggingafélag til að knýja á um
að viðkomandi kröfu sé sinnt. En
við erum þó að sjálfsögðu enginn
úrskurðaraðili í tryggingamálum
heldur aðeins ráðgefandi.
Það er nýfarið að kynna þessa
þjónustu og í ráði að efla hana.
Ég vona að sem flestir leiti til
okkar með vandamál sín í fram-
tíðinni,” sagði Guðný að lokum.