Morgunblaðið - 29.01.1981, Side 25

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. JANÚAR 1981
25
Upplýsingar
frá Hagstofu íslands
Margir hafa lokið fleiri en einu
réttindaprófi eða starfsað-
gangsprófi, t.d. sveinsprófi fyrst
og tækniprófi síðar, og þá á að
tilgreina hvort tveggja í 6. lið, en
aðeins síðari skólann í 5. lið. Þá
geta menn einnig lokið starfsrétt-
indaprófi síðar en þeir ljúka prófi
til aðgangs að sömu störfum, t.d.
uppeldisfræðiprófi nokkrum árum
eftir að þeir luku B.A.-prófi til
kennslu. Þá á að fara eins að.
I 7. lið skal svara því, hvort
maður hefur lokið stúdentsprófi.
Með stúdentsprófum skal telja
aðfararpróf Kennaraháskóla á
fyrstu árum þess skóla. Stúd-
entspróf tekið erlendis skal hér
einnig telja, og er þá átt við próf
úr framhaldsskóla, sem veita að-
gang að háskólanámi.
I 8. lið er spurt um nám á árinu
1980. Þarna á bæði að telja
skólanám og verklegt nám sam-
kvæmt námssamningi við at-
vinnurekanda. Þeir, sem eru á
námssamningi tilgreina í næstaft-
asta hluta 8. liðs þann fjölda
mánaða, sem þeir voru á skóla-
bekk í námi öðru en verklegu námi
utan skóla.
Heimilisstörf
9. liður er nýtt atriði í manntali
hérlendis. Eins og tekið var fram í
upphafi, eru heimilisstörf eitt
tímamælinga eða þess háttar.
Tímamörkin, er við skal miðað,
eru svo víð, að ekki ætti að vefjast
fyrir neinum að velja sér viðeig-
andi reit í þessum lið.
Atvinna í vikunni
fyrir manntaliö
Þessari spurningu er ætlað að
leiða í ljós, hve stór hluti lands-
manna það er, sem telst „virkur
við atvinnustörf" manntalsvikuna.
Það, að spurt er, hvort maður hafi
haft tekjur í vikunni (ekki hverjar
þær voru) stafar af því, að atvinna
er skýrgreind sem sú vinna, sem
maður hefur tekjur fyrir. Maður
telst „virkur við atvinnustörf",
þótt hann sé í orlofi eða fjarver-
andi frá vinnu vegna veikinda.
Vinnustaður, vinnutími
og ferðir til vinnu
í manntalsvikunni.
Efni 11., 12. og 13. liðs má heita
nýtt í manntali hér. Þó eiga 11. og
12. liður sér óbeina samsvörun í
atvinnuspurningum manntalanna
1960 og fyrr.
í 11. lið skal upplýsa, hvar
atvinnustörfin fara fram ná-
kvæmlega, t.d. í hvaða sveitarfé-
lagi og hvar í því. Með samanburði
við dvalarstað kemur fram, milli
hvaða staða viðkomandi þarf að
þeirra þriggja starfssviða, sem eru
undirstaða framfærslu fólks í
landinu.
Við fyrri manntöl hefur, með
réttu eða röngu, ekki þótt vera
ástæða til að spyrja um þann hátt
þjóðarbúskaparins, sem heimil-
isstörf eru. Astæða þessa er vafa-
laust sú, að verkaskipting var
miklu meiri hér áður hvað snerti
atvinnu annars vegar og heimil-
isstörf hins vegar. Nú sinnir fólk
þessum verksviðum jafnari hönd-
um, og er því nauðsynlegra en
áður að spyrja sérstaklega um
heimilisstörfin.
Eins og orðalag spurninganna í
9. lið ber með sér, er það lagt í mat
hvers og eins að ákveða, hvaða
störf sín, sem hann innir af hendi
fyrir heimilið, hann telur heimil-
isstörf. Til almenns samræmis er
æskilegt að telja eftirtalin atriði
til heimilisstarfa:
1. Innkaup á vörum og öðru til
heimilishalds.
2. Eldhússtörf og þvottastörf.
3. Þrif húsnæðis, lóðar og heimil-
isbíls.
4. Fatagerð o.þ.h. fyrir heimilis-
menn.
5. Umönnun barna og annarra,
sem hennar þarfnast.
Rétt er að vekja athygli á því, að
ekki er ætlast til neins konar
fara til vinnu. Liðir 11 og 13 hafa
aðallega upplýsingagildi fyrir
skipulagsviðfangsefni á vegum
sveitarfélaga.
Ef fyrirtæki eða stofnun hefur
bækistöð á einum stað, en viðkom-
andi vann fyrir það á öðrum stað,
á í 11. lið að tilgreina þann stað,
þar sem maður taldist fyrst vera
kominn til vinnu, hvort sem það
var í bækistöð eða á öðrum
vinnustað.
12. lið er ætlað að upplýsa
vinnutíma fólks í atvinnu sinni. í
síðari hluta 12. liðs er að sjálf-
sögðu aðeins beðið um, að sagt sé
af eða á, hvort þessi vinnuvika
megi kallast venjuleg. Ekki er
ætlast til nákvæms samanburðar
við meðaltalsvinnuviku eða neitt
þess háttar.
13. liður snýr að ferðum til
vinnu. Athugið, að ferðatímann á
að miða við venjulega leið, þannig
að það telst með í ferðatímanum,
ef barni er komið í gæslu eða aðrir
reglubundnir snúningar gerðir í
leiðinni til vinnu.
Uppruni framfæris 1980
Efni 14. og 15. liðs lýtur að því,
hvaðan menn höfðu framfæri sitt
á liðnu ári. Þessar spurningar eru
þjóðhagslegs eðlis, og þrískipting
framfæris í 14. lið er í samræmi
við flokkun í þjóðhagsreikningum.
Efni 14. liðs hefur tilheyrt íslensk-
um manntölum frá upphafi, en 15.
liður er nýtt atriði. Upplýsinga-
gildi hans er mikið fyrir þá
umræðu, sem nú fer fram í
þjóðfélaginu um skipan lífeyris-
mála. Athugið að í 14. lið er ekki
gerður munur á tekjum, lífeyri
o.þ.h. eftir því hvort það er manns
sjálfs eða annarra. Ennfremur
þarf að gæta að því, að einungis
skal setja kross við einn þátt,
þann, sem mestar tekjur gaf 1980.
Langflestir hafa framfæri sitt af
þessum þáttum sameiginlega, i
mismunandi hlutföllum, en þarna
þarf sem sagt að tilgreina mikil-
vægasta þáttinn.
I upphafi 15. liðs merkja við
„Já“, allir, sem eru í lífeyrissjóði,
og allir, sem fá lífeyri úr slikum
sjóði, þó þeir séu ekki í honum
sjálfir, t.d. ekkjur manna, sem
voru í lífeyrissjóði og þær fá
lífeyri eftir.
Ekki þurfa menn að tilgreina
orðrétt heiti lífeyrissjóðs, t.d. má
tilgreina stéttarfélag, ef viðkom-
andi man ekki heiti lífeyrissjóðs-
ins. Aðalatriði er, að þarna komi
fram grundvöllur að flokkun eftir
tegund lífeyrissjóða, t.d. flokkun í
verðtryggða og óverðtryggða líf-
eyrissjóði.
Atvinna 1980
í 16. lið er fengið fram, hverjir
teljast skulu „virkir við atvinnu-
störf“ síðastliðið ár. Efni spurn-
inganna er óbreytt frá fyrri
manntölum, nema hvað síðasti
hlutinn, um veikindafjarvistir, er
nýr. Um þær er spurt að undirlagi
landlæknis, en tilgangur með því
er sá, að samanburðargrundvöllur
fáist við rannsóknaniðurstöður
Hjartaverndar. Sama spurning
hefur verið lögð fyrir alla, sem
rannsakaðir hafa verið hjá
Hjartavernd.
Varðandi 2. spurningu í 16. lið
skal athuga, að samanlögð tala
mánaða í 8. lið og þessum lið getur
farið yfir 12. Ennfremur þarf að
gæta að því, að kennarar, sem fá
2—4 mánaða sumarleyfi, svara 2.
spurningunni með „Já“, hafi þeir
verið í kennarastöðu allt árið.
Farmenn, fiskimenn og aðrir, sem
vinna í skorpum en taka sér frí á
milli, svara „Já“, hafi þeir einung-
is sleppt túr og túr eða þ.h.
Þeir, sem voru í atvinnu allt
árið, merkja við „Já“ í öllum
mánuðunum í mánaðaspurning-
unni, eins þótt þeir hafi verið í
sumarfríi allan júlímánuð.
Þar sem talað er um daga í
síðustu spurningunni, er átt við
heildartíma, sem maður hefur
verið veikur, þannig að hann hefur
forfallast frá vinnu, en ekki virka
daga einungis. Þarna verður að
sjálfsögðu að styðjast við mat
hlutaðeiganda sjálfs á því, hvaða
svar muni réttast, og er ekki
ætlast til nákvæmrar upprifjunar
á veikindaforföllum 1980.
Nánari upplýs-
ingar um atvinnuna
Allir, sem teljast hafa verið
„virkir við atvinnustörf“ 1980, þ.e.
svarað upphafi 16. liðs játandi,
þurfa að tilgreina í 17. lið, og-18.
og 19. lið ef við á, hvaða atvinnu
þeir stunduðu.
Beðið er um svp ítarlegar upp-
lýsingar, sem skýrslan ber með
sér, til þess að hægt sé að flokka
atvinnugrein manna og starfsteg-
und nákvæmlega eftir alþjóðleg-
um flokkunarreglum, sem hag-
stofa Sameinuðu þjóðanna semur,
og Hagstofan lagar að íslenskum
aðstæðum. Heiti fyrirtækis,
starfsheiti o.fl., sem er beðið um,
hefur sem sagt ekki sjálfstætt
upplýsingagildi, en er grundvöllur
þessarar ítarlegu flokkunar.
Á eyðublaðinu sjálfu er útskýrt,
hvernig svara skal atriðunum
„Hjá hverjum vannst þú?“ og „Við
hvað vannst þú?“ Til frekari
skýringa skal ítrekað, að við
síðarnefndu spurningunni þarf að
gefa óyggjandi svar, og frekar skal
skrifa fleiri orð en færri ef
vafasamt getur verið að eðli
starfsins sé fullljóst úrvinnslu-
fólki.
Vinnustað þarf að tilgreina, og
ef hann er ekki fastur, t.d. við
húsbyggingar eða viðgerðavinnu,
er rétt að tilgreina bækistöð ef
hún er fyrir hendi, annars verður
að láta nægja heiti sveitarfélags,
eða stærra svæðis ef svo ber undir.
Þetta þarf að athuga varðandi
flokkun í atvinnurekendur, ein-
yrkja og launþega: Atvinnurek-
endur eru hér þeir einir, sem
standa fyrir fyrirtæki í eigin nafni
og hafa haft aðkeypta vinnu sem
svarar minnst 3 mánuðum á
árinu. — Bændur (bændahjón) eru
einyrkjar nema þeir hafi haft
aðkeypta vinnu utanheimilisfólks
16 ára og eldra sem svarar 3
mánuðum eða lengur á árinu, þá
eru þeir atvinnurekendur. —
Heimilisfólk annað, sem vinnur í
landbúnaði, er launþegar. — Þeir
fram fullnægjandi mynd af at-
vinnu landsmanna yfir árið, þarf
að spyrja svona ítarlega.
Eins og skýrslan ber með sér, er
aðeins spurt um þau tvö störf, sem
menn gegndu lengst á árinu sem
aðalatvinnu, komi fleira til greina.
Það er mánaðafjöldi í starfi, sem
ræður, hvort starfið á að tilgreina
í 17. lið eða í 18. lið. í 17. lið kemur
það starfið, sem hlutaðeigandi
stundaði lengur á árinu 1980.
Sé um aukaatvinnu að ræða,
sem nemur 120 klst. eða meira
1980, skal tilgreina hana í 19. lið,
en aðeins skal tilgreina eitt auka-
starf, þótt um fleiri geti verið að
ræða.
Eftirfarandi er til leiðbeiningar
um það, hve mikil breyting þarf að
verða á störfum manns svo að
hann teljist skipta um atvinnu.
Maður skiptir um atvinnu þegar
hann: 1) Byrjar störf fyrir annan
atvinnurekanda en hann vann
fyrir áður. 2) Skiptir um starf
fyrir sama atvinnurekanda. 3)
Flyst milli staðbundinna vinnu-
staða (t.d. verslana, banka, verk-
stæða), sem eru ekki báðir í sama
sveitarfélaginu, þótt atvinnurek-
andi sé sá sami og starf óbreytt.
Maður skiptir ekki um atvinnu
þegar hann: 1) Flyst milli stað-
bundinna vinnustaða en gegnir
áfram sama starfi fyrir sama
atvinnurekanda, ef vinnustaðirnir
sem taka að sér sjálfstæð verkefni
sem þeir vinna einir að, t.d.
smiðir, bókhaldarar o.þ.h., eru
einyrkjar, og skiptir ekki máli
hvaða form er á greiðslum til
þeirra gagnvart skatti (t.d. þótt
greiðslur til þeirra séu taldar
fram sem laun). — Allir starfs-
menn opinberra fyrirtækja, sam-
vinnufyrirtækja og hvers konar
félaga eru launþegar. Forstjórar
hlutafélaga eru þannig launþegar,
og skiptir ekki máli þótt hlutafé-
lagið sé í raun einkafyrirtæki
þeirra.
Greint skal á milli þeirra
tveggja flokka launþega sem eyðu-
blaðið sýnir á eftirfarandi hátt: í
neðri flokkinn koma allir, sem fá
greidd föst mánaðarlaun, föst
vikulaun eða fast tímakaup. Auk
þessara launa getur að sjálfsögðu
verið um að ræða kaup fyrir
yfirvinnu. Fastar yfirborganir
teljast til fasts kaups. — í hinn
flokkinn koma allir, sem fá greidd
laun, sem eru háð afköstum eða
mældum árangri, hvort heldur í
framleiðslu-, viðgerðar-, sölu-,
þjónustu- eða stjórnunarstörfum.
Skipt um atvinnu
— Aukaatvinna
Um atvinnuna er spurt þrisvar,
í liðum 17, 18 og 19. Það er vegna
þess, að atvinnuspurningarnar
taka til alls ársins 1980, og það er
algengt, að menn flytjist milli
starfa hér á landi. Þá er einnig
algengt, að menn sinni fleiri en
einu starfi samtímis. Til þess að fá
eru báðir í sama sveitarfélagi. 2)
Flyst milli óstaðbundinna vinnu-
staða (t.d. skipa, útivinnuflokka
o.þ.h.) og gegnir sama starfi fyrir
sama atvinnurekanda. 3) Fær nýtt
starfsheiti í vinnu sinni, sem felur
fremur í sér breytingu á launa-
flokki en eðlismun á störfum.
Mörkin milli þess að skipta um
atvinnu og að vera í aukaatvinnu í
orlofi frá aðalatvinnu eru þessi:
Þeir sem stunda aðra atvinnu í
venjulegu sumarleyfi sínu til-
greina hana alltaf í 19. lið, eins
þótt sumarleyfið sé lengra en
almennt gerist. Þetta á þannig
einnig við um t.d. kennara og
þingmenn.
Þeir, sem taka sér frí frá
venjulegu starfi sínu til þess að
stunda annað starf styttri tíma en
aðalstarfið, og þeir, sem stunda
aðra atvinnu í hléi sem verður á
aðalatvinnu, tilgreina það einnig í
19. lið. Þetta á t.d. við bændur sem
vinna í sláturhúsi um haustið, þá
sem bregða sér úr vinnu til.þess að
fara eina veiðiferð á togara, þá
sem taka að sér tímabundin verk-
efni o.s.frv.
Þeir sem skipta reglulega um
atvinnu eftir árstíðum, stunda t.d.
sjó á vetrar- og vorvertíð en eru í
byggingarvinnu yfir sumarið og
fram á haustið, þeir segjast hins
vegaf" skipta um atvinnu, í þessu
tilviki tvisvar (byrjuð sjó-
mennska, byrjuð byggingarvinna),
og tilgreina í 18. lið það starfið,
sem þeir stunduðu skemur á
árinu.