Morgunblaðið - 07.06.1981, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. JÚNÍ 1981
29
Afleiðing glóandi eldskýs í gosinu í Mt. Lamington 21. janúar
1951. Eldskýid drap 3000 manns.
Yfirlitskort af Mt. Pelée og St. Pierre, en á því má sjá leiöir
eldskýsins og skriðunnar.
Toppur eldfjallsins Bezymianny á Kamchatka hefur sprungið í
loft upp og hraungúll er byrjaður að troðast upp í miðju
fjallinu. Myndin er tekin í maí 1957 og punktalínan sýnir útlínur
fjallsins fyrir gosið.
klukkustund og eyðileggi allt sem
á vegi þess verður.
Það er mjög misjafnt hve langt
„nuée ardente" getur ferðast frá
upprunastað sínum. Það ræðst
m.a. af krafti gossins, hitastigi
skriðunnar, gasinnihaldi og lands-
lagi. Skriðan fylgir landslagi á leið
sinni niður hlíðar fjallsins og fer
fljótlega að hægja á sér þegar hún
nær jafnsléttu. Köld skriðan
kemst styttra en heit skriða, og
hún missir allan kraft um leið og
gas hættir að þenjast út og
streyma úr molum skriðunnar.
Skriðan sest þá til og myndar berg
sem er nokkurs konar millistig
gjóskubergs og hrauns. Þetta berg
er nefnt ignimbrít erlendis en
kallast flikruberg á íslensku og
finnst það í íslenskum jarðlögum,
t.d. skammt frá skálanum í
Þórsmörk. Erlendis hafa jarð-
fræðingar rakið ignimbrítlög yfir
200 km leið og eru sum þeirra um
200 metra þykk. Við skulum nú
líta nánar á þá atburði sem urðu
30.000 manns að bana í borginni
St. Pierre, þann 8. maí 1902.
ELDGOSIÐ í MT.
PELÉE 1902
Eldfjallið Mt. Pelée hafði gosið
árið 1792 og aftur árið 1851 og olli
þá nær engu tjóni. íbúar í ná-
grenni fjallsins voru því ekki ýkja
áhyggjufullir þegar nýtt gos hófst
23. apríl 1902. Fjallið tók nú að
spúa eldi og eimyrju af miklum
krafti yfir bæinn St. Pierre, sem
er 10 km suð-suðvestur af fjallinu.
Gas og aska ollu íbúum St. Pierre
óþægindum og fuglar féllu dauðir
niður á flugi. Margir tóku til
bragðs að flytjast á brott úr
bænum til fjarlægari staða, en
stjórnin mælti mjög gegn brott-
flutningi fólksins, þar sem mikil-
vægar kosningar fóru í hönd (10.
maí) og menn urðu að kjósa hver í
sínu kjördæmi. Flestir urðu við
tilmælum stjórnarinnar, sérstak-
lega eftir að herinn var kvaddur
til, og meira að segja landstjórinn
sjálfur kom til St. Pierre til að róa
fólkið. Hann átti aldrei aftur-
kvæmt þaðan. Þá streymdi fólk til
bæjarins frá hlíðum fjallsins, en
þar var jafnvel enn verra að vera,
þannig að íbúatala bæjarins hélst
nokkuð stöðug um 30.000 manns.
Gígurinn, sem öll þessi ósköp
komu upp um, var um 700 metrar
í þvermál, að hluta vatnsfylltur,
og lá utan í gamalli hálffylltri
öskju. Gígurinn var opinn til
suðurs og suðvesturs og áin Rivi-
ére Blanche (Hvítá) rann frá
honum til sjávar þremur km fyrir
norðan St. Pierre. Dagana 5., 6. og
7. maí kom gígvatnið flæðandi
niður farveg Riviére Blanche, sem
sambland af jarðvegi, bergi og
vatni, þ.e. eðjustraumur. Þessir
eðjustraumar urðu nokkrum tug-
um verkamanna að bana en það
var bara smjörþefurinn af því sem
koma átti. Sprengivirkni í gígnum
jókst mjög þessa daga og náði
hámarki klukkan 7.50 að morgni 8.
maí, en þá kom röð kröftugra
sprenginga. Stórt svart öskuský
þeyttist marga km í loft upp og
samtímis því skaust annað „ský“
lárétt út um opið á gígnum og
stefndi beint á bæinn. Innan
tveggja mínútna náði skýið bæn-
um og huldi hann. Innan annarra
tveggja mínútna voru nær allir
30.000 íbúar bæjarins dánir.
EFTIRLIFENDUR
Menn hafa áætlað að hraði
eldskýsins hafi verið um 160 km á
klukkustund og kraftur þess var
ógurlegur. Hins vegar kom í ljós
að skriðan sjálf fór ekki yfir
bæinn, heldur einungis ösku- og
gasskýið sem fylgdi skriðunni.
Skriðan og skýið fylgdu í fyrstu
farvegi Riviére Blanche en ofar-
lega í fjallinu er kröpp beygja í
ánni og þar skildu leiðir hjá
skriðunni og öskuskýinu. Skriðan
beygði af leið og fylgdi farvegi
árinnar út í sjó, en öskuskýið
flæddi yfir árgilið og stefndi beint
á bæinn. Hefði skriðan farið yfir
bæinn hefði örugglega enginn lif-
að atburðinn af og bærinn sjálf-
sagt hulist margra metra þykku
ignimbrítlagi. En eins og fór, þá
lagðist þunnt (30—50 cm) öskulag
yfir bæinn og var því hægt að
athuga hann eftir atburðinn.
Það var'hins vegar litlu betra að
lenda „bara“ í öskuskýinu, því að
það var 700—1000°C heitt og svo
mikill kraftur í því að metra
þykkir veggir hrundu, stór tré
voru rifin upp með rótum og flest
öll skipin í höfninni sukku. Borgin
var algjörlega lögð í rúst, og til
þess að bæta gráu ofan á svart þá
brann hún einnig til kaldra kola.
Aðeins tvö skip í höfninni
sluppu við eyðileggingu og voru
flestir eftirlifendurnir af þessum
tveimur. skipum, en þeir hiutu
allir mikil og vond brunasár.
Flestir bæjarbúar munu hafa lát-
ist af því að anda að sér brenn-
heitu gasi. Líkin voru mikið
brunnin og ástand þeirra almennt
gaf til kynna að hitinn hafi verið
nógu hár til að snöggsjóða líkams-
vökvann og þannig sprengja upp
líkin.
Talið er að fjórir menn úr
borginni hafi lifað þessa atburði
af, en allir voru þeir mikið
brenndir. Einn eftirlifenda var
tukthúslimur sem geymdur var í
svartholi bæjarins. Klefinn hans
var í kjallaranum og var einn
örlítill gluggi á honum sem sneri
frá fjallinu. Hann lýsti atburðin-
um þannig að skyndilega hafi
dimmt yfir og loftið fyllst af ryki
og ösku, síðan kom smástund þar
sem allt varð ofsaheitt og fylgdi
því mikil köfnunartilfinning. Sem
betur fer fannst maðurinn þarna í
kjallaranum áður en hann varð
hungri og þorsta að bráð. Þessi
maður náði sér að fullu og lifði
eftir þetta góðu lífi. Hann ferðað-
ist víða um heim með fjölleika-
húsi, og sýndi brunasár sín og
sagði mönnum ævisögu sína.
FRAMHALD GOSSINS
Jarðfræðingar hvaðanæva að úr
heiminum hröðuðu sér til St.
Pierre, þegar fréttist um atburð-
inn, til að sjá þetta með eigin
augum og fylgjast með framvindu
gossins. Gosið stóð fram í október
1905 og fylgdust jarðfræðingar
með fjölda smærri eldskýja, sem
smám saman eyddu allri búsetu í
nágrenni fjallsins, og tókst þeim
þannig að ráða í eðli þeirra og
uppruna. Síðan þetta gerðist hafa
menn séð glóandi eldský koma úr
mörgum öðrum eldfjöllum, og
ummerki eftir glóandi eldský (þ.e.
ignimbrít) hafa fundist víða í
heiminum, m.a. á íslandi.
Eins og áður sagði hélt eldgosið
í Mt. Pelée áfram af fullum krafti
eftir fyrstu hrinuna og síðar í
maí-mánuði 1902 fór hraungúll að
ýtast upp í gígnum. Hraungúll
myndast þegar hraunið úr fjallinu
er svo kalt og seigt að það rennur
ekki, heldur hrúgast upp ofan á
gosrásinni. Gúllinn hélt áfram að
vaxa en í júlí sama ár tók gígtappi
(hraunstöpull) að ýtast upp í heilu
lagi í gegnum hraungúlinn. Þessi
gígtappi óx mjög hratt og náði
mest 300 metra hæð yfir hraun-
gúlinn. Hins vegar hrundi alltaf
mjög mikið úr honum og talið er
að heildarlengd hans hafi verið
um 900 metrar. í september 1903
var ekkert eftir af gígtappanum
nema ein stór grjóthrúga.
Hraungúllinn hélt hins vegar
áfram að vaxa í rólegheitum fram
í október 1905, en þá lauk þessu
sögulega gosi.
LOKAORÐ
Jarðfræðingar lærðu mjög mik-
ið á þessu gosi og hafa aðvaranir
þeirra og ráðleggingar við mörg
siðari gos, bæði í Mt. Pelée (1930)
og víða annars staðar, bjargað
þúsundum mannslífa. íbúar á
hættusvæðum hafa miskunnar-
laust verið fluttir á brott og eru
þær aðgerðir fullkomlega réttlæt-
anlegar. Það var verst að það
þurfti dauða 30.000 manna til að
menn áttuðu sig á því að til væri
fyrirbæri á borð við glóandi
eldský og að vert væri að leggja fé
í rannsóknir á eldfjöllum almennt.
Lúðrasveit
Húsavíkur á
vinabæjamót
í Finnlandi
llúsavík 3. júní.
Mót vinabæja á Norðurlöndum
hafa aukist nú sl. ár og verið með
ýmsum hætti og þá mest borið á
æskuiýðs- og iþróttamálum. Nú
hefur vinabær Húsavikur, Riik-
imaki i Finnlandi, boðið lúðra-
sveitum allra vinabæja sinna til
Finnlands í tilefni af opnun nýs
glermunalistasafns þar i borg og
verður þar jafnframt opnuð mik-
il glerlistasýning með þátttöku
hinna Norðurlandanna.
Verður í þessu sambandi mikil
hátíð sem hefjast á hinn 10. þessa
mánaðar og standa út vikuna.
Lúðrasveitunum er ætlað að spila
víða um borgina og hafa þær síðan
allar sameiginlega „blásarahátíð".
Lúðrasveit Húsavíkur hefur
undir stjórn Sigurðar Hallmars-
sonar skólastjóra æft af miklu
kappi í vetur og lét hún heima-
menn til sín heyra í gærkvöld á
fjölmennri samkomu í félagsheim-
ilinu. Var mjög góður rómur
gerður að leik sveitarinnar, efn-
isskráin fjölbreytt og skemmtileg.
Einleikari lúðrasveitarinnar er
Ásgeir Hermann Steingrímssoni
sem nú hefur verið við fram-
haldsnám á trompet í New York í
tvö ár og hyggst hann ljúka námi
eftir önnur tvö ár. Á hljómleikun-
um í gærkvöld lék Ásgeir Her-
mann einleik á cornet við undir-
leik Katrínar Sigurðardóttur, sem
nú lék á nýjan flygil, er Tónlist-
arskólinn hefur eignast á þessu
vori og var mikil hrifning af
samleik þeirra frændsystkina.
Fréttaritari.
Hveragerði:
Reykjafoss
skiptir um
eigendur
llveragerrti. i. júní.
IIÉR í Hveragerði eru tvær
matvöruverslanir. Austan við
Breiðumörkina er útibú frá
Kaupfélagi Árnesinga á Sel-
fossi, en vestan við hana stendur
Reykjafoss. Þar hefur Kristján
Jónasson. „kaupmaðurinn á
horninu“, verðugur fulltrúi hins
frjálsa framtaks, verslað sið-
ustu áratugina. I siðasta mán-
uði seldi Kristján búðina og
leigði húsnæðið Einari Guð-
mundssyni kaupmanni frá
Stokkseyri. og mun Reykjafoss
nú eftirleiðis heita Allabúð.
Ég hitti Einar önnum kafinn
við vinnu sína og spurði hann um
ástæðurnar fyrir því að hann
hefði nú opnað búð hér í Hvera-
gerði. Hann tjáði mér að á
Stokkseyri ræki hann verslun,
kjötvinnslu og reykhús og væri
hann að færa út kvíarnar til að
auka nýtingu á þeim fyrirtækj-
um. Hann leggði höfuðáherslu á
góðar kjötvörur og vonaðist til að
geta jafnframt boðið sem fjöl-
breyttast úrval af matvöru á sem
hagkvæmustu vöruverði. Versl-
unin er opin til kl. 22 dag hvern,
og þar er einnig afgreitt bensín
og olíur.
Fyrirkomulaginu í búðinni
hefur verið breytt til aukinna
þæginda og vöruúrvalið lofar
góður.
Kristján Jónasson hefur nú
gerst umboðsmaður fyrir happ-
drætti DAS, SÍBS og Háskóla
Islands, um leið og við Hvergerð-
ingar þökkum honum og fjöl-
skyldu hans góð samskipti á
liðnum árum, óskum við þeim
góðs gengis í framtíðinni og
bjóðum nýja kaupmanninn vel-
kominn í Hveragerði.
— Sigrún.