Morgunblaðið - 12.12.1981, Blaðsíða 16

Morgunblaðið - 12.12.1981, Blaðsíða 16
48 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 1981 — í þessari bók kemur fram saga sauðkindarinnar í landinu, eins og þjóðin hefur notað hana, sagði Stefán, er hann var spurð- ur um hvað hann fjallaði. — Is- lendingar hafa notað sauðkind- ina til að lifa af landinu. Mig hefur alltaf grunað að Þórólfur smjör hafi vitað hve gróðurinn var kjarnmikill og mjólkin kostarík. I Landnámu er tekið fram að Þórólfur smjör hafi ver- ið bóndi. Og nærtækt er að halda að hann hafi kvartað undan glópsku víkinganna, sem ekki gátu lifað í þessu landi. Eðlilegt er að Hrafna-Flóki og hans menn gerðu annað en að hæla landi, þar sem allt féll úr hor hjá þeim, notuðu þetta til að afsaka sjálfa sig. Að minnsta kosti má túlka þetta svona. Betur hefði farið, ef þeir hefðu haft vit á að heyja eins og Norðmenn kunnu á þessum tíma. Höfðu lært það þegar fimbulveður gekk yfir Skandinavíu mörgum öldum áð- ur, svo sem lýst hefur verið í ný- útkominni bók í Svíþjóð, sem heitir „Svíarnir og búfé þeirra". — En þú ferð lengra aftur en það? — Já, ég tek sögu fjárins frá upphafi til að kynna hvernig maðurinn tamdi sauðféð og hversvegna. Maðurinn var veiði- dýr og reyndar alæta og hann þurfti að bjarga sér af því sem hann gat fundið. En þegar hon- um tókst að temja sauðfé, var hann kominn með bráð í hend- urnar og gat þar með flutt sig inn á ný svæði til búsetu, sem annars hefðu verið óbyggileg. Maðurinn gat ekki neytt þess sem jörðin gaf. Því breytti sauð- kindin fyrir hann í mannamat. Að auki komu til ull og skinn í klæði, sem einnig opnaði ný bú- setusvæði fyrir manninn. — Þú ert líka fremst í bókinni með skýringar á heitum á sauðfé og sauðfjárbúskap, sem eflaust á eftir að koma að minnsta kosti borgarbörnum að gagni. Og hef- ur líka lagt mikla vinnu í orða- skrá aftast. Ertu að hugsa um skólabókasöf n in ? — Ég vísa í það sem stendur á bókarkápu, að bókin eigi erindi við börn og unglinga jafnt sem fullorðna. Þegar ég tala við stúd- enta í Háskólanum og þeir halda því fram að sauðkindin sé óvinur númer eitt, þá sýnir það að þörf er á svona bók fyrir allar stéttir þjóðfélagsins. • Fráfærur til 1942 — Þú hefur sjálfur upplifað ýmsar aðferðir við nýtingu á sauðfé, þótt þú sért ekki eldri en þetta. Var enn fært frá á Vað- brekku á æskuárum þínum? — Já, já, foreldrar mínir færðu frá í 20 ár, frá 1922 til 1942. Og við lifðum mikið á sauðasméri og sauðaskyri, sem geymt var súrt til vetrarins. Það var sérstök ástæða til þess að Var bæði kvíasmali 02 Dr. Stefán Aðalsteinsson beitarhúsasmali heima Viðtal við dr. Stefán Aðalsteinsson um bók hans um sauðkindina Sauðkindin, landið og þjóðin, heitir nýútkomin bók eftir dr. Stefán Aðalsteinsson, búfjárfræðing. Bókin sú nær raunar út fyrir þetta land, því í upphafi er fjallað um villifé og tamningu þess til nytja fyrir manninn. Stefán er eflaust líklegasti maður til að geta veitt fræðslu um sauðkindina, sem hann hefur verið í snertingu við frá barnæsku. Heima hjá sér á Vaðbrekku í Hrafnkelsdal var hann t.d bæði kvíasmali og beitarhúsasmali, áður en hann fór í skóla. Og að loknu námi í búfjárrækt hóf hann störf við sauðfjárrannsóknir og setti fram í doktorsritgerð sinni nýjar kenningar um búfé, sem viðurkenningu hafa hlotið. Fréttamaður Mbl. hitti Stefán að máli og spallaði við hann um sauðfé. Sída.st var fært frá á Austurlandi heima hjá Stefáni á Vaðbrekku. móðir mín vildi fráfærur og að fært var frá svona lengi. Heimil- ið var barnmargt og berklar voru þá víða á Austurlandi.sem annars staðar. Móðir mín spurði héraðslækninn hvað væri besta ráðið til að verjast berklum. Hann kvaðst ekki vita til þess að komið hefðu upp berklar þar sem væru fráfærur. Nei, það veiktist enginn af berklum á heimilinu. En fleira kom til. Börnin voru 10 og þurftu mikinn mat. Mamma sagði að heimilið hefði ævinlega fyllst af mat, um leið og byrjað var að færa frá, sem var um 20. júní. — Ærnar voru svo mjólkaðar til hausts. — Og þú varst kvíasmali. Var ekki mikið um að vera á vorin? — Jú, jú, það var svo þægilegt hjá okkur að ærnar voru heima við og mjaltað kvölds og morgna. Fært var frá í öðrum dal í um 3ja kílómetra fjarlægð að heiman og lömbunum sleppt þar. Þarna voru þau svo í öruggri geymslu yfir sumarið. Ærnar fóru aldrei þangað aftur. En ég var líka beitarhúsasmali áður en ég fór í skóla og kynntist vel hvernig farið var að því að halda fé til beitar og láta það lifa vet- urinn af með því að nota sem minnst hey. — Stóðstu þá yfir fénu á dag- inn? — Það kom fyrir. Oft var mjög harðsótt að halda fé til beitar í erfiðari tíð. Á Jökuldal er snjólétt og þurrviðrasamt, oft frost og stillur og .svellalítið. Farið var áður en birti að morgni og komið heim í myrkri, þegar verið var yfir daginn á beitarhúsum. Þau voru um hálf- an annan kílómetra frá bæ. — Það kom mér dálítið á óvart þegar ég fletti bókinn hve prjónar komu seint til sögunnar, og velti því fyrir mér hvernig fólk hefði farið að áður að nýta ullina í allan fatnað og sokka- plögg? — Prjónar voru ekki til fyrr en á 16. öld. Fram að því var ofin voð og saumaður allur fatnaður. Sokkar hafa vafalaust líka verið saumaðir úr vaðmáli. Sjálfur kynntist ég mörgum af gömlu vinnubrögðunum í uppvextinu. Ömmur mínar voru báðar mikl- ar tóvinnukonur. Og móðir mín vann mjög mikið í fatnað á fjöl- skylduna, bæði handprjón og vélprjón eftir að hún fékk prjónavél sem hún notaði geysi- lega mikið. Eitt sinni setti hún upp mikinn vef og óf föt á flesta í fjölskyldunni. Hún spann lop- ann í allan vefinn. Þá hefur verið komið fram undir 1940. • llpphafið svartbfldótt gimbur — Varstu ákveðinn í því strax heima að gera sauðfjárrækt að æfistarfi? — Mig langaði alltaf til að læra og komast í skóla, svarar Stefán. Það tókst. Þegar ég kom í menntaskóla var ég ákveðinn í að fara í landbúnaðarnám. Fór því strax eftir stúdentspróf í Bændaskólann á Hólum, þar sem ég þurfti að hafa búnaðarskóla- nám til að komast í Landbúnað- arháskólann Ási í Noregi. Eftir eins árs verknám í Noregi hélt ég svo að Ási og lauk þar námi. Tók þar fyrir sem verkefni ullina á íslenzku sauðkindinni. Gerði því nokkuð ítarleg skil hvernig hún væri gerð og hver væru sérkenni hennar. Eftir það var ég eitt ár í Bretlandi og ferðaðist um. Kom svo heim í rannsókna- störf á þessu sviði 1957 og hefi verið við það síðan. — Og tókst sérstaklega fyrir sauðalitina og hvernig þeir erf- ast. Átti það rót sína að rekja til sambúðar við kindina heima? — Þegar ég byrjaði, lék mér mikil forvitni á að vita hvernig litir á sauðfé erfast. Verið var að rannsaka þetta í Noregi og Sví- þjóð, en engin glögg niðurstaða var fengin. Ég átti alltaf fé heima og hafði kostað mig í skóla af því fé. Margt af mínu fé var mislitt, og var ættað út af gimbur, sem Halldór Jónsson móðurbróðir minn gaf mér fyrir að vera orðinn læs fimm ára. Ein ærin af þessu kyni var svartbíld- ótt og vakti sérstaka eftirtekt. Henni var einu sinni haldið und- ir gráan hrút. Um vorið var hún þrílembd. Eitt lambið var svart, annað grátt og það þriðja mó- rautt. Ég lagði þetta fyrir sér- fræðinga í Noregi. Þeir treystu sér ekki til að skýra hvenig á þessu gæti staðið og vildu meira að segja rengja þetta. Þegar ég tók til við rannsóknir, byrjaði ég fljótlega að rannsaka liti. Og þar kom að ég gat skýrt þetta fyrir- brigði til fullnustu. — Og sú skýring hefur breiðst út um heiminn, skilst mér. — Svo vildi til að ég fór til G/'/s Guðmundsson: FRÁ YSTU NESJUM II Safn skemmtilegra vestfirskra þátta. Medal efnis þessa bindis er veigamik- ill þáttur um höfuðbólið Vatnsfjörð viö ísafjarðardjúp og höfðingja þá og presta, sem þar hafa gert garðinn fræg- an. Ritgerð er um Sigurö skurð, önnur um skáldið og ævintýramanninn Álf Magnússon og hin þriðja um þróunar- sögu Bolungarvíkur, auk margskonar annars efnis í bundnu og óbundnu máli. Þetta er þjóðleg bók og bráðskemmti- leg aflestrar. GBS GUÐMUNDSSON SKUGGSJÁ BÚKABÚO OUVERS SJEINS SF Hendrik Ottósson: i SKUGGSJÁ GVENDUR JÓNS, prakkarasögur úr Vesturbænum Þessar prakkarasögur úr Vesturbæn- um eru fyrir löngu orðnar sígildar. Hver getur gleymt persónum eins og Hensa og Kidda bróður hans, bræðrunum Júlla og Nílla, Eika Bech og Kela Grjóta, Hákonarbæjarbræörunum og Sigga í Kapteinshúsinu eða Þorvaldi pólití. Þeir, sem ekki hafa kynnst þessum persón- um, eru öfundsveröir, svo skemmtilegar eru frásagnir af þeim við fyrsta lestur. Hinir rifja fagnandi upp gömul kynni við þessa óviðjafnanlegu prakkara. BÓKABÚO OUVERS STEINS SE

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.