Morgunblaðið - 08.01.1982, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. JANÚAR 1982
39
MYNDRÆN TJÁNING
„Lít á verkstædi í myndrænni tjáningu sem eyju eöa áfangastaö milli stofnana og hins opna frjálsa
samfélags.“ Sigríður Björnsdóttir á vinnustofu sinni. (Ljósm Mbl. Kristjén)
son leikara og Námsflokka Reykja-
vikur."
„Er þetta einhver galdraformúla,
hvaö gerist á þessum verkstæö-
um?“
„I stuttu máli má segja aö
myndræn tjáning hjálpi fólki til aö
ná sambandi viö sinn innri mann,
þaö tjáir sig með því aö mála mynd
eða búa eitthvað til, verkin eru síö-
an ýmist túlkuö af þeim sem býr
þau til eöa hinum þátttakendunum
og menn kynnast á þennan hátt
betur bæöi sjálfum sér og um-
hverfinu.
Hægt aö sjá aukna
hræðslu og vanlíöan úr
myndum barna í dag
Þaö liggur viö aö þaö sé oröinn
munaöur aö fólk eigi notaleg
manneskjuleg samskipti hvert viö
annað í okkar nútímaveröld. Viö
búum viö mikla tvöfeldni, annars
vegar gerum viö kröfur til barna
okkar aö þau eigi aö vera sterkir
einstaklingar sem þora aö horfa
raunsætt á lífið og tilveruna, en
hinsvegar erum viö yfir okkur upp-
tekin af því aö kaupa okkur tíma
frá þeim til aö afla einhverra efnis-
legra gæöa sem skipta takmörk-
uöu máli og gerum þau um leiö
óhæfari til aö uppfylla þær kröfur
sem viö gerum til þeirra.
Þaö má sjá ýmislegt úr þeim
myndum sem börn mála í dag. Þó
viö búum viö töluvert mikla efna-
lega velferö þá má merkja í mynd-
unum aukna hræöslu og vanlíöan.
Mig langar aö minnast á samnor-
ræna sýningu á teikningum skóla-
barna sem ég sá á þingi í Turku í
Finnlandi í sumar og viö erum aö
vonast til aö fá hingaö til landsins.
Sýning þessi hefur veriö á feröa-
lagi um Noröurlönd og á henni eru
myndir frá 33 skólum á Noröur-
löndunum og eru nemendur á aldr-
inum 13—16 ára. í myndunum
koma fram draumar þessa unga
fólks, framtíðarvonir og hvaö þau
hræöast mest. Fram kemur aö
mörg barnanna lifa t ótta viö atóm-
sprengjur, eru óörugg meö sjálf sig
þar sem upplifun þeirra er ekki í
takt viö þá ímynd sem sjónvarp og
fjölmiölar gefa upp. Þau eru örygg-
islaus, breytingar á lifnaöarháttum
liöinna áratuga hafa valdiö breyt-
ingum á verömætamati, þau gæöi
sem líkleg eru til aö skila af sér
sterkum einstaklingum eru fótum
troöin og ýmsar aörar gerviþarfir
hafnar til skýjanna.
Ég hef mikla trú á myndrænni
tjáningu og held aö hún geti komið
Eigið
hugvit
mikilvægt
börnum
Flest börn hafa ánægju af aö
búa til ýmsa hluti og geta dundaö
lengi viö slíka iöju. Stundum
finnst manni næstum eins og
veriö sé að ræna börn gleöinni
viö aö búa sjálf til leikföng sín.
Stelpur sauma ekki lengur föt á
dúkkurnar sínar, eins og gert var
hér fyrir nokkrum áratugum, né
smíöa strákarnir sjálfir bátana
sem þeir fara svo meö niður á
tjörn. Nú fást nefnilega dúkkuföt
tilbúin, heilir alklæönaöir til nota
viö ýmis tækifæri og dúkkur
þurfa aö vera klæddar sam-
kvæmt nýjustu tísku, ekki síður
en mannfólkiö. Og rennilegir bát-
ar eru auövitaö til sölu í öllum
leikfangabúðum.
En þaö er margt hægt aö búa til
heima, sem ekki veitir minni
ánægju en aökeypt, og sannarlega
hægt aö nota tímann í mesta
skammdeginu til einhvers slíks.
Sem dæmi um heimagert leik-
okkur meira í samband viö okkar
ekta og raunverulega heim. Notk-
un myndrænnar tjáningar á áreiö-
anlega eftir aö fara vaxandi hér á
landi sem annars staöar, í ná-
grannalöndunum eru nú vtöa skól-
ar sem útskrifa fólk meö sér-
menntun á þessu sviði. Og á sama
hátt og myndræn tjáning gerir
mikiö gagn fyrir þá sem eru í stofn-
unum er hægt aö vinna meira fyrir-
byggjandi, koma í veg fyrir aö fólk
fari á stofnanir. Mér finnst þaö
mætti leggja miklu meiri áherslu á
frjálsa myndsköpun í skólum.
Löng skólaganga getur haft
slæm áhrif á persónuþroska
Ég hef stundum skipt mynd-
sköpun í þrjá flokka, i fyrsta lagi
vélræna myndframleiöslu, í ööru
lagi skapandi starf og í þriöja lagi
myndræna tjáningu. í dag finnst
mér of mikið lagt upp úr fyrsta
flokknum, í skólum er t.d. of al-
gengt aö börn og unglingar fái
ákveöin verkefni upp í hendurnar
sem síöan eru leiörétt eða sam-
þykkt og frumkvæöi nemandans
skiptir mun minna máli. Á seinni
árum hefur aö vísu oröiö nokkur
breyting til batnaöar og hafa sál-
fræðingarnir Bettelheim, Piaget og
Dúkkuhús úr pappakössum.
fang er hér mynd af dúkkuhúsi,
sem búiö er til úr pappakassa og
annaöhvort hægt aö líma pappa-
spjald í miðjan kassann til aö hafa
fleiri en eina hæö, eöa þá aö setja
jafnstóra kassa saman, t.d. skó-
kassa. Þaö má svo teikna glugga
(og klippa út) á hliöarnar, setja
gluggatjöld fyrir og búa siöan til
húsgögn úr eldspýtustokkum eöa
ööru, sem til fellur.
Flest börn eiga liti og geta meö
þeim litaö veggina, eins má auövit-
aö nota eitthvert efni eöa litaöan
pappír sem veggfóöur.

Knut Rasmusen opnaö augu
margra. Löng skólaganga getur
því haft slæm áhrif á persónu-
þroska eins og skólakerfiö hefur
veriö uppbyggt eða eins og Rasm-
usen hefur bent á, ef fólki í lang-
skólanámi gefst ekki kostur á aö
njóta sin visna möguleikarnir til aö
skapa eöa framleiöa eitthvaö nýtt,
og eingöngu veröur eftir hæfileiki
til endurframleiöslu. Á þeim tímum
sem viö lifum nú á er hins vegar
vaxandi þörf fyrir skapandi ein-
staklinga, viö getum oröiö geymt
alla okkar þekkingu á tölvuheilum
en þurfum aö leggja meiri rækt viö
tilfinningar og skapandi starf.“
„Hef stundum velt fyrir
mér hverjir hinir
1 eiginlega fötluðu séu“
„Eru margir starfandi kennarar í
myndrænni tjáningu hér á landi og
hvaö varö til þess aö þú fórst út í
t>etta?“
„Ég veit um eina sem lokiö hefur
prófi frá erlendum skóla. Þaö er
erfitt aö segja hvaö varö þess
valdandi aö ég fór út á þessa
braut. Ég man ég sat einhverju
sinni með eldspýtustokk milli
handanna og varö starsýnt á fatl-
aöa manninn meö hækjuna sem
var á annarri hliöinni. Þá varð mér
hugsaö til þess aö viö í Handíöa-
og myndlistarskólanum höföum lít-
ið lært um fatlaöa, þó þeir væru
töluvert margir allt í kringum
okkur. Mig langaöi til aö vita meira
og kynnast fleiri hliöum tilverunn-
ar, og skrifaöi því Heilbrigöisráöu-
neytinu í London, þaöan var mér
vísað á nokkra kennsluspítala í Gr.
Ormond Street, þaðan fór ég síö-
an og vann undir handleiöslu Cam-
erons yfirlæknis á barnadeild
Maudsley-geösjúkrahússins, sem
var mjög þekkt sjúkrahús á þeim
tíma. Síöar vann ég á fleiri spttöl-
um í Bretlandi og víöar. Síöastliöin
9 ár hef ég veriö meira og minna á
fyrirlestraferöum, tekiö þátt í al-
þjóölegum barnalækna- og kenn-
araþingum, fariö aö meöaltali á
fjögur þing árlega.“
„Hefur þaö ekki verið kostnaö-
arsamt?“
„Ég hef fengiö styrki úr ýmsum
áttum, en auövitaö hefur oft veriö
erfitt aö ná endum saman. Mér
hefur fundist gaman aö geta lagt
eitthvaö af mörkum á alþjóðlegum
vettvangi og lít reyndar ekki á þaö
sem mitt einkamál, það hlýtur aö
vera gaman fyrir okkur Islendinga
aö geta lagt eitthvaö af mörkum
sjálf í staö þess aö þiggja sífellt af
umheiminum. Stundum hefur mér
fundist skilningur ráðamanna mjög
takmarkaður á þessum málum og
hef oft velt fyrir mór hverjir hinir
eiginlega fötluöu séu á meöal
okkar. Þaö hefur enginn efni á að
loka augunum fyrir því athyglis-
veröa sem kemur fram, verkin tala
sínu máli og oft stangast geröir á
viö fögur orö sem koma fram í
ræöu og riti.
„Erfitt að setja bros fólks og
vellíðan upp í prósentutöflur"
Myndræn tjáning styrkir athygli,
hugmyndaflug, sjálfstæöa hugsun,
næmni, forvitni, einbeitingu, sam-
hæfingu hugar, augna og handa.
Skapandi starf og myndræn tján-
ing gerir einstaklinginn aö full-
nægöari og sjálfstæöari persónu
sem síöur þarf á því aö halda aö
drekka frá sér dómgreind eöa
bæta sér upp lífið og tilveruna meö
vimuástandi sem getur leitt til fötl-
unar, tjóns á sjálfum sér og öörum.
Aö loknu ári fatlaöra er hætt viö
aö umræðan minnki og hvaö
stendur þá eftir? Viö veröum aö
reyna aö rjúfa þá félagslegu fötlun
sem fatlað fólk býr oft viö, þ.e.
félagslega og menningarlega ein-
angrun, veröum aö aöstoöa fatl-
aða menn til aö komast í gang úti í
samfélaginu og aöstoöa hina ófötl-
uöu til að taka á móti þeim sem
ekki er minna nauösynlegt. Því
finnst mér full þörf aö halda verk-
stæðunum áfram og byggja á
þeirri reynslu sem þegar er komin.
Árangurinn og markmiö tilrauna-
verkstæðanna í ár voru ekki sér-
hæfö aö þessu sinni, heldur mjög
almenns eölis, félagsleg fyrst og
fremst og líkleg til aö vera varan-
leg til frambúöar, þaö held ég aö
allir hugsandi menn sjái,“ sagði
Sigríður aö lokum. „Mér finnst hér
hafa veriö stigiö spor í rétta átt til
aukins jafnréttis meöal fatlaöra og
ófatlaðra, en það eru eflaust mis-
jafnar skoöanir á því eins og ööru.
Það er erfitt að setja bros fólks og
velliöan undir mælistiku og upp í
prósentutöflur eins og viö virðumst
hafa svo mikið dálæti á um þessar
mundir, en þaö eru þó einmitt
þessi atriði sem eru mikilvæg í öllu
mannlífi, hvort sem um er aö ræöa
fatlaö fólk eöa ófatlaö."
Snyrtivörur fyrir karlmenn,
aukin notkun á síðustu árum
Paglegt
„Óöruvísí mér áður brá,“ sagöi
miöaldra kona fyrir skömmu er
hún frétti af aukinni snyrtivöru-
notkun meðal karlmanna í dag.
Ekki er laust viö að mörgum finn-
ist skrítið að sjá málaða menn, en
það ku þó vera tiltölulega al-
gengt, sérstaklega meöal yngri
kynslóðarinnar.
Við hringdum af handahófi í
nokkrar hárgreiöslu- og snyrtistof-
ur og spuröumst frétta. Á einni
hárgreiöslustofu viö Laugaveg
fengum viö þær upplýsingar aö
karlmenn kæmu þangaö í auknum
mæli, ýmist til aö láta klippa hár
sitt eða setja í sig permanent, en
þaö er mjög vinsælt um þessar
mundir.
Þá höföum viö samband viö
snyrtistofu í Bankastrætinu og
spurðum hvort karlmenn kæmu
þar meira nú en áöur. Þar var
okkur sagt aö karlmenn væru aö
vísu enn í minnihluta, en þó kæmu
töluvert margir og greinilegt aö
þeir leggöu meira upp úr húösnyrt-
ingu nú en áöur, kæmu gjarnan í
andlitsböö, nudd og þessháttar. Er
við spuröum hvort þeir kæmu mik-
ið til aö láta mála sig var okkur
sagt aö þaö heyröi til undantekn-
inga, þær væru stundum beönar
um aö mála augnhár og augna-
brúnir meö ekta lit, en aö ööru leyti
héldu þær aö þeir máluöu sig frek-
ar annars staöar.
Aö lokum litum viö inn í eina
snyrtivöruverslun og fengum aö
sjá þær snyrtivörur sem standa
karlmönnum til boða í dag. I versl-
uninni var heill skápur undirlagöur
snyrtivörum fyrir karlmenn, nú fást
dagkrem, andlitsvötn, baöoliur,
rakakrem og allt sem nöfnum tjáir
að nefna fyrir bæöi kynin. Af-
greiöslustúlkurnar sögöust eiga
marga fasta viöskiptavini meöal
karlmanna, en einnig væri algengt
að konur keyptu snyrtivörur fyrir
menn sina, þaö heföi í þaö minnsta
veriö algengt nú fyrir jólin og ef-
laust margir fengiö þessar vörur í
jólagjöf.