Morgunblaðið - 30.06.1982, Blaðsíða 10

4 2 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. JUNÍ 1982
Líffræðileg skilyrði S
sköpunargáfunnar I
Eftir Árna Blandon
Eins og við vitum eru heilahvel-
in í okkur tvö. Milli þeirra er miðl-
unarstöð (corpus callossum) sem
er ek. símstök eða boðleið milli
heilahvelanna.
I u.þ.b. heila öld hafa menn vit-
að að vinstra heilahvelið sér um
málfærni mannsins. En það er
ekki fyrr en á tveim síðustu ára-
tugum sem mönnum hefur tekist
að skilja hvernig heilahvelin
skipta með sér verkum.
Upp úr 1960 gerðu Roger Sperry
(sálfræðingur, nóbelsverðl. 1981)
og nemendur hans hinar sögulegu
tilraunir, sem kallaðar hafa verið
split-brain (heilaklofa-) tilraunir.
Þá eru rofin tengslin milli heila-
hvelanna. Þá kemur í ljós að hvort
heilahvei um sig hefur sína sér-
hæfðu starfsemi: Heilahvelin
„hugsa“ á ólíkan hátt. Vinstra
heilahvelið hugsar með orðum,
hægra heilahvelið í ek. tilfinn-
ingabundnum myndum. Vinstri
heilinn sér um málið og rökhugs-
unina, hægri heilinn greinir mun
á andlitum og hjálpar til við að
raða pússluspilum, sem vinstri
heilinn gæti alls ekki ráðið við.
Upp úr 1940 var farið að tíðka
það að lækna flogaveikt fólk með
þvi að skera á boðleiðina milli
heilahvelanna. Þetta gerir það að
verkum að heilahvelin geta ekki
talað saman og starfa þvi sjálf-
stætt og óháð hvort öðru.
Hægra hvelið er stundum kallað
mállausa hvelið, þar sem málinu
er stjórnað úr vinstra hvelinu og
ef hægra hvelið vill tjá sig í orðum
verður það að láta vinstra hvelið
túlka sig, og vinstra hvelinu er í
lófa lagið að ritskoða hvað sem er,
sem kemur úr hægra heilahvelinu.
Ekki er ólíkt að það geri það mjög
oft því gildismat þessara tveggja
heilahvela er ákaflega ólíkt. Ef
heilaklofinn sjúklingur þreifar á
hlut með vinstri hendinni sem
hann sér ekki, og hann er spurður
að því hvaða hlutur þetta hafi ver-
ið, getur hann ekki svarað því. En
hann getur bent á hlutinn með
vinstri hendinni, ef hann sér hann
meðal annara hluta: Hægri heil-
inn stjórnar vinstri hendinni, er í
beinu sambandi við hana, en getur
ekki tjáð sig með orðum.
Undirmeðvitundin
Tilgáta er uppi um það að
hægra heilahvelið sé e.t.v. undir-
meðvitundin. Freud kallaði
drauma „hina konunglegu leið að
undirmeðvitundinni". Draumar
hafa mörg einkenni sem svipar til
þeirra fyrirbrigða sem finnast í
hægra heilahvelinu. Drauma er
oft erfitt að tjá með orðum, þeir
eru af tilfinningalegum toga, full-
ir af myndrænu efni, oft er ekki til
í þeim rökræn tímaröð. Þegar á
nóttina líður gerast draumarnir
rökfastari líkt og vinstra heila-
hvelið sé búið að ritskoða rugling-
inn úr hægra heilahvelinu, svipað
og George Orwell gerði í skáld-
sögu sinni 1984, þar sem búið var
að nema öll gagnrýnisorð úr mál-
inu svo þjóðfélagsþegnarnir gætu
ekki gagnrýnt þjóðfélagið.
Sú geðveila sem kölluð hefur
verið geðklofi lýsir sér í veiklun í
vinstra heilahvelinu. Engu er lík-
ara en ritskoðunarstarfsemi
vinstri heilans (á hægri heilann)
bili og draumkenndar myndir vill-
ist yfir í vinstri heilann um há-
bjartan daginn og takist að láta
hann tala án nokkurrar gagnrýni.
Og þetta gerist í vöku, ekki í
svefni. Stundum hefur verið sagt
að hinn geðveiki lifi það sem hinn
heilbrigða dreymir.
Sköpunargáfan
Mozart lýsir starfsemi undir-
meðvitundar sinnar í frægu bréfi:
Þegar mér lídur vel og er i gódu
skapi, eda þegar ég er í ökutúr
eöa á gönguferð eflir góða máltíð
eða á nóttunni þegar ég get ekki
sofið, ryðjast hugsanir inn í
huga minn eins fyrirhafnarlítið
og hugsast getur. Hvaðan og
hvemig koma þær? Ég veit það
elcki, ég get ekki kallað þær fram.
Ég held þeim hugmyndum eflir i
höfði mínu sem mér finnst gam-
an að, og raula þær; a.m.k. hefur
fólk sagt mér að ég geri það. Þeg-
ar ég er búinn að fá temað, kem-
ur önnur laglína, sem tengist
þeirri fyrstu eftir þörfum verks-
ins í heilxL kontrapunkturinn,
hlutur hvers hljóðfæris og öll
þessi laglínubrot mynda að lok-
um verkið í heild.
Síðan skrifaði Mozart oft verkið
beint á blað eftir þessum tón-
myndum úr höfði sér. Stundum
fékk hann konu sína til að lesa
fyrir sig á meðan, þá væntanlega
til þess að slæva vinstra heilahvel-
ið, svo það truflaði ekki flauminn
úr hægra heilahvelinu.
Uppgötvunin á lögmáli Arki-
medesar er eitt frægasta innsæis-
leiftur sögunnar. Skjólstæðingur
Arkimedesar hafði fengið gullkór-
ónu að gjöf, en grunaði að hún
væri þynnt með silfri. Hann bað
Arkimedes að komast að því hvort
svo gæti verið. Arkimedes vissi að
hann gæti sagt til um það hvort
kórónan væri úr skíra gulli út frá
þyngd hennar, ef hann gæti aðeins
mælt rúmmál kórónunnar. Þar
sem hann nú var að velta þessu
fyrir sér og settist ofan í baðið sitt
eins og svo oft áður, sá hann
vatnsborðið stíga meir og meir í
baðinu eftir því sem hann seig
neðar í baðið, eins og hann hafði
„Þegar rætt er um líf-
fræðilegar orsakir ein-
hvers fyrirbrigöis er
gjarnan getiö um félags-
legar orsakir einnig. Ef
næg örvun í umhverfinu
er ekki fyrir hendi, nær
persónuleikinn ekki að
þroskast eins og hann
hefur líffræðilega
möguleika á.“
oft tekið eftir áður. En þá kvikn-
aði á perunni hjá A. og hann sá að
þarna var einmitt komin lausnin á
vanda hans. Rúmmál vatnsins
sem steig, var hið sama og rúmm-
ál líkamans sem fór ofan í vatnið.
Hann varð svo æstur við þessa
uppgötvun að hann hoppaði upp
úr baðinu og hljóp um göturnar
hrópandi: Eureka (ég hef fundið
það).
Síðan hafa slíkar hugljómanir
oft verið kallaður Eureka.
Sköpunarferlið virðist því vera
þannig: Hægri heilinn skapar, ef
hann fær til þess frið fyrir gagn-
rýni vinstri heilans. Sá vinstri
hefur tilhneigingu til að drepa allt
í fæðingu af því honum finnst
hugmyndir hægri heilans vera svo
fáránlegar. Þegar hægri heilinn
hefur svo fengið frið til að skapa í
ró og næði, kemur vinstri heilinn
til skjalanna og velur (á rökrænan
hátt) bestu lausnirnar. Kúnstin
við sköpunina felst í því að láta
vinstri heilann ekki fara að skipta
sér af neinu, alltof snemma.
Franska skáldið Valéry orðaði
þetta þannig: „Það þarf tvo til að
skapa: Annar býr til samstæður,
hinn velur.“
Persónuleiki
heilahvelanna
I líffræðilegum geðklofa breyt-
ist persónuleikinn eftir því hvort
heilasvæðið ræður. Annar hluti
líkamans er þá dofinn. 1955 var
rannsökuð 24 ára örvhent kona.
Þegar vinstri heili hennar réði,
var hún
.. ósjálfstæð, undirgefin, feimin,
hlédrœg, viðmótsþýð og hlýð-
in... Hún sýndi vinsemd á var-
færinn hátt, leitaði eftir hlýju og
viðurkenningu starfsfólksins
sem hún hafði ofl blótað í sand
og ösku. Orðnotkun var varfærin
og nákvæm, árásargimi ekki til
og hún minntist ekki á kynlif
(hún) hræddist allt tal um kynlif
og sérhver hugsun um þau mál
framkallaði hjá henni hræðslu
og sektarkennd, ótta við útskúf-
un, kvíða, þunglyndi og skömm.
Sterkt áreiti gat snúið hlutun-
um við þannig að hægra heilahvel-
ið varð þá virkt. Þá var hún:
Hugleiðingar á þjóðhátíð
Eftir Árna Helgason
Guð í hjarta, guð í stafni
gefur fararheill.
Þannig kveður þjóðskáldið
okkar Steingrímur og þetta er
reynsla aldanna. Engin verðmæti
jafnast á við það að „eiga Jesúm,
einkavin í hverri þraut". Og vissu-
lega er það satt þótt menn eignist
öll auðæfi jarðarinnar, gefa þau
aldrei þann frið sem trúin á guð og
hans handleiðslu gefur hverjum
manni. Ég held að flestir ef ekki
allir séu sammála um að lífinu sé
ekki lokið þótt jarðvistin endi. Það
er svo margt sem bendir til þess.
Líf vort er skóli fyrir æðra starf
og til þess þarf að safna þeim
verðmætum sem varanlegust eru
og þau býður Kristur okkur ókeyp-
is.
Þetta kemur mér í hug þegar ég
TVEIR fólksbílar af Allegro-
og Subaru-gerð eru gjörónýt-
ir, eftir að sá síðarnefnd' ók
aftan á hinn á Suðurlands-
vegi á móts við Ölfusborgir
um klukkan 18 á mánudag.
Kona, sem ók Allegro-bílnum,
sé hvernig menn verja dýrmætum
tíma í þjark um hærri laun, sem
þó hverfa í aukna skatta og geng-
isfeliingu sem er óhjákvæmileg
þegar beðið er um meira en landið
okkar getur veitt. En á það er ekki
horft. Mörg verkföllin höfum við
lifað og séð árangur þeirra eða
hitt þó heldur. Allir hafa tapað og
kannski mest andlega talað. Eng-
inn komið ríkari út úr þeim átök-
um nema síður sé. Og um leið hef-
ir óréttlætið vaxið. Góður og gegn
þjóðfélagsborgari fullyrti í ræðu
nú fyrir skömmu að innan ASÍ og
BSRB væri í dag eitthvert hið
mesta launamisrétti sem þekkst
hefði og færu vaxandi og það væri
nær á þeim heimilum að huga að
hvort ekki væri hægt að bæta þar
úr heldur en bæta við átökum
þjóðinni til skaða og skammar.
Það hlýtur að mega minnka bilið
milli lágra og hárra launa og þá
myndu ýmsir kveinstafir þagna.
og þrjú börn, sem voru með
henni í bílnum, voru flutt í
Sjúkraskýlið í Hveragerði til at-
hugunar. Konan reyndist eitt-
hvað meidd, en börnin voru að-
eins með minniháttar skrámur.
Ungir menn, sem voru í Subaru-
bílnum sluppu að heita má
ómeiddir.
Ég þarf að fá meiri laun, segja
margir. Til hvers? spyrja aðrir.
Eyðsla fóiks í dag sem er í há-
marki, bæði skaðleg og eins óþörf,
sýnir að það er enginn vandi fyrir
flesta að vera þjóðhollir, minnka
óhóflegar kröfur og fara betur
með það sem fengið er, enda segir
máltækið að það sé minni vandi að
afla fjár en gæta þess. En það er
nú eitthvað annað en þetta sé á
döfinni. Menn heimta hærri laun
án tillits til hvort hægt sé að
greiða þau eða ekki. Sömu menn
standa svo agndofa þegar þeir
eiga svo að greiða öðrum það sem
þeir hafa sjálfir krafist. Menn
heimta af ríkinu meira og meira,
en gera allt sem þeir geta til að
koma sér hjá sköttum til ríkisins.
Ríkisstarfsmenn heimta hærri
laun og segja að á almennum
vinnumarkaði sé betur borgað. En
hví fara þeir þá ekki á þennan al-
menna vinnumarkað? Hann er
kannski ekki eins tryggur og hjá
ríkinu? í dag er margt misnotað
og ekki síst þegar um aukna fjár-
muni er að ræða. Þau er skrýtileg
sum vottorðin sem þá koma á
markaðinn. Við erum að biðja um
betra þjóðfélag. Hvað viljum við
sjálfir gera til að fá það. Við biðj-
um um betri stjórn um leið og
okkur dettur ekki í hug að láta að
stjórn. Þrýstihópunum fjölgar og
heimtufrekjan vex. Það þarf sterk
bein til að þola góða daga og ef til
vill sérstaka stjórn til að hafa
hemil á þeim fjölda sem aldrei
getur látið aðra segja sér fyrir
verkum eins og það er orðað. Með
öllum þessum kröfum, já og mörg-
um óþarfa kröfum erum við ef til
2 fólksbílar ónýt-
ir eftir árekstur
Árni Helgason
vill á hraðri leið inn í þá tíma sem
við fengum nóg af fyrir 40—50 ár-
um og bjóða upp á atvinnuleysi og
annað böl sem getur bæði orðið
okkur og afkomendum dýrt. Við
getum ekki gefið út víxla á fram-
tíðina trekk í trekk. Það kemur að
skuldadögum. Og stærst er sú
spurning sem við skulum reyna að
svara: Líður okkur betur í öllu
þessu óhófi, flýti og stressi? Erum
við heilbrigðari á sál og líkama?
Erum við ekki friðvana þótt við
söfnum glysi og glingri? Vinur
minn keypti sér um daginn dýran
stól. Hann kom með hann heim og
sá gamli var tekinn í burtu. í gær
hitti ég þennan vin minn aftur. Þá
var stóllinn ekki eins mikils virði
og þegar hann sá hann í búðar-
glugganum og gamla stólsins var
saknað. Það skyldi líka tekið með í
dæminu.
Ef við eigum að eignast betra
land og betri framtíð, verðum við
að leggja sjálf eitthvað af mörk-
um. Það er ekki nóg að syngja: „Ég
vil elska mitt land“ við hátíðleg
tækifæri. Nei, það á að hljóma
hvern dag raunverulega og af
hjartans lyst. En getum við annað
en sungið hjáróma meðan við svo
að segja gerum ekkert til að
sporna mót óheillaþróun þeirri,
verðbólgunni, sem allir eru sam-
mála um að geri þjóðinni mestu
bölvun. Við getum allt ef við vilj-
um. Við verðum að breyta þeim
hugsunarhætti sem nú ríkir, skilja
að við eigum gott land sem við
verðum að verja og gera betra,
skilja að við verðum að efla sam-
tök til betri þjóðfélagshátta, og
skilja að sá, sem í gæfu og gengi
vill búa, á guð sinn og land sitt
skal trúa. Þetta eru augljós sann-
indi. Stjórn allra tíma fer eftir því
hversu ötul þjóðin er að veita
henni lið. Auðvitað þarf hún að-
hald eins og annað, en hún þarf
meiri meðbyr hvers einstaklings
til góðra og gagnlegra átaka.
Við getum gert gott land betra,
gert þjóðlífið fegurra, með því að
glæða með þjóðinni fagrar dyggð-
ir, fordæma allt sem er ljótt og
feyskið. Margar hendur vinna létt
verk.
Gerum við okkar til að bæta og
auðga líf landsmanna að dyggðum
og því sem að gagni má verða, þá
munum við geta sungið af hjart-
ans lyst og heilum huga: Ég vil
elska mitt land.