Morgunblaðið - 11.08.1982, Blaðsíða 16

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. ÁGÚST 1982
Jón !>♦ Árnason:_______________________________________________________— Lífríki og lífshættir LXXX
Spurningin er: Hver treystir sér til að
færa þolanleg rök gegn því, að megin-
verkefni stjórnmála nú á dögum verði að
felast í viðleitni til að forða manneskj-
unni undan öflum, sem hafa teymt heim-
inn fram á heljarþröm ?
Vissulega er ekki auðskilið,
síður en svo, þó að staðfestingu
hljóti í nánast sérhverju tilviki,
að eftir því sem atburðirnir ger-
ast ógnvænlegri, þeim mun
lengra líður unz þeir verða
skýrgreinanlegir. Ástæðan mun
líklega vera sú, að örlagaríkustu
afleiðingarnar hljóta, orsökum
sínum samkvæmt, að þurfa
lengstan tíma til að grípa um sig
til fulls. Ekki ber svo að skilja,
að í hversdagslífinu finnist fá
dæmi þess, að mönnum sjáist yf-
ir atvik, sem virðast lítilfjörleg,
þegar þau eiga sér stað, en af-
hjúpa sig og eðli sitt fyrst löngu
síðar. Hér sýnist því fremur vera
að ræða um reglu en undantekn-
ingu.
Reynslan hefir og kennt, að
mistök og yfirsjónir eru líkleg-
astar, þar sem staðreyndirnar
hafa gengið fram af hinu auðug-
asta ímyndunarafli og mögu-
leika til samanburðar skortir.
Eða, máski öllu heldur, hæfileik-
ann til að gera sér grein fyrir
þeim og nýta.
Ömurleg uppskera
Væntanlega bera fáir aðrir en
kenningakrepptir á móti því nú,
að 3. fjórðungur 20. aldar, en þó
alveg sérstaklega 7. áratugurinn,
hafi verið blómaskeið og upp-
gangstími falsspádóma, tálvona
og gljtrandi bjartsýni. I fáum
orðum sagt, þetta var uppskeruhá-
tíð vinstri
mennsku, sam-
tvinnu sósíalisma
og liberalisma,
ásýndin var svo-
kallað velferðar-
ríki. Reyndar
hafði sósíal-
isminn útvegað sér nokkurs kon-
ar mannsandlit og liberalisminn
hafði reynt að svíkja sér út æru
mcð því að ganga aftur undir
nafngiftinni libertarianismi. Á
íslenzku hefir afturgangan hlot-
ið hálf kindarlegt gælunafn og
kallast frjálshyggja, en er þó að
því leyti til greindarlegri heldur
en hin hlið vinstrimennskunnar,
að hún segir nákvæmlega ekki
neitt sérstak; öllum heilbrigðum
manneskjum er áskapað að
hyggja að eigin frjálsræði.
Á nefndu tímabili voru allir
vinstrisinnar sannfærðir um, að
mannkyninu hefði loks upplokizt
ótæmandi orkulind, sem gerði
því kleift að bergja að eigin geð-
þótta af öllum veraldarinnar
gnægtabrunnum allt til heims-
slita. Undir „velferðar"- og hag-
vaxtaráhrifum — svo og vegna
ýtni vissra hraðgróðahópa — sá
allt vinstrafólk mannlífið baðað
rósum, náttúruauðæfin sagði
það vera óþrjótandi, úrræðum
vísinda og tækni engin takmörk
sett, að ævinlega myndu öll hrá-
efni verða fáanleg við spottprís-
um.
Vinstraríkið, sem heitið var að
myndi sjálfkrafa láta alsælu-
drauma allra rætast í veruleik-
anum, átti að vera handan við
næsta hílskúr. Loksins hefði
mannkyninu hlotnazt hið lang-
þráða perpetuum mobile lífs-
hamingjunnar.
í rauninni lék ekki vafi á, að
efnahagslíf Vesturlandaþjóða
dafnaði í rísandi hagsveiflu,
mjög mikill hagvöxtur sýndist
óstöðvandi í marga áratugi, og
heimsviðskiptin þöndust út.
Flestir létu sannfærast um, að
þessi þróun, sem fjöldi þjóða
hafði notið í vaxandi velmegun,
myndi gera hinum dugmestu
fært að fullnægja þörfum og
aukinni eftirspurn innanlands,
og láta jafnframt ríflegar fjár-
fúlgur af höndum rakna í því
skyni að létta lífsbaráttu hinna
vanmáttugri. Baxið við að seðja
ofátshneigðir heima fyrir átti að
verða úr sögunni án þess að
skera þyrfti ölmusur við bón-
bjargaþjóðir við nögl. Úr hugar-
óraheimum vinstrihyggju átti
ávallt að verða unnt að ausa af
rausnarskap með óbrigðulum
árangri jafnskjótt og einhver ný,
mannleg vandamál kynnu að
láta á sér kræla.
Dómur reynslunnar yfir verk-
um og vinnubrögðum vinstri-
fylkinga er nú fallinn. Hann var
birtur fyrir röskum 7 árum:
Hvæsandi heimskreppa er
skollin yfir; heimskreppa, sem
þó er varla hafin enn; heims-
kreppa, sem allt útlit er fyrir að
verða muni endalaus.
Á nýjum drifhjólum
Forsætishégómaskapur ís-
lands („Vilji er allt, sem þarf!“)
og hinir „dugandi menn og góðu
drengir" hans spurðu tíðindin í
vor — um svipað leyti og
I upphafi
heims-
kreppu
búvinnuvélar bænda komu und-
an vetrarsnjóum og verkalýðs-
hreyfingin hafði „tryggt" fólki
sínu hinar árlegu „kjarabætur".
Bjargráðasveitin brást við með
þeim hætti, sem þjóðinni var
fyrir beztu — með því að gera
ekki neitt og hugsa minna, leit
ekki einu sinni upp úr ríkissjóðs-
blöðunum sínum, „Þjóðviljan-'
um“ og „Tímanum".
Nýhafin heimskreppa er ann-
ars ekki bara kreppa í venju-
legum skilningi, þ.e. minnkandi
framleiðsla neyzlu- og notavarn-
ings, verðsveiflur, verkalauna-
sorgir, óreiða í gjaldmiðia- og
gengismálum, atvinnuleysi, fjár-
málaöngþveiti o.s.frv. eins og oft
áður hafa tíðkazt og gengið yfir í
fyllingu tímans. Allt eru þetta
auðvitað rauðir kreppustrengir.
Yfirstandandi heimskreppa er
miklu gjörtækari og á sér orsak-
ir, sem að vísu hafði áður gætt,
en ríkja nú í krafti sigurvegara.
Hún er sigur vinstriandans í
gegndarlausu stríði hans gegn
móður jörð og öllum heilbrigð-
ustu lífsháttum, sem börn henn-
ar hafa smátt og smátt þegið í
arf eftir úrval forvera sinna í
fórnfrekri baráttu þeirra á
hrasgjörnum vettvangi óblíðra
náttúruafla.
Enn sem jafnan áður og eilíf-
lega standa þau sannindi óhagg-
anleg eins og klettur upp úr haf-
inu, að öll vandræði og örðug-
leikar eiga sér andlegar/sálræn-
ar orsakir. Hvorki vinnulauna-
taxtar, eins og sósíalistar halda,
né verðmiðar, eins og liberalist-
ar staðhæfa, eða hringrás papp-
írspeninga, eins og hvorir
tveggja trúa, ráða nema tiltölu-
lega litlu um örlög manns og
heims. Mestu máli skiptir og úr-
slitum ræður atgervi kynstofns-
ins og að náttúrulegt úrval skeri
úr um forystu, sem að sjálfsögðu
hefir augun vel opin fyrir því, að
lýðinn verður að binda traustum
böndum réttarríkisins til þess að
hann fái notið frelsis.
Gamla Róm má
aldrei gleymast
Augliti til auglitis við þá upp-
lausn og óðahnignun, sem óneit-
Arangur
vinstri-
andans
______
anlega ógna nú tilveru menning-
arheimsins, verður öllum þeim,
er telja róttæka hugarfarsbylt-
ingu frumforsendu endurreisnar
og uppbyggingar, ósjálfrátt
hugsað til dauðastríðs Rómar-
rikis á lokaskeiði keisaraveldis-
ins. Traustasta og ítarlegasta
heimild, sem ég hefi til vitnis um
þá skelfilegu helför, er hið sí-
gilda þrekvirki (2ja binda verk
upp á 2.764 síður í þéttprentuðu
20x13 cm broti eftir enska
sagnfræðinginn Edward Gibbon
(1737-1794), „The History of
the Deeline and Fall of the Rom-
an Empire", þar sem hann brýt-
ur örlög hins glæsta heimsveldis
á árunum 180—1461 til mergjar.
Einnig þá, með svipuðum
hætti og nú á Vesturlöndum,
gerði upphaf endaloka Rómar-
ríkis boð á undan sér með fúa og
rotnun í siðferðis-, réttarfars- og
stjórnmálalegum máttarstoðum
þjóðfélagsins, þannig að sam-
anburður við núríkjandi heims-
ástand verður beinlínis óverjan-
legur uppátroðningur. Þeim mun
furðulegra er, hversu sjaldan
þess verður vart að gerðar séu
alvarlegar tilraunir til að draga
augljósustu úrkynjunardæmi úr
sögu Rómverja fram í dagsljósið
til varnaðarvítis sem hliðstæðu
hinna hrópandi tortímingar-
sjúkdóma samtíðarinnar.
Máski er ástæðan sú, að um-
mæli rómverska ríkisréttar-
heimspekingsins Luciusar Anna-
eusar Seneca (4 f.Kr. — 65.
e.Kr.) eiga alltof vel við andlega
örbirgð á vinstriöld og koma því
við kaun of margra:
„Mjög skammvinn og
sorgmædd er ævi þeirra, sem
gleyma fortíðinni, vanrækja
nútíðina og hræðast framtíð-
ina.“
Til afsökunar má að vísu vekja
athygli á, að framtíðin er allt
öðruvísi núna heldur en hún var
á dögum Seneca. Vinstriský voru
vissulega á lofti eins og alltaf, en
þau voru ekki tekin að hrannast
saman.
„Velferðin"
grandaði
Róm
Enginn ætti að efast um, að
sögurýni og sögurannsóknum
hljóti nútíð ávallt að geta dregið
geisimikla og gagnlega lærdóma
um sjálfa sig og sennilega fram-
tíð. Áð svo miklu leyti, sem mig
ekki brestur þekking á viðfangs-
efninu, finnst mér endilega að
beinast liggi við, að hæfir menn
geri sér far um að gaumgæfa til-
urð, þróun og — síðast en ekki
sízt — hin dapurlegu örlög
mesta og glæsilegasta heims-
veldis skráðrar sögu: vitanlega
Rómarríkis.
Ef hamingjan yrði hliðholl,
gæti það kannski orðið til þess
að kaldrifjaðir kraftar, lausir
við hjartameyrufár andlegra
umkomuleysingja, losnuðu úr
læðingi og mönnuðu sig upp í að
horfast í augu við „manninn" og
sannleikann um hann, létu síðan
verk í stað vælu skera úr um rás
viðburða, hvort framtíðin sé
þegar að baki ellegar beri í sér
líf.
Hamsun ótt-
aðist smitun
Við lauslega athugun þætti
mér trúlegt að furðufljótt kæmi
í ljós, að flestar sjúkdómsrætur
„velferðarþjóðfélaga" 20. aldar
myndu reynast vera af svipuðum
toga spunnar og þær, sem
boðuðu fall Rómarríkis. Rót-
slitnar kynslóðir Vesturlanda,
sem bæði hafa tætt í sundur sið-
læg og huglæg blóðbönd við upp-
runa sinn og skyldug lífernisboð,
auk þess gengið af drottnunar-
vilja forvera sinna dauðum —
allt í vímu ranghverfrar mann-
úðar og dauðvona friðarhyggju,
geta tæplega átt sér viðreisnar-
von, ef ekki reynist unnt að
kenna þeim 1. lexíu líffræðinnar:
Lífið er barátta — og baráttu
verður ekki aðeins að heyja fyrir
lífinu, heldur verður einnig að
lifa lífinu fyrir baráttuna.
En einmitt þessi staðreynd
hefir gleymzt á Vesturlöndum,
alveg eins og enginn vinstriandi
hafi nokkru sinni verið til, og
þau gætu að skaðlausu sóað tíma
og kröftum þegna sinna í pen-
inga. „Siðaboðskapur
Bandaríkjamanna, það eru pen-
ingarnir," segir Knut Hamsun (í
bók sinni „Fra det moderne Am-
erikas Aandsliv", Kristiania
1889). Evrópa hefir smitazt.
Bæði fyrr og heiftarlegar en
Hamsun gat grunað.
Rómverska heimsveldið var
voldugra og þróttmeira heldur
en nokkurt annað heimsveldi
mannkynssögunnar. Samt sem
áður var það ekki orðið mikið
meira en illa máluð umgerð utan
um forna frægð, þegar hálf- og
ósiðaðar nágrannaþjóðir tróðu
það undir fótum sér fyrir nálægt
1.500 árum. Leti og lauslæti,
peningahyggja og verðbólga,
uppgjöf og flótti yfirstéttanna,
slaknandi siðgæðismeðvitund og
frjálslyndi í uppeldismálum,
jöfnunaráhrif í mennta- og
stjórnmálum, dvínandi hernað-
arandi og agaleysi, tómlæti í
löggæzlu og réttarfari, allt
hjálpaðist þetta að við að sjúga
merg og blóð úr þjóð og ríki.
Róm leið undir lok — örmagna
undir ofurþunga „velferðar" og
vinstrimennsku.
En þrátt fyrir dauðastunur
Rómar, sem óma í gegnum ald-
irnar, er hvort tveggja í miklum
metum á Vesturlöndum.
Og blóðþyrstar morðsveitir
sovétsteppunnar bíða rólegar 50
km frá Hamborg.
Undir
sótskýjum
sósíal-
ismans
FANTAFAGNAÐUR
Leonid Brésneff verðlaunar Erich Honecker, yfirböðul sinn í Berlín.