Morgunblaðið - 31.10.1982, Síða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1982
Sigurlaug Jónas-
dóttir Uppsölum
Fædd 8. júlí 1892
Dáin 13. október 1982
Þeim fækkar nú óðum alda-
mótakonunum sem af eðlisborinni
hneigð helguðu heimilinu, börnum
og eiginmanni líf sitt allt, töldu
aldrei vinnustundirnar en trúðu á
„gróandi þjóðlíf með þverrandi
tár“ og áttu þá ósk æðsta að skila
heiminum dálítið betri, fegri og
fullkomnari í hendur þeirra lífs-
kvista, sem þær höfðu borið undir
brjóstum og alið í misjafnlega
köldum baðstofum, kennt bænir
og vers, sagt sögur og sungið ætt-
jarðarljóð meðan olíulampinn
hékk á krók undir skarsúðinni.
Kannski kvað einhver rímu eða
sagði sögu, sem entist mörg kvöld,
og menn áttu sér fjallkonu. Því
var það, að börnin horfðu stóreyg
mót rísandi morgni framtíðar, þar
sem eitthvað hlaut að bíða stórt,
fagurt og undursamlegt, enginn
var með frostbólgu í tánum, allir
voru glaðir og höfðu nægtir. Fólk-
ið átti sér draum. Ef til vill var
lífsþráðurinn einmitt þannig
spunninn gegnum aldirnar.
Ein þessara mætu kvenna var
húsfreyjan á Uppsölum, Sigurlaug
Jónasdótlir frá Völlum í Vall-
hólmi.
Sigurlaug er í þennan heim bor-
in á Völlum 8. dag júlímánaðar,
þegar ekki var nema rúmlega
spannarlengd þar til sól nýrrar
aldar skein yfir Arnarhóli Ingólfs,
Glóðafeyki og Mælifellshnjúk í
Skagafirði, gleymdi heldur ekki
öðrum íslandsfjöllum. Foreldrar
Sigurlaugar voru: Jónas bóndi á
Völlum og bústýra hans, Anna
Kristín Jónsdóttir. Albræður Sig-
urlaugar voru: Haraldur, bóndi og
hreppstjóri á Völlum, og Egill,
sem lést í blóma lífsins. Hálfbróð-
ir hennar, að móðurinni, var Jón
bóndi Jónsson á Syðri-Húsabakka.
Jónas á Völlum var gegn maður
og greindur, skemmtinn og bú-
höldur í besta lagi. Faðir hans var
Egill Gottskálksson, bóndi og
sýslunefndarmaður á Skarðsá. Eg-
ill var búsýslumaður og naut
trausts samtíðarmanna, hafði á
hendi fjöldann allan af trúnað-
arstörfum. Meðal annars var hann
varaþingmaður Skagafjarðar um
skeið. Hann var ýfirsetumaður og
talið er, að hann hafi tekið á móti
sex hundruð börnum.
Móðurfaðir Sigurlaugar var Jón
bóndi Stefánsson. Hann bjó á
ýmsum jörðum í Skagafirði, meðal
annars á Völlum og Vallanesi
(Skinþúfu). Jón er talinn hafa ver-
ið einstakur áhuga- og framfara-
maður og stórbætti ábýlisjarðir
sínar allar, hvort heldur sem hann
bjó leiguliði eða í sjálfsábúð.
Aldamótaárið brá hann búi og
fluttist til Vesturheims ásamt
börnum sínum nokkrum.
A Völlum er vítt til veggja og
fagurt útsýni. Héraðsvötn líða
vatnsmikil en fremur kyrrlát milli
gróinna bakka og vagga gjarna
drifhvítum svani á vormorgni. í
þessu umhverfi sleit hin unga
mær barnsskónum, varð enda víð-
sýn kona, sem þeir gerst vissu, er
best þekktu til. Ung að árum
hleypti hún heimdraganum,
stundaði nám við Kvennaskóla
Blönduóss og var aðeins átján ára,
er hún hafði lokið því námi. Sigur-
laug var í alla staði vel verki farin
og ágætlega greind. Námsárangur
varð því svo góður, að forstöðu-
kona skólans, Rósa Arasen, óskaði
að fá hana til aðstoðar við kennsl-
una næsta vetur. Af því varð þó
ekki. Hins vegar liðu ekki mjög
mörg ár, þar til hún fór til Reykja-
víkur og dvaldi þar einn vetur.
Sauma stundaði hún á saumastofu
hálfan þennan vetur. Hinn hlut-
ann vann hún á heimili Sigurðar
Thoroddsen verkfræðings og konu
hans Maríu Kristínar Claessen,
foreldra núverandi forsætisráð-
herra. Mun þetta allt hafa verið
talinn nokkur frami og allgóð
menntun á þeirri tíð. Að þessu
loknu hvarf Sigurlaug aftur til
átthaganna og vann á búi föður
síns um hríð.
Arið 1921 urðu tímamót í lífi
þessarar konu. En 20. maí það ár
gekk hún upp að altarinu með
Bjarna Halldórssyni, ungum og
efnilegum bóndasyni af ætt Gísla
Konráðssonar sagnfræðings. Þótt
þessi hjón væru að nokkru ólíkrar
gerðar er óhætt að fullyrða, að
þetta varð þeim báðum hið mesta
gæfuspor. Sá er þetta ritar hefur
búið meira en hálfa öld í nágrenni
við þessi hjón og veit með vissu, að
þrátt fyrir erfiða lífsbaráttu á
köflum, hélst gagnkvæmt traust,
virðing og ástríki óskert frá fyrstu
til síðustu stundar.
Vellir í Vallhólmi er hæg jörð og
falleg. Þarna settu ungu hjónin bú
saman giftingarárið og fengu
jörðina hálfa til ábúðar. Ekki varð
þetta þó staðfesta þeirra til lang-
frama. Haustið 1924 festu þau
kaup á jörðinni Uppsölum og
fluttu þangað til ábúðar árið eftir.
Uppsalir eru með meiri jörðum í
Blönduhlíð, og til þess að ráðast í
að kaupa slíka jörð þurfti stórhug
og áræði, en hvorugt skorti. Hins
vegar voru efni ekki mikil, ár að
ýmsu leyti erfið og lán og önnur
fyrirgreiðsla með allt öðrum hætti
en síðar varð, ef slíkt var þá að
hafa. Enda man ég vel, að mis-
jafnar voru spár manna hvernig
fara mundi. Nú tóku börnin líka
að sjá ljós þessa heims hvert af
öðru. Og þótt það sé sannmæli, að
gæfa heimilis vaxi með hverju
heilbrigðu barni, verður því þó
ekki neitað, að slíku fylgja aukin
umsvif og erfiði. Ekki liðu heldur
mjög mörg ár, þar til bóndinn tók
að kenna vanheilsu, fór enda svo,
að hann varð að leggjast á sjúkra-
hús og gangast undir hættulegan
uppskurð árið 1936. Þetta færði
nýjan vanda að höndum, og reyndi
mjög á stillingu og stjórnsemi
húsfreyjunnar, þar eð hún varð að
bera alla ábyrgð heimilisins um
sinn. Kom þá best í ljós hvern
mann Sigurlaug hafði að geyma,
því aldrei bugaðist hún en annað-
ist börn, heimili og sjúkan eigin-
mann á þann veg, að á betra varð
ekki kosið. En þrátt fyrir tíma-
bundna erfiðleika vék gæfan ekki
um set. Bjarni náði fullri heilsu,
efnahagur vænkaðist og hafist var
handa um umbætur á jörðinni,
allt fremur stórt í sniðum. Ekki
voru þó vandamál húsfreyjunnar
úr sögunni. Hæfileikar bóndans
kölluðu á margvísleg félagsmála-
störf fyrir sveit, hérað og félags-
samtök bænda. Af þessum sökum
var hann oft langdvölum að
heiman. Hvíldi þá öll stjórn á hús-
freyjunni svo og uppeldi barn-
anna. En svo vel var Sigurlaug á
Uppsölum þessu verki vaxin, að
hagsæld og hamingja heimilisins
blómguðust ár frá ári. Og öll eru
börn þeirra hjóna vel gerð og
mannvænlegt fólk, hafa komist til
mennta og eru nýtir þjóðfélags-
borgarar hvert á sínu sviði.
Gamli Uppsalabærinn stóð hátt
í hlíð, tún var þýft og að hluta til
nokkuð brattlent. Víðáttumiklir
mýraflákar teygðu sig allt niður-
undir Héraðsvötn og voru engja-
lönd jarðarinnar fyrrum. Arið
1949 reis nýtt íbúðarhús á hentug-
um stað miklu neðar og nær þjóð-
vegi. Allar þessar mýrar eru nú
frjósöm tún, og útihús á þann veg,
er nú tíðkast. Búskapur er nokkuð
stór í sniðum, og kalla má, að tvö
höfuð séu á hverri skepnu.
Lengst af hefur nokkuð mann-
margt verið í Uppsalaheimilinu.
Anna, móðir Sigurlaugar, fluttist
þangað með dóttur sinni, og Helga
Sölvadóttir, móðir Bjarna, dvaldi
þar einnig síðustu æviárin. Börnin
voru snemma dugmikil, barna-
börn komu til sögunnar og sam-
heldni hefur ávallt verið í fjöl-
skyldunni. Því er það, að það sem
sagt hefur verið hér að framan,
varðandi umbætur jarðarinnar, er
sjálfsagt fjölskylduverk, og kann
ég ekki gleggri skil þar á, enda
hafa gömlu Uppsalahjónin nú
fyrir nokkru látið jörðina í hendur
syni sínum og tengdadóttur, nú-
verandi ábúenda jarðarinnar.
Fyrir um það bil tuttugu árum
kenndi Sigurlaug á Uppsölum
sjúkleika, Parkinson-veiki, sem að
lokum varð hennar banamein.
Lengi vel gekk hún þó til starfa
sem heilbrigð væri, vissu jafnvel
fáir annað. Þó kom að því, að
sjúkdómurinn ágerðist svo, að
ekki varð hún vinnufær. Ekki fór
hún þó á sjúkrahús meðan á fótum
varð staðið en dvaldist heima, hélt
ró sinni, las mikið og fylgdist með
öllu heima sem heiman, naut enda
framúrskarandi umhyggju og
hjúkrunar eiginmanns sins, sem
enn heldur líkams- og sálarkröft-
um allvel þrátt fyrir háan aldur.
Börn hennar öll og tengdabörn
munu og hafa sýnt henni um-
hyggju og ástúð svo sem við varð
komið, einnig barnabörnin. En án
þess á nokkurn sé hallað má þó án
efa fyrst og fremst nefna soninn
og tengdadótturina, sem hafa tek-
ið við jörð og búi sem áður segir,
enda heimilið allt sameiginlegt.
Sigurlaug lést á Sjúkrahúsi
Sauðárkróks 13. október, var jarð-
sett að Silfrastöðum 23. s.m. Fjöl-
menni fylgdi henni síðasta spöl-
inn.
Þeim Uppsalahjónum fæddut
átta börn. Eitt lést í frumbernsku.
Hin eru: Halldór, yfirkjötmats-
maður, búsettur í Hveragerði,
kona hans var Guðrún Bergþórs-
dóttir, Kristín, húsmóðir á Sauð-
árkróki, hennar maður er Maron
Pétursson, Jónas, rennismiður á
Akureyri, giftur Rakel Grímsdótt-
ur, Egill, héraðsráðunautur hjá
Búnaðarsambandi Skagafjarðar,
kona hans er Alda Vilhjálmsdótt-
ir, Gísli, skólastjóri Barnaskóla
Akureyrar, giftur Elínu Sigur-
jónsdóttur, Árni, bóndi að Uppsöl-
um, giftur Sólveigu Árnadóttur,
Helga, barnaskólakennari og hús-
móðir að Frostastöðum, hennar
maður er Konráð Gíslason. Alls
munu afkomendur þeirra hjóna nú
vera fimmtíu.
Húsfreyjan íslenska hefur löng-
um látið lítið yfir sér, gengið
hljóðlát um garða og stillt í hóf
kröfum sínum til samfélagsins.
Við götu hennar hafa þó oft vaxið
þau blóm og lífsprotar, sem átt
hafa ómældan þátt í að halda uppi
íslenskri þjóðmenningu. Meðal
þessara kvenna var Sigurlaug á
Uppsölum. Hún var ákaflega yfir-
lætislaus kona og hlédræg, án þess
þó að vera ómannblendin, því
glaðlynd var hún, jafnlynd og góð
viðræðu, enda nokkuð víðlesin og
hafði því rúman sjóndeildarhring,
jafnvel allt framundir það síðasta.
Þrátt fyrir góða greind gekk hún
aldrei í kvenfélag né hafði afskipti
af opinberum málum. Fórnfús og
æðruiaus vann hún störf sín öll
studd þeirri einlægu Guðstrú og
vissu um handleiðslu, sem hún bar
í brjósti frá barnæsku. Þannig bar
hún sjúkdóm sinn einnig. Eftir
þessa konu liggur giftudrjúgt
ævistarf.
Sigurlaug Jónasdóttir var með-
alkona á vöxt, nettvaxin og svo
mjúk í hreyfingum, að skóhljóð
hennar heyrðist vart. í allan stað
var hún sómagóð kona.
Að leiðarlokum þakka ég Sigur-
laugu áratugalanga samfylgd á
lífsgöngunni. Og fyrir mína hönd,
dætra minna og dótturdóttur,
Önnu Maríu, votta ég eftirlifandi
eiginmanni hennar, börnum og
fjölskyldu allri mína innilegustu
samúð.
Guðmundur L. Friðfinnsson
OPIÐ I DAG FRA 2—5.
og á góöu verdi
Bjóöum ykkur aö koma í nýja húsnæöiö og skoöa þaö nýjasta í fram-
leiðslu okkar.
Baðinnréttingar ásamt hreinlætistækjum, sturtuklefum og blöndunar-
tækjum.
Eldhúsinnréttingar ýmsar viöartegundir.
Klæðaskápar margar geröir.
Tréval hf. #
Smiöjuvegi 32, Kópavogi. Sími 40800.