Morgunblaðið - 09.03.1983, Qupperneq 1

Miðvikudagur 9. marz - Bls. 33-56
Enginn ætti aÖ álíta að auðvelt
sé að sigra Svía í hernaði
Lennart Ljung, yfirhershöfðingi, flytur erindi sitt á fundi Samtaka um vest-
ræna samvinnu og Varðbergs.
LENNART LJUNG, yfirhershöfðingi Svía, flutti erindi um
stefnu Svíþjóðar í öryggis- og varnarmálum á vegum Samtaka
um vestræna samvinna (SVS) og Varðbergs laugardaginn 26.
febrúar 1983. Kom hann hingað til lands í boði SVS og hitti
meðal annars Olaf Jóhannesson, utanríkisráðherra, og Geir
Hallgrímsson, formann utanríkismálanefndar Alþingis. Er-
indi Lennarts Ljung birtist hér í heild. Millifyrirsagnir eru
Morgunblaðsins.

Tundurskeytabátur úr sænska flotanum. Bátar sem þessir hafa komið rajög við sögu í leit að kafbátum í sænska
skerjagarðinum,
í mörgum löndum hafa orðið
breytingar á síðasta áratug — í
stjórnmálum, efnhagsmálum, her-
málum og tæknimálum — sem
hafa endurmótað eða að minnsta
kosti hróflað við þeirri mynd sem
við höfðum áður gert okkur um að
heiminum mætti skipta á milli
tveggja póla, þar sem Sovétríkin
og Bandaríkin væru mestu áhrifa-
valdar í alþjóðastjórnmálum.
Auðvelt er að færa fyrir því rök,
að þegar fram líða stundir verði
til nýir valdapólar og ný valda-
mynstur sem setji svip sinn á rás
atburða í öryggismálum. Svo virð-
ist einnig sem geta núverandi
valdablokka til að ráða við eða
stjórna þróun deilumála í ýmsum
hlutum heims hafi minnkað svo
um munar. Um þetta má nefna
mörg dæmi. Þar að auki glíma
fjölmörg ríki við efnahagskreppu.
Það hefur reynst mjög erfitt að
ráða við hana og kreppa í efna-
hagsmálum getur orðið upp-
spretta átaka sem geta einnig haft
áhrif á okkur hér í Norður-
Evrópu.
Þrátt fyrir þessar breytingar er
málum þó enn þannig háttað, að
risaveldin tvö ráða mestu um ör-
yggi heimsbyggðarinnar. Þetta á
ekki síst við um okkar heimshluta,
þar sem er enn að finna þunga-
miðjuna í vopnabúnaði valda-
blokkanna. En annars staðar í
heiminum standa aðilar andspæn-
is hvor öðrum og kæmi til átaka
milli þeirra gætu þau átt rætur að
rekja til deilna í Evrópu sem eiga
upptök á spennusvæðum utan
Evrópu.
Vígbúnaðarkapphlaupið og
framfarir í hernaðartækni ógna
hernaðarjafnvæginu með nýjum
hætti og auka stríðshættu. Samn-
ingaviðræður um takmörkun víg-
búnaðar hafa ekki enn leitt til
mikils árangurs, eins og við vitum.
Hins vegar er ljóst, að risaveld-
in vilja komast hjá beinum hern-
aðarátökum hvort við annað.
Ráðamenn þeirra virðast gera sér
glögga grein fyrir hræðilegum af-
leiðingum slíkra átaka, einkum ef
þau mögnuðust upp í kjarnorku-
stríð. Því miður er þó ekki unnt að
fullyrða, að þessi vitneskja þeirra
útiloki að deilur geti þróast á þann
veg, að enginn hafi lengur stjórn á
gangi máli.
Mat Svía
Þingnefnd sem mótaði stjórn-
málaforsendur fyrir 5 ára varn-
aráætluninni sem sænska þingið
samþykkti 1982 var þeirrar skoð-
unar, að búast megi við svipting-
um í sambúð risaveldanna, þær
geti orðið tíðari og sneggri en
hingað til. Þegar hitinn er mestur
í deilum risaveldanna eykst jafn-
framt hættan á því að gripið sé til
örþrifaráða, gerð mistök eða
dómgreindin bresti og að lokum
hafi enginn vald á hlutunum.
Þannig kynnu deilur að magnast
og ná til annarra heimshluta.
Þið sem hér eruð þekkið vel til
þess, hver er skipan öryggismála á
Norðurlöndum. í löndum okkar
hefur ríkt stöðugleiki og friður
hvað svo sem gerst hefur í sam-
skiptum valdablokkanna tveggja.
Þetta stafar áreiðanlega meðal
annars af því, að meðal Norður-
landaþjóða ríkir einstæður sam-
hugur og samábyrgð. Líklega má
og benda á það, að báðum risa-
veldum hefur þótt hagur af því, að
norræn öryggismálastefna kemur
þeim að ýmsu leyti báðum vel og
fellur að hagsmunum þeirra.
í Svíþjóð erum við þeirrar skoð-
unar, að hernaðarlegt mikilvægi
Norðurlanda hafi aukist síðustu
10 ár. Stafar þetta bæði af
breyttri hernaðarstefnu og nýrri
hernaðartækni, af þróun hafréttar
og aukinni nýtingu á auðlindum
hafsins og vinnslu á hafsbotni.
Hin mikla flotastöð á Kólaskaga
hefur orðið mikilvægari við mótun
öryggismálastefnu. Stór hluti sov-
éskra kjarnorkueldflaugakafbáta
hefur aðsetur á skaganum. Ekki er
unnt að líta á tilvist þeirra þar
fyrst og fremst sem ógnun við
Skandinavíu, en þeir hafa óneit-
anlega til dæmis áhrif á hernað-
arlega stöðu Svíþjóðar. í því skyni
að verja þetta mikilvæga svæði —
sem hefur mikið gildi fyrir valda-
jafnvægið á milli risaveldanna —
kynnu Sovétmenn við ákveðnar
aðstæður að vilja einnig geta ráðið
yfir nálægum svæðum á heim-
skautasvæðum Skandinavíu. í
þessu samhengi geta varnir
Norður-Svíþjóðar skipt miklu.
Drægjum við úr getu okkar til að
svara árás inn á þetta svæði — úr
austri eða vestri — gæti það leitt
einhvern í þá freistingu að reyna
að notfæra sér sænskt yfirráða-
svæði.
Aðgerðir NATO sem miða að
því að setja upp birgðastöðvar
fyrir hergögn í Mið-Noregi og
ráðstafanir til að auðvelda flutn-
ing á liðsauka til norræns land-
svæðis verður að skoða sem annan
sýnilegan vott um það, að stór-
veldablokkirnar hafa aukinn
áhuga á hernaðarlegu mikiivægi
Norðurlanda.
Svíþjóö og styrjöld
Hernaðarumsvif hafa aukist
töluvert á Eystrasalti undanfarin
ár. Varsjárbandalagið hefur efnt
til víðtækra flotaæfinga á Eystra-
salti. Tilgangur sumra þeirra hef-
ur greinilega verið sá að samræma
aðgerðir herja af ólíkum greinum
gegn ströndum erlends ríkis. Bæði
NATO og Varsjárbandalagið
halda uppi miklu eftirliti á
Eystrasalti.
Líta verður á ferðir erlendra
kafbáta sem enn eitt merkið um
það, að hlutar af yfirráðasvæði
Norðurlanda snerti hernaðar-
hagsmuni stórveldanna meira en
nokkru sinni fyrr, og þetta hefur
mikil áhrif á Svíþjóð.
Áhugi stórveldanna í þessu efni
þarf ekki að gefa til kynna, að það
sé beinlínis markmið valdablokk-
anna að leggja undir sig sænskt
landsvæði vegna hernaðarhags-
muna. Við teljum að önnur land-
svæði á Norðurlöndum geti haft
meira hernaðarlegt aðdráttarafl
fyrir báða aðila. Ég hef þegar
minnst á heimskautasvæði Skand-
inavíu. Bæði NATO og Varsjár-
bandalagið hafa þar augljósra
hagsmuna að gæta — vegna her-
stöðvanna á Kólaskaga, með
hliðsjón af mikilvægi Noregshafs
bæði sem siglingaleiðar til og frá
Múrmansk og til að flytja liðsauka
til Noregs og þannig mætti áfram
telja.
Við Eystrasalt er verulegur
hluti skipasmíðastöðva Varsjár-
bandalagsins og viðgerðaraðstaða
fyrir stóran hluta herflotans. Til
þessara stöðva koma einnig skip
sem eiga heimahafnir utan
Eystrasalts. Þessi aðstaða yrði
dýrmæt í stríði ekki síst ef það
drægist á langinn.
Bardagasveitir í herflotum
Varsjárbandalagsins á Eystrasalti
eru öflugri en nauðsynlegt getur
talist miðað við skynsamlegar for-
sendur fyrir átökum á svæðinu
sjálfu. Áður en til styrjaldar
kæmi og meðan hún fer fram
teldu Varsjárbandalagslöndin sér
hag af því að geta sent eitthvað af
skipum sínum út úr Eystrasalti.
Siglingaleiðirnar inn og út úr
Eystrasalti eru því hernaðarlega
mjög mikilvægar af ýmsum
ástæðum.
Yfirráð yfir svæðum á Skand-
inavíu sem snerta beint hagsmuni
stórveldablokkanna — þ.e. á
heimskautasvæðunum og við leið-
irnar inn og út úr Eystrasalti —
krefjast þess þó ekki endilega að
nauðsynlegt sé að hafa sænskt
landsvæði á valdi sínu. Kæmi til
styrjaldar í Evrópu kynni Svíþjóð
að vekja áhuga sem samgönguæð
— á landi, sjó eða í lofti. Slík not
af sænsku yfirráðasvæði geta í
mörgum tilvikum auðveldað aðil-
um stríðsaðgerðir, en eru ekki
óhjákvæmileg.
Ólíklegt er að gerð verði árás á
Svíþjóð eina. Ef við flækjumst inn
í styrjöld yrði það líklega í tengsl-
um við víðtækari átök í Evrópu.
Varnir Svíþjóðar
Við teljum að okkur ætti að tak-
ist að standa utan átaka einnig við
slíkar aðstæður. Yfirráðasvæði
okkar skiptir ekki sköpum fyrir
stórveldablokkirnar lendi þær í
átökum sín á milli, og hæfilega
öflugar hervarnir Svía geta þýtt
að hernaðaraðgerð gegn okkur
yrði dýrkeyptari en sá ávinningur
sem af henni leiddi.
Þess vegna reynum við að gera
allsherjarvarnir Svíþjóðar svo öfl-
ugar og haga þeim þannig að þær
fæli hugsanlegan árásaraðila frá
áformum sínum. Varnirnar eru
þannig skipulagðar að þær stand-
ist árásir sem gerðar eru úr ólík-
um áttum. Við teljum, að okkur
takist að varðveita hlutleySi okkar
í meiriháttar átökum, en við telj-
um einnig að til þess þurfum við
að geta brugðist við af miklu afli
ef á okkur yrði ráðist. Einn af
hornsteinum stefnu okkar í örygg-
ismálum er að varnir landsins
veki virðingu og traust bæði utan
Svíþjóðar og meðal Svía sjálfra. í
öryggismálastefnunni er ekki gert
ráð fyrir hernaðarlegri samvinnu
við erlend ríki.
SJÁ NÆSTU SÍÐU