Morgunblaðið - 20.03.1983, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MARZ 1983
Píslarvotturinn
Frances
Leikkonan sem var læst inni á geðveikrahæli
Hún fæddist árið 1914. Á hennar 21. aldursári varð hún fræg í Hollywood og var
komin með hagstæðan samning við stórt kvikmyndafyrirtæki. Hún var jafnvel borin
saman við drottningu þess tíma, Garbo. En hún varð fljótt ein óvinsælasta leikkonan
í Hollywood vegna hennar villta eðlis. Hún var læst inni á geðveikrahæli tæplega
þrítug og hún bar aldrei sitt barr eftir það. — Frances Farmer, stormasöm ævi
hennar lá í gleymsku í mörg ár, en hefur nú verið dregin fram í sviðsljósið.
Frances í blóma lífsins.
Leiðin til frægðar
Ferill Frances Farmer hófst árið
1930, er hún var sextán ára. Þessi
unga stúlka sendi smásögu sína
„Guð deyr“ í smásagnakeppni sem
allir skólar landsins stóðu fyrir.
Hinn deyjandi guð sigraði.
Þetta gerðist í kreppunni miklu
og menn á vissum stöðum litu á
guðsafneitun ungu stúlkunnar
sem uppreisn og kommúnisma.
Fólk tók upp á því að gera ungu
stúlkunni lífið leitt.
Síðan liðu fjögur ár. Frances
hvarf í fjöldann. En árið 1934
vann Frances aðra samkeppni sem
pólitiskt dagblað í Seattle stóð
fyrir. Verðlaunin voru ókeypis
skoðunarferð til „draumalands-
ins“, Sovétríkjanna, og væntan-
lega einnig til baka.
Um svipað leyti hafði hún reynt
fyrir sér á leiksviðum skólanna.
En hún stefndi hærra — New
York og Breiðvang. Eftir skoðun-
arferðina til „draumalandsins"
var fólk varað við henni og meira
að segja móðir hennar, Lillian
Farmer, umgekkst hana eins og
aðskotadýr. En á tiltölulega
skömmum tíma komst hin tvítuga
Frances í samband við mjög
áhrifamikinn umboðsmann, sem
kynnti hana fyrir háttsettum
manni innan Paramount-kvik-
myndafyrirtækisins, Oscar Serlin.
Frances var prófuð fyrir framan
kvikmyndatökuvélarnar og ekki
leið á löngu þar til Oscar réði
hana. Hin sjálfstæða en óstýriláta
Frances Farmer var komin á
launaskrá hjá einu stærsta
kvikmyndafyrirtækinu.
Harmsaga ungrar konu
Frances Farmer hleypti nýju
blóði í annars lífvana kerfi.
Nokkrir risar, sem höfðu risið úr
sárri fátækt til æðstu metorða,
réðu kvikmyndafyrirtækjunum í
bókstaflegri merkingu. En fram-
tíðin brosti engu að síður við
Frances. Hún lék alls í nítján
kvikmyndum, þar á meðal Rythm
on the Range með Bing Crosby,
Toast of New York með Cary Grant
og Among the Living með Susan
Hayward. En frægasta mynd
hennar er „Come and Get It“, sem
hinn frægi og virti Howard Hawks
leikstýrði. Ekki leið á löngu þar til
Frances var jafnað við drottningu
fjórða áratugarins, Gretu Garbo.
En persónuleiki nýju stjörnunn-
ar stakk heldur betur í stúf við
megnið af samstarfsmönnum
hennar. Leikarar, þekktir sem
óþekktir, voru jafnan hlýðnir og
stilltir sem lömb. Það þoldi Franc-
es ekki. Hún leyndi aldrei hatri
sínu á hinu rótgróna kerfi. Hún
barðist gegn auglýsingaskruminu,
neitaði að leika ákveðin hlutverk
og sagði leikstjórum að þegja.
Hún klæddist sóðalegum fötum,
ók bílskrjóð, oftast undir áhrifum
áfengis, og át töflur í tíma og
ótíma. Það leið heldur ekki á löngu
þar til hún eignaðist marga
fjandvini. Það þurfti að vísu ekki
þessa sérstöðu hennar til, því sam-
keppnin milli leikaranna var
grimm og enginn er annars bróðir
í þeim leik.
Leiðin til grafar
í sjálfsævisögu sinni (fyrst út-
gefin 1972) segir Frances að henni
hafi aldrei tekist að laga sig að
hinu stífa og ómannúðlega kerfi
Hollywood. Ennfremur segist hún
hafa gert sér snemma grein fyrir
því að allir hötuðu hana.
Það hlaut að koma að því að
vandræði hennar leiddu til alvar-
legra árekstra. Hún var handtekin
seint á árinu 1942 fyrir ölvun við
akstur og fékk þriggja mánaða
skilorðsbundinn dóm. Tveimur
mánuðum síðar var hún sökuð um
að rjúfa drengskaparheitið og var
borin sparkandi og öskrandi úr
dómsalnum. Þetta gerðist 13.
janúar 1943. Það liðu 11 ár þar til
hún slapp endanlega úr fangels-
inu.
Frances var látin dúsa í fimm ár
á „óróadeild" geðveikrahælis. í
herbergi hennar var ekkert rúm,
enginn hiti, engin loftræsting. Á
þeim tíma voru menn að fikta í
sálfræði og hún fékk að kenna á
því, meðal annars var notað raf-
magn á hana. í sjálfsævisögu sinni
segir hún að henni hafi verið
oftsinnis þrengt í spennitreyju,
verið hálfdrekkt í tsbaði og nauðg-
að af starfsmönnum. En þar kem-
ur einnig fram að henni hafi verið
sleppt nokkrum sinnum út er hún
hegðaði sér skikkanlega. Þá fór
hún oftast heim til móður sinnar.
En þær heimsóknir enduðu ætíð
með heiftarrifrildum mæðgnanna
og móðir hennar sendi hana aftur
til hælisins.
Árið 1954 var henni sleppt end-
anlega. En hún hélt áfram að
drekka óstjórnlega og notaði pill-
ur þar til hún lést úr krabba árið
1970.
Þögnin rofin
Þegar bókin kom út skrifaði
gagnrýnandinn Sally Francis:
„Það er alveg sama hvað við vor-
kennum henni, getum við ekki
varist þeirri hugsun að hún dró
sjálfa sig niður í svaðið. Hún elsk-
aði engan og enginn elskaði
hana ... Saga hennar er harmleik-
ur. Ég finn til með vinum hennar,
sem reyndu allt hvað þeir gátu
henni til hjálpar, sama hvernig
hún fyrirleit þá.“
Ævisögur þekkts fólks og ann-
arra, sem lentu upp á kant við
þjóðfélagið, hafa ætíð heillað
kvikmyndagerðarmenn. Bob Fosse
filmaði ævi orðháksins Lenny
Bruce og ævi Joan Crawford var
filmuð fyrir tveimur árum. Nú
hefur stormasamasti þáttur ævi
Frances Farmer verið kvikmynd-
aður, með góðum árangri, að því
að sagt er. Myndin var frumsýnd í
Bandaríkjunum skömmu fyrir síð-
ustu jól.
Nafn Frances hefur verið strik-
að út úr flestum kvikmyndabók-
um, svo og úr minni þeirra sem
unnu með henni. Fólk neitar
hreinlega að ræða um hana, eða
segist ekki muna eftir henni. En á
undanförnum árum hafa menn
reynt að kvikmynda sögu hennar.
Nokkrar kvenstjörnur sáu mikla
möguleika í persónu hennar. En
allar slíkar tilraunir mistókust því
Sýna í Listmunahúsinu
SAMSÝNING 7 myndlistarmanna
hefur verið opnuð í Listmunahúsinu
við Lækjargötu í Reykjavík. Þeir
eru: Guðrún Auðunsdóttir, Eyjólfur
Einarsson, Ragna Róbertsdóttir,
Guðrún Gunnarsdóttir, Árni Páll,
Sigrún Eldjárn og Daði Guðbjörns-
son.
Alls eru um 50 verk á sýning-
unni: Má þar nefna textilverk,
olíu- og vatnslitamyndir, skúlp-
túra og verk unnin með blandaðri
tækni.
Sýningin er opin virka daga frá
kl. 10.00 til 18.00, laugardaga og
sunnudaga frá kl. 14.00 til 18.00,
en lokað mánudaga.
Sýningunni lýkur 4. apríl.
Sex myndlistarmannanna undirbúa sýninguna. Morgunblaðið/ÓI.K.M.
Einar Jóhannesson
Manuela Wiesler
Sigríður Vilhjálmsdóttir
Tónlistarhátíð ungra einleikara
Tónlistarhátíð ungra einleikara á
Norðurlöndum (Biennale for unge
nordiske solister) verður haldin í
Osló dagana 13.—20. október 1984.
Þetta er 3. hátíðin af þessu tagi en
áður hefur hún farið fram í Kaup-
mannahöfn 1980 og Stokkhólmi
1982. Hátíðin er haldin á vegum
Tónlistarháskólaráðs Norðurlanda
en fulltrúi íslands í ráðinu er Jón
Nordal skólastjóri.
Samnorræn nefnd velur endan-
lega úr umsóknum, en forval fer
áður fram í hverju landi fyrir sig.
Þátttakendur mega ekki vera yfir
þrítugt.
Fulltrúar fslands á fyrri hátíð-
um voru Einar Jóhannesson klar-
inettleikari og Manuela Wiesler
flautuleikari í Kaupmannahöfn
1980 og Sigríður Vilhjálmsdóttir
óbóleikari í Stokkhólmi 1982.
Umsóknareyðublöð verða af-
hent og allar nánari upplýsingar
gefnar í Tónlistarskólanum í
Reykjavík. Umsóknarfrestur er til
1. júní 1983.