Morgunblaðið - 20.03.1983, Síða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MARZ 1983
SÍBS og samtök gegn astma og ofnæmi hafa gefíð Háskóla íslands og
Landspítalanum margrása Ijósgleypnimæli, sem mun gegna lykilhlutverki í
rannsóknum á ofnæmi og sjálfsofnæmissjúkdómum. Þetta tæki, sem kostar
um 300 þús. krónur, var aflient prófessor Helga Valdimarssyni, forstöðu-
manni Rannsóknastofu í ónæmisfræði, á fræðslufundi, sem Samtök gegn
astma og ofnæmi efndu nýlega til. Á fundi þessum ræddi Helgi um tengsl
ofnæmis við aðra sjúkdóma, sem eiga rætur að rekja til truflana í ónæmis-
kerfinu, og greindi frá því hvernig tækið kemur að notum við rannsóknir á
þessum sjúkdómum. Með tilkomu tækisins verður hægt að innleiða hér á
landi svokallaða ELISA-aðferð til að greina og rannsaka margvíslega sjúk-
dóma. Ennfremur skýrði Helgi frá niðurstöðum fyrsta áfanga könnunar, sem
verið er að gera á algengi ofnæmissjúkdóma hérlendis og heilsuskerðíngu af
þeirra völdum. Könnunin sýnir að meira en þriðjungur íslendinga milli 40 og
50 ára telur sig hafa fengið umtalsvert ofnæmi, og þar af kveðst einn af
hverjum tíu í þessum aldurshópi hafa fengið astma.
Ónæmiskerfið hefur það hlut-
verk að verja líkamann gegn
ásókn sýkla og það getur líklega
einnig heft útbreiðslu krabba-
meins. Margvíslegir sjúkdómar
eiga rætur að rekja til bilana í
ónæmiskerfinu, en þrír helstu
flokkar slíkra sjúkdóma eru óeðli-
legar sýkingar, sjálfsofnæmi og
ofnæmi gegn utanaðkomandi efn-
um.
Óeðlilegar sýkingar koma fram
þegar einn eða fleiri þættir ónæm-
iskerfisins eru óvirkir eða veiklað-
ir. Ónæmisbæklun af þessu tagi
getur verið meðfædd, en er þó
oftar afleiðing annarra sjúkdóma
eða lyfjameðferðar, sem bæla
starfsemi ónæmiskerfisins. Þann-
ig minnkar t.d. krabbamein við-
námsþrótt likamans gegn sýklum
en auk þess lama lyf gegn krabba-
meini varnarmátt líkamans enn
frekar. Ýmis önnur lyf, svo sem
sterk gigtarlyf, hafa svipuð áhrif,
ef þau eru notuð í stórum
skömmtum.
Sjálfsofnæmissjúkdómar koma
hins vegar upp þegar truflun verð-
ur á hæfileika ónæmiskerfisins til
að greina framandi efni frá efna-
samböndum eigin líkama. Ræðst
ónæmiskerfið þá gegn eigin vefj-
um eða líffærum og reynir að eyða
Tæki þetta, sem er á stærð við skóla-
ritvél, er af gerðinni TITERTEK
MULTISKAN. Það getur á einni
mínútu gert % mismunandi athug-
anir á einu blóðsýni og skrifað allar
niðurstöður á strimil.
þeim líkt og um utanaðkomandi
sýkla væri að ræða. ónæmisglöp
af þessu tagi geta orsakað
skemmdir í hvaða líffæri sem er,
og stundum skaddast fleiri en eitt
líffæri í sama sjúklingi. Hér á
landi er liðagigt líklega algeng-
asta tegund sjálfsofnæmis, en ný-
legar rannsóknir benda til þess að
húðsjúkdómurinn psoriasis sé
einnig af þessum toga. Þá er
sjálfsofnæmi líklega mikilvægur
orsakaþáttur í sykursýki, ýmsum
vöðva- og taugasjúkdómum,
blóðsjúkdómum, skjaldkirtils-
truflunum og þannig mætti lengi
telja.
Þriðja tegund ónæmissjúkdóma,
venjulegt ofnæmi, er hins vegar
tengd viðleitni ónæmiskerfisins til
þess að bægja framandi efnum frá
líkamanum og má segja að
ofnæmiseinkennin stafi af því um-
róti, sem þessi viðleitni hefur í för
með sér. Efni í umhverfi okkar
hafa misjafnlega mikla tilhneig-
ingu til þess að orsaka ofnæmi,
eftir því hversu auðveldlega þau
komast inn í líkamann eða tengj-
ast vefjum hans. Eru sum efni svo
virk að þessu leyti, að allir sem
komast í snertingu við þau fá
meiri eða minni ofnæmiseinkenni.
Þannig hafa ofnæmisskemmdir í
lungum af völdum mygluefna í
heyi verið afar algengar hjá ís-
lenskum bændum, og vegna vax-
andi efnamengunar andrúmslofts-
ins eru líklega fáir orðnir óhultir
fyrir ofnæmi af þessu tagi. Hins
vegar er ljóst, að tilhneiging
manna til þess að fá ofnæmi er
misjafnlega mikil og ræður þar
mestu hvaða þættir ónæmiskerfis-
ins eru virkastir hjá hverjum og
einum. Þannig orsakast til dæmis
astmi og barnaeksem af mikilli
viðbragðshæfni þess hluta ónæm-
iskerfisins, sein er best til þess
fallinn að verja líkamann gegn
ágangi orma, og má því búast við
að astmasjúklingar standi að
þessu leyti vel að vígi, ef þeir
þurfa að dveljast í tæknilega van-
þróuðum hitabeltislöndum.
85 þúsund íslendingar hafa
einhvers konar ofnæmi!
Nýlega var lokið úrvinnslu á
fyrsta áfanga umfangsmikillar
könnunar á algengi ofnæmis-
sjúkdóma á íslandi. Niðurstaðan
er í stuttu máli, að meira en þriðj-
ungur landsmanna milli fertugs
Prófessor Helgi Valdimarsson, forstöðumaður Rannsóknarstofu Háskólans í
ónæmisfræði, Kjartan Guðnason, formaður SÍBS og Andrés Sveinsson, for-
maður Samtaka gegn astma og ofnæmi, ræða hér gjöfina sem stendur á
borðinu til vinstri.
og fimmtugs telur sig hafa orðið
fyrir umtalsverðri heilsuskerð-
ingu af völdum ofnæmis. Athygl-
isvert er að minna en helmingur
þessa hóps kveðst hafa notið sér-
fræðilegrar þjónustu vegna
ofnæmis. Af einstökum tegundum
ofnæmis má nefna að tíu af
hundraði aðspurðra kváðust hafa
haft astma, rúmlega 30 af hundr-
aði ofnæmisútbrot í húð og níu af
hundraði ofnæmiseinkenni eftir
lyfjanotkun. Samkvæmt niður-
stöðum könnunarinnar má því bú-
ast við að um 85 þúsund núlifandi
íslendinga hafi fengið eða muni fá
sjúkdómseinkenni, sem gefa til-
efni til ofnæmisrannsókna, þar af
nálægt 23 þúsund vegna astma og
um 70 þúsund vegna útbrota í húð,
en hafa ber í huga í þessu sam-
bandi að astmi og eksemútbrot
fara oft saman. Mjög erfitt getur
verið að greina sumar tegundir
ofnæmis og á það sérstaklega við
um ofnæmi gegn fæðutegundum
og rotvarnarefnum í matvælum,
sem getur gefið margvíslegar
sjúkdómsmyndir. Er þannig lík-
legt að ýmislegt athyglisvert eigi
eftir að koma á daginn með bættri
tækni til þess að greina matvæla-
ofnæmi. Á hinn bóginn eiga
ofnæmiseinkenni ekki alltaf rætur
HAFA Classic
Baðinn-
réttingar
að rekja til raunverulegs ofnæmis
og má í því sambandi benda á, að
meiri hluti þeirra, sem fá astma á
efri árum, virðist ekki vera hald-
inn ofnæmi. Þannig er líklegt að
fyrsti áfangi könnunarinnar gefi
ekki alveg rétta mynd af raun-
verulegri tíðni einstakra ofnæm-
issjúkdóma, og er að því stefnt í
næsta áfanga að afla nákvæmari
upplýsinga meðal annars með því
að nýta þá aðstöðu, sem nú á að
fara að koma upp fyrir ónæmis-
rannsóknir. Gegnir hið nýja
ELISA-tæki lykilhlutverki í því
sambandi.
Ofnæmissjúklingar fá
ekki viðunandi þjónustu
Þótt mikið vanti á, að öll kurl
séu komin til grafar varðandi um-
fang ofnæmissjúkdóma á íslandi,
er ljóst af þeim niðurstöðum, sem
fyrir liggja, að vandamálum
ofnæmissjúklinga hefur til þessa
verið lítill gaumur gefinn af þeim,
sem ráða fjárfestingu til heil-
brigðismála. Þannig er ekki ennþá
farið að innrétta rannsóknastofu
sem er nauðsynlegt til þess að sá
stóri hópur sjúklinga, sem hefur
einkenni um ofnæmi eða aðra
ónæmissjúkdóma, eigi kost á við-
unandi þjónustu. Þessi rann-
sóknastofa hefur þó verið liður í
fjárhagsáætlun Ríkisspítalanna
síðan 1979, en það er fyrst nú, á
árinu 1983, að einhverju fé var
veitt til framkvæmdarinnar.
Áætlaður stofnkostnaður er um 6
milljónir króna á núgildandi verð-
lagi, en ekki fékkst nema 1 milljón
til framkvæmdarinnar af fjárlög-
um þessa árs auk 300 þúsund
króna framlags frá Ríkisspítulun-
um, en það er einmitt sama upp-
hæð og tækjagjöf SÍBS og Sam-
taka gegn astma og ofnæmi.
Taldi Helgi, að þessi seinagang-
ur i uppbyggingu á rannsókna-
aðstöðu í ónæmisfræði mætti að
einhverju leyti rekja til rangrar
2.500-
kónurút!
Philipseidavélar
Vtó erum sveigjanlegir i samningum
heimilistæki hf.
HAFNARSTRÆTI3 - 20455 - SÆTÚNI8 -15655
Útsölustaðir:
Atlabúöin, Akureyri.
Málningarþjónustan,
Akranesi.
Sería, isafiröi.
Valberg, Ólafsfiröi.
Húsiö, Stykkishólmi.
Har. Johansen,
Seyöisfiröi.
Brimnes,
Vestmannaeyjum.
Sambandiö byggingar-
vörudeild Reykjavík.
Kaupfél. Borgfiröinga,
Borgarnesi.
Kaupfél. Þingeyinga,
Húsavík.
Kask, Hornafiröi.
Kaupfél. Fram,
Neskaupstað.
Kaupfél. Skagfiröinga,
Sauöárkróki.
Kaupfél. V-Hún.,
Hvammstanga.
VALD. POULSEN f
SUÐURLANDSBRAUT10
•ími 86499
SÍBS og samtök gegn astma
og ofnæmi gefa dýrt ELISA-
tæki til ónæmisrannsókna