Morgunblaðið - 27.03.1983, Síða 36

84
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. MARZ 1983
ffœ/IAfifl
13«? Unnrtftll Pf.»t Snnd.c.te
Ég er búiiar cxt> vera. á slysaitanSssiof ~
unoi i aUar dag- Kor>ar\ min bKaut á sér
'nnefann."
... vinátta og kærleikur.
Má ég kynna ykkur fyrir nýja Láttu ekki svona, þú mátt fá sætið
rt^rarstjóra fyrirtækisins! við gluggann!
HÖGNI HREKKVÍSI
FAZOO HEIm/"
Einkamál einræðisherra
Skúli Magnússon, Keflavík, skrif-
ar:
„Hinn 5. mars sl. voru liðin 30
ár frá andláti Stalíns. Hefur þess
verið minnst víða. Þorvaldur Þor-
valdsson hélt erindi í útvarpinu
mánudaginn 7. mars þar sem hann
fjallaði um Stalín. Ekki varpaði
það nýju ljósi yfir feril þess
manns, sem hvað mestu ámæli
hefur sætt í seinni tíð. En höfund-
ur virtist hafa nokkurt dálæti á
Stalín. Ekki er þó hægt að gera
jafnfyrirferðarmiklum persónu-
leika nokkur veruleg skil í stuttu
erindi.
Er ég hlýddi á erindið komu mér
í hug ýmsar heimildir sem ég
hafði rekist á um Stalín. Einkum
þær sem fjölluðu um einkalíf og
örlög seinni eiginkonu hans. Lengi
voru uppi ýmsar skýringar á láti
hennar.
Ein kunnasta ævisaga Stalíns á
ensku, er eftir Pólverjann Isaac
Deutsher (f. 1907, d. 1967). Hann
starfaði um tíma í pólska komm-
únistaflokknum, en lenti í ónáð
skömmu eftir að hreinsanir hófust
1932. Fluttist Deutscher þá til
Lundúna og starfaði þar til dauða-
dags. Hann skrifaði ýmislegt um
Sovétríkin og málefni þeirra.
Ennfremur ævisögu Trotskys.
Ævisaga Stalína eftir Deutsch-
er er fyrst og fremst pólitísk, og
lítið er minnst á einkalíf hans. Þó
minnist hann á dauða Nadíu
seinni konu Stalíns, en að öðru
leyti afgreiðir hann einkalíf ein-
ræðisherrans á þá leið að það hafi
verið tómt og innihaldslaust.
Gunnar Benediktsson gaf út
bókina „Bóndann í Kreml" 1946,
og Sverrir Kristjánsson þýddi
ævisögu Stalíns, sem út kom 1975.
Er sú bók eftir enska kommúnist-
ann J.T. Murphy. Báðar þessar
bækur eru fyrst og fremst póli-
tískar ævisögur og skrifaðar í
anda persónudýrkunar. Þær verð-
ur því að nota með nokkurri
varúð.
Árið 1967 kom út bók sem vakti
heimsathygli. Það voru endur-
minningar Svetlönu Allilujevu,
dóttur Stalíns. Hún hafði sama ár
yfirgefið ættland sitt og sest að í
Bandaríkjunum. Er bókin í sendi-
bréfsformi, og einkadóttir Stalíns
gefur mjög eftirminnilega lýsingu
á „föður Sovétríkjanna", frá öðru
sjónarhorni en aðrir ævisöguritar-
ar sem hafa verið undir áhrifum
persónudýrkunar. Er auðséð að
þar heldur kona á penna sem er
mjög ritfær og hefur snemma tek-
ið eftir þí sem gerist í kringum
hana. Svetlana dregur ekki dul á
skapbresti föður síns né reynir að
afsaka misgerðir hans. Mest virð-
ist henni vera í nöp við Bería, yfir-
mann KGB. Telur hún hann einn
aðalhugsuð margra þeirra óhæfu-
verka sem framin voru í tíð föður
hennar. Virðist hann hafa verið
mjög illa þokkaður, jafnvel af
tryggustu flokksmönnum.
Móðir Svetlönu, Nadía Allilu-
jeva, var kona alvörugefin en
skynsöm og heiðarleg. Hún lagði
stund á háskólanám. En Stalín
var andstæða hennar: lítt mennt-
aður, harður og kaldur og skeytti
lítt um tilfinningar hennar er á
leið sambúð þeirra.
Þegar Nadía og Stalín hittust
fyrst var Nadía mjög ung. Stalín
var þá fullorðinn maður og marg-
hertur í pólitískri baráttu. Árið
1923 hittust þau á ný i Moskvu og
gerðist Nadía þá einkaritari hans.
Þau giftust sama ár. Nadía var sú
manngerð sem trúði á hugsjónir
byltingarinnar; að hægt væri að
leysa manninn úr viðjum þröng-
sýni og lasta hins gamla samfé-
lags og skapa nýtt samfélag, rétt-
látara en hið fyrra. Þegar hún var
skólastúlka hafði Stalín þannig
orðið henni „fullkomin persónuleg
ímynd hins nýja manns byltingar-
innar".
Svetlana segir: „Ég hygg að
næmleiki hennar og innsæi hafi
að lokum fært henni heim sanninn
um að faðir minn var ekki hinn nýi
maður, eins og hún á æskuárum
sínum hugði hann vera, og þetta
hafi orðið hræðileg og lamandi
vonbrigði." (Bls. 113.) En Nadía
fyrirfór sér með lítilli skamm-
byssu haustið 1932 í íbúð þeirra í
Kreml. Lýsir Svetlana þeim at-
burði, en getur ekki neins eins sér-
staks atviks sem leiddi til þessa
verknaðar. En tilefnið þurfti ekki
að vera mikið: Sálarlíf móður
hennar var eldfimt í þeim svipt-
ingum sem í hönd fóru. Nadíu var
t.d. lítið um réttarhöld þau, sem
hófust um þetta leyti, og hún gat
ekki skilið af hverju nánir vinir og
félagar skyldu bornir stórkostleg-
um ásökunum um skemmdarverk
og föðurlandssvik. Dauði Nadíu
fór mjög leynt og alls kyns skýr-
ingar voru á honum gefnar. í ís-
lenskum blöðum frá haustinu 1932
er ekki að finna fréttaskeyti um
dauða Nadíu.
I bókinni „Réttlæti en ekki
hefnd" (útg. í Rvík 1946), sem
bandaríski blaðamaðurinn Rich-
ard E. Lauterbach skrifaði á ferð-
um sínum um Sovétríkin
1944—1945, segir á bls. 129: „Na-
día dó 8. nóvember 1932. Trotský-
istar breiddu það út að hún hefði
dáið af eitri, en hún lést úr lífhimnu-
bolgu.
Enda þótt hún hefði botnlanga-
köst vildi hún ekki ónáða eigin-
mann sinn með því að segja hon-
um frá því. Botnlangaskurður var
ekki gerður fyrr um seinan."
Á stríðsárunum var margt ritað
um Rússa meðan á baráttu þeirra
við Þjóðverja stóð. í Útvarpstíð-
indum í janúar 1940 eru birtar
tvær stuttar greinar sem bera
yfirskriftina „Ástir Stalíns". Er
frásögnin öll með mjög róman-
tískum blæ eins og títt er að hjúpa
um einkalíf frægs fólks. Auk þess
virðist sumt í fyrri greininni eitt-
hvað vera úr lagi gengið ef hún er
borin saman við frásögn annarra
rita, t.d. Svetlönu. En í þessari
rein segir frá fyrri konu Stalins.
hinni seinni er sagt frá kynnum
þeirra Nadíu. Þar segir: „En sam-
búð þeirra varð skömm, aðeins 10
ár. Nadía lést 1932. Dauðaorsökin
var inflúensa.'* (Bls. 198—99.)
Rlchard E. Lauterbach minnist á
nokkrar konur sem Stalín var
bendlaður við eftir dauða Nadíu.
En Svetlana minnst ekki á þær.
Getur Lauterbach m.a. Rósu Kag-
anovits, systur Lasarz, sem var
samstarfsmaður Stalíns í mið-
stjórn kommúnistaflokksins.
Á meðan þau voru í sambúð,
Stalín og Nadía, sást hún lítt á
almannafæri með honum. Hún var
að sögn Svetlönu, lítið fyrir það
gefin að láta bera á sér, gagnstætt
ýmsum öðrum, sem notuðu sér að-
stöðu sína sem forréttindaaðall
nýs kerfis. Og aldrei síðar sást
Stalín í fylgd kvenna opinberlega.
Það átti hann sameiginlegt með
starfsbróður sínum, Adolf Hitler.
Lýsir þetta skapgerð þeirra að
nokkru. Hitlar hafði t.d. þekkt
Evu Braun árum saman, en hún
sást aldrei með honum opinber-
lega. En varðveittur er fjöldi
ljósmynda af þeim, og eru margar
þeirra teknar í bústað Hitlers í
Ölpunum.
Kjartan Ragnars lauk nýlega
flutningi á ritgerð Marcusar Cic-
eros „Um vináttu". í fyrra las
hann upp í útvarpið ritgerð Cicer-
Þegar skip er að farast
er aldrei hugsað um hvar
skipshöfnin er í pólitík
Magnús Guðmundsson, Pat-
reksfirði, skrifar:
„Kæri Velvakandi.
Ég sendi þér örfá orð vegna
greinar Kristins Snælands í
dálkum þínum 10. mars. Þar
ávítar hann mig fyrir kaup á
fiskibolludós frá Noregi. Krist-
inn virðist ekki hafa skilið skrif
mín, og vil ég þess vegna gera
hér frekari grein fyrir máli
mínu, ekki síst ef fleiri kynnu að
vera jafn skilningslausir og
Kristinn. Ég keypti dósina sem
sönnunargagn fyrir vitskertri
stjórnsýslu í innflutningi
stjórnvalda og sendi Velvak-
anda dósina óupptekna til þess
að sanna vitleysuna. Þar sem
Kristinn tengir þessa ábendingu
mína um fáránlegan innflutning
pólitík, vil ég benda á að þegar
skip er að farast er aldrei hugs-
að um hvar skipshöfnin er í póli-
tík, blá eða rauð. Það er hugsað
um að bjarga henni og skipinu.
Núna þegar þjóðarskútan er að
sökkva í erlendri skuldasúpu,
bjargar það ekki þjóðinni að
leyfa innflutning á sams konar
vörum og þjóðin framleiðir
sjálf.
Eg vil hér vitna í orð dr.
Gunnars Thoroddsens úr ávarpi,
sem hann flutti á degi iðnaðar-
ins í Reykjavík 1977, en þá sagði
hann. „Stefna ber að margvís-
legum umbótum á aðstöðu iðn-
aðarins." Ég spyr: Er það gert
með innflutningi á fiski? Nei.
„Nálægt þriðjungur lands-
manna hefur atvinnu af iðnaði."
Ég spyr: Er innflutningur sem
þessi til bóta á stöðu iðnaðar-
ins? Nei. og ennfremur segir dr.
Gunnar: „Iðnaðurinn sparar gíf-
urlegar fjárhæðir í erlendum
gjaldeyri." Ég spyr: Spörum við