Morgunblaðið - 31.03.1983, Qupperneq 12
92
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1983
hann sniðgekk bæði heraflann og
SS, sem hann fyrirleit.
Koch lifði í vellystingum bæði í
Úkraínu og A-Prússlandi. í Úkra-
ínu náði hann sér í höllina Krasne,
sem hann lét endurbæta fyrir
stórfé. Hann fékk sér einnig 70.000
hektara veiðilönd ásamt höll.
Hann flutti alla pólska bændur
burt á ískaldri vetrarnótt. Þeir
sem neituðu voru skotnir. Koch og
virðist smám saman hafa orðið
gagntekinn af stórmennskubrjál-
æði. Sennilega var hann einn
spilltasti „blóðhundur" Hitlers.
„EINKAHER“
í A-Prússlandi lét Koch reisa
varnarvirki án samráðs við yfir-
mann hersins þar og lét örkumla
menn, ellilífeyrisþega og unglinga
vinna verkið. Hann kom á laggirn-
ar einkaher, heimavarnarliði sem
hann kallaði „fólksstorminn",
„Volkssturm", og tók vopnaverk-
smiðjur Austur-Prússlands eign-
arnámi. Hann kom sér upp eigin
vopnabúrum og birgðaskemmum
og meinaði fastahernum aðgang
að þeim, þótt herinn skorti vopn
og vistir.
Hann hafnaði öilum ráðlegging-
um hernaðarsérfræðinga og kom í
veg fyrir að hermenn þjálfuðu
heimvarnarlið sitt. Koch fékk
jafnvei aðalstöðvar Hitlers til að
samþykkja að hann leysti af hendi
verkefni, sem Himmler og SS
töldu í sínum verkahring. Hann
samdi t.d. skýrslur um foringja og
undirmenn og hafði á hendi yfir-
stjórn aðgerða til að hafa upp á
liðhlaupum. Heimavarnarliðið
stöðvaði jafnvel vopnalestir á leið
til vígstöðvanna.
Þótt Koch væri viðvaningur og
valdasjúkur varð honum svo vel
ágengt að Hitler og Bormann
ákváðu að flokkurinn skyldi hafa
á hendi yfirstjórn heimavarna.
Heinz Guderian hershöfðingi, for-
seti herráðsins, hafði lagt til að
komið yrði á fót heimavarnarliði í
austurhéruðunum undir stjórn
hersins, en Hitler ákvað að stofn-
aður yrði heimaher í líkingu við
þann sem Koch kom á fót og
Bormann varð yfirmaður hans.
Koch neitaði að flytja burtu
óbreytta borgara nema frá um
átta km belti beint aftan við víg-
línurnar. Hann neitaði líka að
undirbúa brottflutning, ef til
neyðarástands kynni að koma, þar
sem „enginn sannur Þjóðverji léti
sér til hugar koma að Austur-
Prússland félli í hendur Rússum".
í þess stað skoraði hann á
óbreytta borgara að grípa til
vopna og kallaði sig „Foringja Al-
þýðuhers Austur-Prússlands“.
Flótti var bannaður.
FLÚÐI FYRSTUR
Koch hugsaði um það eitt að
halda völdunum. Um miðjan janú-
ar 1945, þegar bardagarnir færð-
ust nær höfuðstaðnum Könings-
berg, flúði hann borgina og skildi
eftir nokkra staðgengla sína.
Hann gaf þá skýringu að hann
yrði að geta stjórnað varnarað-
gerðum annars staðar.
Hann settist fyrst að ásamt
fjölmennu starfsliði í gistihúsi í
hafnarborginni Pillau. Þegar það
varð fyrir sprengju, 6.febrúar,
flutti hann aðalstöðvarnar á ör-
uggari stað, í neðanjarðarskýli,
kom fyrir gaddavírstálmunum og
setti öflugan vörð.
Hann beitti öllum tiltækum
ráðum til að leyna því að hann
væri flúinn frá Köningsberg og
taldi mönnum í aðalstöðvum For-
ingjans trú um að hann væri að
undirbúa hetjulega vörn borgar-
innar. Seinna fór hann til Kön-
ingsberg í flugvél, sem hann hafði
tiltæka, til að stappa stálinu í yf-
irmenn heimavarnarliðsins. Hann
skipaði þeim að halda völdunum
hvað sem það kostaði og hafa nán-
ar gætur á yfirmönnum hersins.
Til þess að vera við öllu búinn
lagði Koch hald á tvo ísbrjóta,
„Ostpreussen" og „Pregel" og
hafði jafnframt flugvélina til-
tæka. Hann gerði enga tilraun til
að kynna sér þjáningar flótta-
manna, en reyndi stöðugt að draga
úr völdum herforingjanna, sem
stjórnuðu hinu örvæntingarfulla
viðnámi gegn Rússum. Nokkrir
þeirra voru settir af fyrir hans til-
verknað og hann hafði í hótunum
við aðra.
Embættismenn í Austur-Prúss-
landi höfðu hins vegar að engu
bann Kochs við flótta í vestur,
þegar her Ivan D. Chernyak-
hovsky marskálks ruddist yfir
landamærin, og skipuðu fólki að
flýja. Fólkið flúði með stuttum
fyrirvara og öslaði hnédjúpan
snjóinn, klæðlítið og hungrað. Við
tóku rán, nauðganir, morð og af-
tökur hermanna fjögurra fylkinga
Rauða hersins í þúsundum þorpa í
austurhéruðum Þýzkalands. Þessi
villimennska var hefnd fyrir fjög-
urra ára skipulagða og miskunn-
arlausa grimmd nazista, sem náði
hámarki með útrýmingu Gyðinga.
Ekki hvað sízt var þetta hefnd
fyrir grimmdarverk Kochs.
Koch trúði því að Hitler gæti
snúið við taflinu með einhverjum
ráðum þangað til 23.apríl þegar
fall Pillau var yfirvofandi. Hann
fór þá um borð í ísbrjótinn
„Ostpreussen", en sendi áður
skeyti til aðalstöðva Foringjans
þess efnis að „hetjulegri vörn
Austur-Prússlands" yrði haldið
áfram.
Pillau stóð i ljósum logum þegar
Rostov-búar sem Þjóðverjar skutu.
Hitler og rússneska veizluborðið. Rússnesk skopmynd. ALFRED ROSENBERG
... vildi leppríki sem vegg gegn
Rússum.
Hernámslið Breta hafði hendur í
hári hans.
GORTI AÐ BRÁÐ
E.t.v hefði Koch getað lifað
óáreittur í Hamborg, en gort hans
og hégómagirnd urðu til þess að
hann varð að segja fólki að hann
væri óðalseigandi. Ef hann hefði
ekki óttazt um líf sitt hefði hann
getað gortað af því að hafa verið
einvaldur á landsvæði, sem var
þrefalt stærra en sjálft Þýzka-
land.
Koch bakaði sér ævarandi óvild
þeirra hundruð þúsunda Þjóð-
verja, sem flúðu frá Austur-
Prússlandi á undan sóknarher
Rússa. Þeir hafa minnzt þess með
beiskju, að hann var aðeins
„ómerkilegur járnbrautarstarfs-
maður fyrir stríð".
Þegar Koch kom fyrir brezkan
herdómstól vissi hann ekkert. Til-
skipun um skyndidómstóla í Pól-
landi var undirrituð af honum, en
SS bar ábyrgðina. Nauðungar-
flutningarnir voru sök Sauckels og
önnur ódæði sök Rosenbergs.
Koch hafði sjálfur hreinan skjöld.
Ákvörðun Breta um að fram-
selja Koch Pólverjum fór hljótt,
en var skýrð með því að þeir hefðu
„forgangsrétt" að honum, þótt
Rússar vildu líka fá hann. Þegar
dómurinn var kveðinn upp gekk
hann til verjanda síns, sem var
kona, og þakkaði henni fyrir
málsvörnina, með kossi á hönd
hennar. Síðan hvarf hann á bak
við járntjaldið. Hann kom til Mok-
Koch sigldi á ísbrjótum sínum
þaðan áleiðis til hafnarborgarinn-
ar Hela við Danzig-flóa. Á leiðinni
sendi hann skeyti til Berlínar til
þess að láta líta út fyrir að hann
væri enn í Pillau.
TIL HAFNAR
í Hela krafðist Koch þess að fá
fylgd herskipa til þess að komast
fram hjá norðurströnd Pommern,
en nú var valdaferill hans senn á
enda. Yfirmaður flotadeildarinnar
í Hela neitaði að verðá við kröfu
hans. Koch gat ekki lengur snúið
sér til æðstu valdamanna, þar sem
þá hefði komizt upp um hann.
Hann fór því frá Hela í
„Ostpreussen" og skildi hinn ís-
brjótinn eftir. Sem fyrr sendi
hann skeyti til Berlínar, en þegar
sú frétt barst að vinur hans Gör-
ing hefði svikið Hitler gaf hann
Foringjann upp á bátinn.
Næst skaut honum upp í
Flensborg, þar sem hann krafðist
þess að Dönitz-stjórnin útvegaði
honum kafbát svo að hann kæmist
til Suður-Ameríku. Hann fékk
ekki kröfu sinni framgengt. Speer
sagði að hann hefði sýnt sitt rétta
andlit.
Koch komst til Danmerkur, en
bjó síðan undir dulnefninu „Rolf
Berger" í smábænum Haasenmoor
skammt frá Hamborg. Hann þótt-
ist vera landbúnaðarverkamaður,
flóttamaður og fyrrverandi majór,
bjó í litlu herbergi hjá flótta-
mannsekkju og vann við landbún-
Erich Koch á efri árum.
að, viðarhögg og fleira. Rolf Berg-
er var hljóðlátur og einrænn mað-
ur, a.m.k. fram til vors 1949. Þá
stofnuðu flóttamenn samtök og
Berger tók þátt I fundum hjá
þeim.
Leiðtogar samtakanna vildu
vita hvaðan hann kæmi og hann
nefndi hérað í Austur-Prússlandi,
þar sem hann hefði verið óðals-
bóndi. Ýmsir aðrir flóttamenn
voru úr þessu héraði og sögðu
strax að þar hefði aldrei búið
nokkur Berger óðalseigandi. Síðan
var margt pískrað í Haasenmoor
og lögreglan heimsótti Berger
majór. Það fyrsta sem hann sagði
var: „Látið Rússana ekki fá mig.“
otow-fangelsis í Varsjá 14. janúar
1950.
Lengi vel töldu menn að hann
hefði aldrei verið leiddur fyrir rétt
í Póllandi. Nafn hans virtist smám
saman falla í gleymsku. Fréttir
hermdu að hann ynni að endur-
minningum sínum og undirbún-
ingi varnar sinnar. Þegar Koch
hafði verið sjö ár í fangelsi til-
kynnti pólska stjórnin að hann
yrði dreginn fyrir rétt. Nokkrum
dögum síðar var réttarhöldunum
frestað vegna vanheilsu Kochs.
Koch var án efa einn viðbjóðs-
legasti leiðtogi nazista. Fram á
síðasta áratug barst honum mikill
fjöldi hatursbréfa frá Þjóðverjum,
sem kenndu honum um að tefja
brottflutninginn og eiga sök á því
að hálf milljón manna beið bana
af völdum hungurs og þreytu.
Frænka Kochs, systir hans, og
eiginkona heimsóttu hann ein-
stöku sinnum þar til fyrir nokkr-
um árum, en pólskur lögfræðingur
hans hefur sjaldan komið í heim-
sókn til hans á síðari árum. Hann
fær enn matarböggla frá ættingj-
um í Þýzkalandi.
FROÐUFELLDI
Sjóður, sem eiginkona hans kom
á fót til styrktar honum, nam
10.000 pundum (um 300,000 kr.) í
fyrra. Hann er geymdur á pólsk-
um banka og Koch getur tekið fé
úr honum til að kaupa bækur um
stjómmál og efnahagsmál. Bækur
hylja veggi fangaklefa hans.
Pólskur blaðamaður, sem heim-
sótti Koch í fyrra, lýsti honum
þannig að hann væri vel á sig
kominn, lágvaxinn og með lítið yf-
irskegg eins og Hitler.
Sagt er að hann hafi orðið fok-
reiður þegar pólskt dagblað hafði
viðtal við hann. Hann á að hafa
froðufellt og hrópað: „Á ég að tala
við pólskan blaðamann? Veiztu
hvað þið eruð? — mannleg verk-
færi!“
Hann er einnig sagður hafa
hrópað: „Veiztu að ég hef setið í
rúm 30 ár í pólskum fangelsum og
svo er ætlazt til að ég tali við ykk-
ar líka? Kemur ekki til mála.
Veiztu hvað pólsku blöðin eru?
Þau eru ruslafata. Þau segja ekki
eitt orð satt. Sannleikann er að
finna í landi okkar, Þýzkalandi.
Ég var dæmdur til dauða, en
dóminum var aldrei fullnægt. Ég
hef setið í fangelsi í rúm 25 ár.
Þess vegna er mér haldið ólöglega
í fangelsi. Ég krefst þess að ég
verði látinn laus án tafar.“
Hann bætti því við að hann
mundi taka „leyndarmál" sín með
sér í gröfina, nema því aðeins að
honum yrðu tryggð „viðeigandi
skilyrði" til þess að koma fram
með uppljóstranir, sem mundu
„valda uppnámi í allri Evrópu".
GH tók saman.