Morgunblaðið - 31.03.1983, Síða 20

100
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1983
Vidtal: Anders Hansen
Fékk ungur áhuga á
því sem gamalt var
„Ég var ungur maður er ég fór
að hafa áhuga á gömlum hlutum,"
segir Lúðvík, er talið berst að
áhuga hans á þessum fræðum. „Ég
ólst upp í Stykkishólmi," heldur
hann áfram, „og kynntist þá
mörgum mönnum er höfðu frá
ýmsu að segja, (svo sem gömlum
mönnum er þekktu til) um ára-
báta og fiskveiðar á þeim.
í upphafi skrifaði ég lítið niður
af því sem ég fræddist um af þess-
um gömlu mönnum í Stykkishólmi
og víðar, en löngu síðar er ég fór
að vinna að þessu verkefni nýtti ég
þó þennan fróðleik. Þessir menn
væru nú meira en aldargamlir,
fæddir um 1870 til 1880 og jafnveí
fyrr. Þeir kunnu því sjálfir góð
skil á árabátunum og gömlum
vinnubrögðum, og höfðu unnið
með mönnum er mundu enn
lengra aftur í tímann.
Þá fór ég einnig sem ungur
maður á skútu frá Patreksfirði, og
kynntist þar enn mönnum er ég
gat fræðst af, og einnig er ég fór
sautján ára á enskan togara frá
Hafnarfirði. Ég var á togurum ár-
unum 1932 til 1936, og þar fór vit-
?,;i ftCvTW »:*/ iíífir
u iþ* '■ I ft»w
er aoiltnMti U9KWK >tn *erA * < iA>
;*ti v*5 «sk*v*5 Alrxf af ili ví*» •. »•
tvm *ftsteyr. ■:%. hw.rt
ain* btfíftíx rAfttít v»i mtuc.n t
r itMkwfi-ut»(rtí'v- tckiot a
f Áifnr •> k/xupt&jii þá
vjAífwr wty* s>ðífl« i «*.»»««, ðf
mca «9*» cf iteataði f.n v( vctytmiittniir
b',vygv v«Vw*, íii, ic.naxtf^
flMwV- ?>*£>*«/ vwifl/jí wtóiir á
5 átaw, <« i tuxrnm vm þffir Itórfðífkt
.,£»# iíyfcrt átíí jþA aÆ v«ía t.ffbikt flAv
ohniÍAfi a Vmw tvm, caáa flvíwr ■■ iAoV’TM p*
«*ii vcwA wrrAekkp* vumm"'
t' /wflvfl., i*K',
»> fléáfl Vf < •*.
V'i'K l. m.
Dsmi um myndskreytingar í bókinni, þar sem saman fer mikill fjöldi gamalla og nýrra Ijósmynda, og hundruð
teikninga Bjarna Jónssonar listmilara og flórumynda Guðmundar P. Ólafssonar, líffræðings. — Biðar þessar síður
eru úr I. bindi Sjivarhitta, fyrst (303) sjist Ijósmyndir er sýna gamlar tóbakspontur sem gerðar eru úr rekaviðar-
brúnselju, og síðan er síða (301) sem gefur góða hugmynd um teikningar Bjarna; bræðingskúpa, soðningarfat og
fiskspaði.
Væri nánast tilgangslaust
að byrja á verkinu núna
— Rætt við Lúð-
vík Kristjánsson
rithöfund um hið
mikla ritverk
*
hans, Islenska
sjávarhætti
Lúðvík Kristjinsson, rithöfundur.
Myndina tók Sveinbjörn Sigurðs-
Hið mikla ritverk Lúðvíks Kristjánssonar um íslenska sjávarhætti hefur hlotið
einróma lof alþýðu manna jafnt sem fræðimanna og flestir eru sammála um að
útkoma þess sé einn mesti hvalreki á fjörur áhugamanna um sögu og þjóðlegan
fróðleik um langt skeið. Þegar eru komin út tvö bindi íslenskra sjávarhátta og hið
þriðja er væntanlegt í haust, en alls er ráðgert að bindin verði fjögur.
Hér er um grundvallarrit að ræða, þar sem það á sér ekki hliðstæðu hér á landi né
heldur í nálægum löndum. Svo vel hefur höfundi tekist við verk sitt, að jafnt
innlendir sem erlendir fræðimenn, er gefíð hafa verkinu umsagnir, slá því föstu að
það hljóti að vera mikilvægur leiðarvísir og fyrirmynd öllum þeim, er síðar munu
taka saman rit um hliðstæð eða sömu efni.
Hér er ekki ætlunin að bæta við það hrós, sem þegar hefur birst um íslenska
sjávarhætti, þess gerist ekki þörf, auk þess sem ritið talar sínu máli mun betur sjálft
en nokkur hólgrein. Blaðamanni lék á hinn bóginn forvitni á að hitta Lúðvík að máli
og fræðast um tildrög þess að hann tókst þetta verk á hendur og forvitnast um
hvernig hann hefði að því unnið. Undirritaður lagði því leið sína suður í Hafnarfjörð
og knúði dyra hjá Lúðvík, þar sem hann býr ásamt eiginkonu sinni, frú Helgu
Proppé, sem unnið hefur með honum að verkinu.
anlega ekki hjá því að ég kynntist
mörgum fróðum mönnum og það
sem ekki var síður mikilvægt;
mönnum sem voru alls staðar að
af landinu. Eitt sumar var ég svo
líka á vélbát frá Hrísey, og þar
gafst mér tækifæri til að kynnast
Norðlendingum.
Á þessum árum er ég farinn að
hripa ýmislegt niður hjá mér, og
einnig mundi ég mikið af því sem
mér var sagt, þótt ekki skrifaði ég
allt niður jafn harðan. Skipulega
vinnu að Sjávarháttunum var ég
þó ekki byrjaður, það kom ekki
fyrr en all miklu síðar.“
Réðst til
Fiskifélagsins 1937
„Ég réðst til fiskifélagsins árið
1937 sem ritstjóri Ægis, og þá
verða nokkrar breytingar á högum
mínum í þá átt að ég átti hægara
með að sinna þessum áhuga-
málum. Ég kynntist mönnum vfðs
vegar að af landinu er veittu mér
margvíslegar upplýsingar, og
einnig urðu kynni mln af Bjarna
Sæmundssyni er þá var í stjórn
Fiskifélagsins mér til mikils
gagns. Bæði var að Bjarni var
óhemju fróður um margt er að
þessum fræðum laut, og svo ekki
síður hitt, að óhætt er að segja að
ekki dró hann úr mér að vinna að
þessu verkefni."
— Er það þá þegar árið 1937,
sem þú tekur að vinna skipulega
að íslenskum sjávarháttum?
„Nei, ekki var það nú, en ég fékk
eins og ég sagði fyrr betra tæki-
færi til að sinna þessu eftir að ég
tók við ritstjórn Ægis. Það var
hins vegar ekki fyrr en 1942, sem
ég fer fyrst út á land gagngert f
þeim tilgangi að safna efni, og því
má segja að þá hafi hin eiginlega
vinna að verkinu hafist, þó margt
hafi verið gert áður eins og ég hef
rakið.
Ég vil gjarna taka það fram, að
þegar í upphafi var ég staðráðinn
í að einskorða mig við árabáta-
tímabilið, þó f upphafi gerði ég
mér ekki alveg ijóst hve ýtarlega
ég ætti að fara í þetta."
Kynntist samtíðarmanni
Gísla Konráðssonar
— Þú gast þess að heimilda-
menn þínir myndu nú vera komnir
yfir hundrað ára aldur margir
hverjir, ef þeir lifðu. Þessir menn
hafa munað langt aftur og þekkt
menn er okkur þykja fjarlægir í
tíma?
„Sem dæmi get ég nefnt, að 1942
fór ég tvívegis vestur í Flatey á
Breiðafirði, en þar var þá Her-
mann Jónsson, maður háaldraður.
Hann hafði lengi stundað sjó og er
einn margra mikilvægra heimild-
amanna minna. Hann hafði verið
samtíða Gísla Konráðssyni og
mundi hann vel, enda var hann
orðinn 21 árs er Gísli dó. Gísii
Konráðsson var fæddur árið 1787,
og hann lést 1877 í Flatey. og hafði
þá búið þar frá 1852.
Eftir Hermanni skráði ég mikið,
enda var hann gagnfróður og
minnugur, og tók við að skrifa
sögu Flateyjar að Gísla látnum.
Annað dæmi get ég nefnt af
kynnum mínum við fólk er á þenn-
an hátt tengdist fortíðinni. Þannig
var að árið 1943 fór ég austur í
Árnessýslu, þar sem ég komst í
kynni við ýmsa menn. Meðal
þeirra var Jón Jónsson f Norður-
koti á Eyrarbakka, en hann var
byrjaður að róa í Þorlákshöfn um
1870 og reri þar fjölda vertíða. Jón
hafði sem barn kynnst Þuríði
formanni, ólst nánast upp á hlað-
inu hjá henni og mundi hana vel,
enda orðinn níu ála er hún dó.
Þuríður Einarsdóttir formaður
var fædd á 18. öld eins og Gfsli,
árið 1777, og hún lést ekki fyrr en
1863.“
Urðu fyrstir til að veiða
á lóð í Eyjum
„Um líkt leyti og ég var í Ár-
nessýslu fór ég til Vestmannaeyja
f nokkur skipti, og þar eins og víð-
ar kynntist ég mörgum fróðum
mönnum. Meðal þeirra voru
Þorsteinn Jónsson í Laufási og
Magnús Guðmundsson í Vestur-
húsum, en þeir voru báðir á bátum
er fyrstir veiddu á lóð í Eyjum,
hinn 10. apríl 1897. — Magnús
hafði verið á Austfjörðum og
kynnst lóðaveiðum þar, en fyrr en
þetta höfðu þær ekki verið stund-
aðar í Vestmannaeyjum svo ör-
uggt sé. En menn hafa verið að
geta sér þess til að Énglendingar
kunni að hafa komið þangað með
þetta veiðarfæri á 16. öld.
Sumarið 1945 fór ég um Vest-
ur-Skaftafellssýslu, þar sem með-
al heimildamanna minna voru
Einar Finnbogason í Þórisholti er
lengi var formaður á bátum, einn-
ig Magnús Finnbogason bróðir
hans og Eyjólfur Guðmundsson á
Hvoli. — Árið áður, 1944, fór ég
allar götur frá Skaga að Tjörnesi,
og þar naut ég meðal annars að-
stoðar séra Helga Konráðssonar,
en hann var þá prestur á Sauð-
árkróki. Séra Helgi vísaði mér á
ýmsa menn í Skagafirði er hann
vissi að ég hefði gagn af að hitta,
sem og prýðismenn í Siglufirði.
Margt ágætra manna hitti ég að
sjálfsögðu víðar á Norðurlandi, á
Húsavík og víðar.
Árið 1955 fór ég um Austfirði,
um Austur-Skaftafellssýslu 1964,
og 1966 og 1967 um Húnavatns-
sýslur."
— Og varstu alltaf einn í þess-
um ferðum?
„Nei, ekki var það. Bjarni Jóns-
son listmálari hefur farið með
mér á flest byggðasöfnin og unnið
að teikningum í ritið síðan 1963.
Hörður Ágústsson listmálari fór
og með mér í nokkrar ferðir, eink-
um um Vestfirði og Norðurland,
en hann var þá við rannsóknir á
gömlum húsum. Fjöldi manna
hefur svo að sjálfsögðu verið með
mér í lengri og skemmri ferðum."
Búksorgir og
önnur ritstörf
— Hefur allt þitt starf miðast
við það að vinna íslenska sjávar-
hætti, eftir að þú hófst það verk,
eða hefur þú unnið jafnframt að
öðrum verkefnum?
„Þetta verk hefur alltaf verið í
huga mér meira og minna síðan ég
byrjaði, en að sjálfsögðu hef ég
unnið að fjölmörgu öðru um leið.
Þegar ég fór til Flateyjar 1942 var
það til dæmis meðfram í þeim til-
gangi að kanna þar gögn er verið
höfðu í eigu Framfarastofnunar-
innar svonefndu um sjómennsku.
Lítið var á þeim að græða í þá
veru, en þetta varð á hinn bóginn
rótin að því að ég fór að semja
Vestlendinga, sem út komu i
þremur bindum 1953 til 1960.
Mörg fleiri hliðarspor hef ég stig-
ið, svo sem er ég ritaði ævisögu
Knut Zimsens og Þorláks ó. John-
son, og réðu búksorgir þar mestu
um. En ég var alltaf að safna, allt-
af að ræða við menn, og þannig
hélt ég áfram við Sjávarhættina
um leið, þó með misjöfnum hraða
væri.“
— Og þú hefur alltaf farið þá
leið að ræða við menn augliti til
auglitis, ekki sent út spurninga-
lista eða bréf?
„Ég hef sent út spurningalista,
en hætti því fljótlega, því það gaf
ekki eins góða raun og ef ég talaði
sjálfur við menn. í slikum samtöl-
um kom oft upp eitt og annað sem
ég hefði alls ekki getað spurt um.“
— En hvað með prentaðar
heimildir og handrit?
„Ég fór fljótlega að kanna hvað
væri til í prentuðum heimildum
um þessi efni, og reyndist það vera
mikið. Hin og þessi óprentuð
handrit voru mér á hinn bóginn
mun gagnlegri, og þar kom konan
mín mér mjög til aðstoðar við leit-
ina. Margt var lesið handrita, sem
ekkert var á að græða, en einnig
höfum við fundið margt mjög
merkilegt í ýmsum handritum,
bæði á söfnum og í einkaeign.
Þá hef ég einnig farið utan í
tengslum við þessar rannsóknir,
fékk til dæmis styrk úr Vísinda-
sjóði 1962, og fór þá til Noregs,
Svíþjóðar, Danmerkur og Fær-
eyja. Sums staðar var að finna
ýmsa gagnlega hluti, en um eigin-
legt sjávarháttarit er leita mætti
til, er ekki að ræða.“
Dagbók upp á 16.400
bls. í 58 bindum!
— Þú nefndir handritin. Eru