Morgunblaðið - 15.04.1983, Side 8

40
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. APRÍL 1983
Unrafón: — Slguróur H. Ingimarsson, vW-
skiptafræðingur, framkvæmdastjóri Fjérfest-
ingarfélags íslands hf.
— Pétur Kristlnsson forstöðumaður
Verðbréfamarkaöar Fjárfestlngarfélagsins. —
Pétur Þór Sigurösson, hdl., framkvæmdastjóri
Fasteignamarkaöar Fjárfestingarfélagsins hf.
HVAÐ VEIST ÞU
UM VERÐTR YGGINGU?
1
Gamli verðbólgu-
hugsunarhátturinn
Eyða — Skulda —
Byggja — Græða
Þessi orð eru öðrum fremur lýs-
andi fyrir þann hugsunarhátt, sem
þeir hafa tamiö sér, er telja sig
hafa aölagast veröbólgur.ii —
lært á hana, nýtt sér og prætt.
Þegar verötrygging þakktist vart
og vextir voru mun lægri en verð-
bólgustigið á hverjum tíma, rýrnaði
aö sjálfsögöu meö tímanum
raungildi hins upphaflega höfuö-
stóls. Menn sóttu því mjög í lánsfé
og leituöust viö aö ná skjótfengn-
um veröbólgugróða. Margir hófu
húsbyggingar langt umfram þörf
og langt umfram efni, en komust
fram úr því meö aöstoð veröbólg-
unnar. Möguleikar til ávöxtunar
sparifjár voru takmarkaöir og
eyðsla og kaupæöi var einkenn-
andi. Þeir skuldseigustu græddu,
sparifjáreigendur töpuöu.
En því aö tala um „gamla verö-
bólguhugsunarháttinn". Er ekki
enn verðbólga, sem eykst raunar
fremur en hitt. Hefur eitthvað
breyst? „Borgar" sig ekki enn aö
skulda?
Veröbólgan er jú eftir sem áöur,
en leitað hefur veriö leiöa til aö
eyða áhrifum hennar á fjárskuld-
bindingar, viðhalda raungildinu.
Verötrygging — vörn gegn verö-
bólgu, sú er grundvallarbreytingin.
Grundvallarbreyting sem flest-
um hlýtur að finnast eölileg, réttlát,
skynsamleg.
En þekkingar er þörf, skilnings á
eöli verötryggingar svo menn
bregöist rétt viö, kikni ekki undan
greiöslubyröi, reisi sér ekki hurö-
arás um öxl.
Því verður hér á eftir fjallað í
örstuttu og einföldu máli um helstu
grundvallaratriöi verötryggingar
sem alla varöar.
2
Grundvallar-
atriði
Hvað er verðtryggt lán?
Meginatriöi verötrygginga er
sem áöur segir aö viöhalda raun-
gildi upphaflegs höfuöstóls.
Þekkir þú áhrif verðtryggingar á:
skuldir þínar
laun þín
sparifé þitt
í síðasta þætti — „Hvað er verðbólga?“ — var boðuð umfjöllun um verðtrygg-
ingu og þær breytingar á lánskjörum sem átt hafa sér stað henni samfara. En
verðtryggingar gætir víðar. Ber þar hæst áhrif hennar á laun og sparifé. Rétt
er að benda á að verðtrygging er engin nýlunda hér á landi því verðtrygging
launa hefur t.d. þekkst í einni eða annarri mynd um langt árabil. Hins vegar er
tiltölulega stutt síðan heimiluð var víðtæk verðtrygging lána og sparifjár. En
nú er svo komið að verðtrygging er orðin almenn. Augu manna eru því að
opnast fyrir mikilvægi þess að þekkja áhrif hennar. Hafa verður í huga að
samspil skulda, launa og sparifjár er svo mikið að heildarumfjöllunar er þörf.
í þeirri grein sem hér fer á eftir verður fjallað um áhrif verðtryggingar á
skuldir, enda brennur það nú mest á mönnum. í næstu grein verður síðan
fjallað um áhrif verðtryggingar á laun og loks um áhrif verðtryggingar á
sparifé.
Lán er því verðtryggt þegar sér-
staklega er kveöiö á um breytingar
á samningsbundnum greiöslum til
samræmis viö almennar verö-
lagsbreytingar. Markmiö verö-
tryggingar er aö skapa svipaöar
aöstæður og eru viö stööugt verö-
lag.
Meö lögum um stjórn efna-
hagsmála o.fl., í apríl 1979 —
gjarnan kölluð Ólafslög — var veitt
heimild til víötækrar og almennrar
(Verötryggingarfjárskuldbindinga
og sparifjár. Nokkur grundvall-
arskilyröi voru þó sett fyrir beit-
ingu verötryggingar, en Seöla-
bankanum falin frekari fram-
kvæmd laganna.
Eitt skilyröiö var aö verötryggö-
ar skuldbindingar skulu ætíö
skráöar á nafn. Því er óheimilt að
gefa út verötryggt skuldabréf til
handhafa; tilgreina veröur nafn
þess sem kröfuna á. Annaö var aö
verötryggingin skyldi miöuö viö
opinbera skráöa vísitölu eins og
hún væri reiknuö á hverjum tíma. í
samræmi viö þetta var búin til
svokölluö lánskjaravísitala, sem
reiknuö er mánaöarlega og kom
fyrst til 1. júní 1979 og haföi þá
gildiö 100. Hún er samsett af fram-
færsluvísitölu (FV) aö tveim þriöju
hlutum og byggingarvísitölu (BV)
aö einum þriöja og byggir því ekki
á sjálfstæðum verömælingum. FV
og BV eru reiknaöar fjórum sinn-
um á ári. Þær eru aldrei reiknaöar
samtímis, og því er hægt aö taka
nýtt gildi þeirra inn í lánskjaravísi-
töluna átta sinnum á ári. Þá fjóra
mánuöi, sem hvorug er reiknuö, er
miöaö viö áætlun Þjóöhagsstofn-
unar um gildi þeirra eftir næsta út-
reikning. Þaö má því fullyröa, aö
svigrúm Seölabankans til geö-
þóttaákvaröana um lánskjaravísi-
tölu er ekkert.
Enn er þaö aö nefna aö lánstími
verður aö vera a.m.k. 6 mánuöir
svo verötryggingu veröi beitt.
Heföbundiö ákvæöi í skulda-
bréfum meö fullri verötryggingu
skv. lánskjaravísitölu er eftirfar-
andi:
Skuld þessi er bundin lánskjara-
vísitölu meö grunnvísitölu skv.
ofanskráöu. Höfuöstóll skuldarinn-
ar breytist í hlutfalli við breytingar
á vísitölunni frá grunnvísitölu til
fyrsta gjalddaga og síöan í hlutfalli
viö breytingar á vísitölunni milli
gjalddaga. Skal höfuöstóll skuld-
arinnar reiknaöur út á hverjum
gjalddaga, áöur en vextir og af-
borgun eru reiknuð út. Hver af-
borgun er reiknuö þannig, aö fyrst
er höfuöstóllinn reiknaöur út
samkv. ofanskráöu, en síöan er
deilt í útkomuna meö þeim fjölda
afborgana, sem þá eru eftir, aö
meötaldri þeirri afborgun sem er
þaö sinn. Miðaö er viö lánskjara-
vísitölu sbr. auglýsingu Seðla-
banka íslands 29. maí 1979 meö
síöari breytingum. Aldrei skal þó
miöaö viö lánskjaravísitölu, sem er
lægri en grunnvísitala þessa bréfs.
Verðtrygging/ vextir
Eins og þegar er fram komiö er
meginþýöing verötryggingar aö
vernda þann sem lánaö hefur fé
fyrir áhrifum veröbólgu. Tryggja
raungildi þess fjár sem lánaö hefur
veriö. Vörn gegn veröbólgu.
Vextir eiga síöan aö vera þókn-
un þess sem lánar fé hverju sinni,
eins konar leiga fyrir afnot peninga
í ákveöinn tíma. Þegar vextir eru
auk verötryggingar er um raun-
verulegt endurgjald aö ræöa og
slíkir vextir því gjarnan kallaöir
raunvextir.
Raunvöxtun er og hægt aö ná á
hverjum tíma meö því að hafa
vextina hærri en verðbólgustigið.
Seölabanki íslands ákveöur há-
marksvexti verötryggöra lána
hverju sinni. Þeir eru nú þrenns
konar meö tilliti til lánstíma:
Lánstími
Minnst 6 mánuöir
minnst 2'/í ár
minnst 5 ár
Arsvextir
2%
2,5%
3%
I skuldabréfum er oftast ákvæöi
um, aö skuldari greiöi ársvexti,
sem skuli vera hæstu lögleyfðu
vextir af verötryggöum lánum
samkv. ákvöröun Seölabanka Is-
lands á hverjum tíma.
Þó framangreindir vextir viröist
lágir og þýöing þeirra Iftll, skiptir
hvert %-stig verulegu máli, sbr.
meöfylgjandi taflna:
2%
2,5%
3%
Til glöggvunar skal hér sýnt meö
dæmi hvernig reikna skal afborg-
un, vexti og verðbætur verö-
tryggöra lána hverju sinni.
Hugsum okkur aö maöur hafi
fengiö verötryggt lán til 10 ára
þann 1. mars 1980 aö upphæö kr.
100.000 meö afborgun 1. mars ár
hvert, í fyrsta skipti 1. mars 1981.
Lánskjaravísitalan þann 1. mars
1980 þegar lániö var tekiö
(grunnvísitalan), var 143 stig. Vext-
ir skyldu vera hæstu lögleyfðu
vextir af verötryggöum lánum
samkvæmt ákvöröum Seölabanka
Islands á hverjum tíma.
Á meðfylgjandi mynd sést ann-
ars vegar „hausinn" af skuldabréf-
inu sem gefiö var út og hins vegar
áritun afborgana á fyrstu þremur
gjalddögum þess.
Mörgum finnst þaö skrítin póli-
tík aö höfuöstóllinn skuli hækka
eftir því sem líöur á og oftar er
greitt af. En í þessu er einmitt fólg-
iö eðli verðtryggingar — aö viö-
halda raungildi hins upphaflega
höfuöstóls. Til einföldunar er eins
hægt aö hugsa sér aö afborgun sé
1/10 (kr. 10.000) hins upphaflega
höfuöstóls á hverju ári. Aö loknum
þremur afborgunum, sbr. hér aö
framan, ættu því eftirstöövar aö
vera kr. 70.000. En þá á eftir aö
reikna út áhrif verðbólgu þennan
tíma og framreikna þessar kr.
70.000 til verðlags í dag (01.03.
1983) svo raungildi haldist.
Grunnvísitalan 1. mars 1980 var
143 stig og vísitölustig 1. mars
1983 var 537 stig. Hækkunin
(veröbólgustuðullinn) nemur því
3.7552 x 70.000 = 262.864 (mism.
liggur í aukastöfum).
extir Fjöldi ára til aö
tvöfalda raungildi
höfuöstólsins
35 ár
28 ár
23,5 ár
Útreikningur
greiöslna
Skattamál
Samkvæmt núgildandi skatta-
lögum má færa til frádráttar sem
vaxtagjöld gjaldfallna og/eða
reiknaöa vexti og gjaldfallnar
verðbætur á afborganir og vexti
af fasteignaveöskuldum teknum til
tveggja ára eöa lengur, vegna öfl-
unar íbúöarhúsnæöis til eigin nota
eöa til endurbóta á því. Sama gild-
ir um vaxtagjöld af öörum skuldum
sem stofnað er til í sama tilgangi,
þau má draga frá á næstu 3 árum
frá og meö kaupári eöa næstu 6
árum frá og meö byggingarári
íbúðarhúsnæðis.
Aö því er varöar eftirstöövar
verötryggra skulda þá skulu þær
uppreiknaðar miöaö við gildandi
vísitölu í lok árs og teljast þannig
til frádráttar eignum.
I)æmi: Hugsum okkur að við sé-
um að ganga frá skattframtali
1983 og fram að þessu hafi verið
fylgt reglunni um gjaldfallna
vexti en nú sé breytt yfir í reikn-
aða vexti. Til einföldunar skulum
við halda okkur við verðtryggða