Tíminn - 14.08.1965, Síða 3

3
LAUGARDAGUR 14. ágúst 1965
TÍMINN
RTRUD
kvikmyndin og höfundur hennar
Þegar fárra góðra kosta eða
engra er vi>* í bíóum höfuðborgar
innar, sem gerist allt of oft, er
helzt til ráða að skreppa suður
í Fjörð, og þar er líka furðu oft
eitthvað gott á boðstólum, sann
ast sagt er það frekar algengt en
tilviljun, að Hafnarfjörður skjótí
höfuðborginni ref fyrir rass á
þessu sviði, svo tæpast má telja
einleikið. Og þessa dagana sem
svo oft endranær býður Bæjar
bíó upp á Það bezta, sem vandlát
ir bíógestir eiga völ á hér um
slóðir nú um hábjargræðistímann.
Það er myndin „Gertrud", nýj-
asta kvlkmyndin eftir danska snill
inginn Carl Th. Dreyer, gerð
Carl Th. Dreyer
eftir frægu samnefndu leikriti
eftir sænska skáldið Hjalmar Söd
erberg.
Á Helgi Jónsson í Bæjarbíó
miklar þakkir skddar fyrir að
flytja þessa kvikmynd svo ferska
til íslands, því hún þóttí mestum
íiðindum sæta í kvikmyndagerð á
Korðurlöndum síðan frumsýning
in fór fram fyrir tæpu ári, sem
og má marka af því, að á kvik-
myndahátíðinni í Feneyjum í
sumar verður sérstök heiðurssýn
ing á þessari mynd til að votta
höfundinum virðingu og þökk fyr
ir þann mikla skerf, sem hann
hefur lagt til kvikmyndalistarinn
ar síðan hann fór fyrst að gefa sig
að kvikmyndagerð fyrir hálfri
öld. Hann kom við sögu all-
margra kvikmynda, þegar Þöglu
myndirnar stóðu með mestum
hróma, dró sig í hlé, er talmynd
Srnar héldu innreið sína, fór samt
enn á stúfana eftir alllangt hlé
og gerði eftir það sumar mestu
myndir sínar, en með löngu milli
bili, en merkilegt má það heita,
að nú er Dreyer færist enn í fang
að gera meiriháttar kvikmynd,
komin fast að áttræðu, þá skuh
engin ellimörk á henni sjá, heid
ur þvert á móti birtir hún nýja
hlið á list hans, sem virðist jafn
fersk og hún hefur nokkurn tíma
áður verið.
Carl Th. Dreyer tók sér fyrst
blaðamennsku fyrir hendur og
stundaði það starf til ársins 1912
er hann hóf að skrifa fyrir kvik
myndir í Danmörku. Fyrst varð
Dreyer kunnur fyrír kvikmynda
handrit að myndinni „Ned med
Vaabnene", sem vildi svo til að
gerð var sama árið og heimsstyrj
öldin fyrri brauzt út. En áhugi
hans jókst á fleiri hliðum kvik
myndagerðar, og ekki leíð á
löngu unz hann var kominn í tölu
kvikmyndastjóra, er settu per-
sónulegastan svip á danska kvik-
myndagerð. Um það vitna mynd-
irnar „Blade af Satans Bog“, „Der
var engang' og „Tyrannens Fald“,
sem hann stjórnaði á næstu árun
um eftir styrjaldarlok. En þótt
Danmörk væri eitt af fyrstu lönd
um Evrópu til að hefja kvikmynda
gerð, gat Dreyer ekki til lengdar
sætt sig við það, hvemig búið
var að skapandi listamönnum inn
an danskrar kvikmyndagerðar. Því
fór svo, að hann leitaði út fyrir
landsteinana, settist að í Þýzka-
landi. Þar gerði hann myndina
„MikaölS er hann byggði á sam
nefndri sögu eftir landa sínn Her
man Bang. E'kki varð Dreyer samt
mosagróinn í Þýzkalandi, og næst
hélt hann til Frakklands til að
ná hærra í kvikmyndalistinni, og
Þar vann hann sína fyrstu stóru
sigra með myndunum „Jeanne d‘
Arc“ og ,Vampyr‘, sem vöktu at-
hygli út um allan heim, og eru
þær enn taldar með hátindunum
í sögu kvikmyndalístarinnar. En
þegar hér var komið, eru dagar
hinna þöglu kvi'kmynda senn tald
ir, og er Dreyer einn hinna miklu
kvikmyndastjóra og höfunda þess
tímabils, sem líta svo á, að er tal-
myndimar koma til sögunnar, þá
hrynji grundvöllurinn, sem þeir
byggja list sína á. Dreyer dregur
sig í hlé sem kvikmyndahöfundur
næsta áratuginn, heldur heim til
Danmerkur og snýr sér að gamla
faginu, blaðamennskunní, ræðst í
þjónustu hjá Berlingske Tidende.
En 1942 hverfur hann enn að list
sinni og gerir nokkrar fræðslu
kvikmyndir, sem vissulega bera
handbragð meistarans. Ári síðar
getur hann e'kkí lengur stillt sig
um að byrja á Því sviði, er hann
tortryggði fyrst í stað, gerð tal
myndar með leikurum. Efnivið-
inn sótti hann í galdraofsóknir
miðaldanna og úr varð myndin
„Vredens Dag“. Ekki kunnu land
ar hans að meta það verk fyrst
1 stað og raunar ekki íyrr en
myndin hafði farið sígurför í öðr
um löndum. Á meðan Danmörk
var enn hernumin hélt Dreyer yíir
til Svíþjóðar og gerir þar mynd
ina „Tvá manniskor“, en með
henni jók hann samt ekki við
Gertrud og Nygren
hæð sína sem listamanns. Næsta
afrek hans í listinní var kvikmynd
in „Ordet“ er hann samdi eft.ir
hinu fræga samnefnda leikriti eft
ir Kaj Munk. Fleiri myndir gerði
hann eða samdi handrit að á
þessu tímabili, þótt ekki séu fleiri
hér taldar. En það iíður æ
leogra milli hinna stóru áfanga,
árin færast yfir þenna mik’a lista
mann, og sem áður segir er
hann kominn fast að áttræðu, þeg
ar hann ákveður að byggja kvik
mynd á leikritinu „Gertrud“ eftir
Hjalmar Söderberg, og upp af því
sprettur einn hinn dýrastí óður
um konuást, sem kvikmyndirnar
hafa að geyma.
Dreyer ritaði formála að léik-
skrá dönsku frumsýningarinnar og
kemst að orði á Þesa leið:
„f leikritinu ,,Gertrud“ slær
skáldið Hjalmar Söderberg þrí-
hljóm, sem hlýtur að bergmála í
sinni flestra kvenna. Er leikritið
kom fyrst fram á sjónarsviðið í
Stokkhólmi, var ungt kvenfólk í
yfirgnæfandi meirihluta á meðal
sýningargesta það leikárið, og sag
an segír, að flestar hafi þær geng
ið út úr leikhúsinu með tárvot
augu.
En að því er kvikmyndina snert
ir, þá vonast ég til að ungar eig-
! ínkonur geti fengið menn sína til!
j að fara með þeim að horfa á mynd !
í ina. Vel getur svo farið, að hún !
láti samvizku Þeirra ekki í friði, ‘
en það ónæði er af góðri meiningu j
sprottið.
Um hvað f jallar Gertrud? Ekki i
um „sex“, það eitt er vist — held •
ur um ást og — erotik. Og nú
rifjast upp fyrir mér Þrjár eftir
farandi ljóðlínur enska skáldsins
Richar<j Aldington:
A man and a woman might die
for love
and be glad in dyíng.
But who would die for sex?
Á þeim orðum lauk Dreyer for
spjalli sínu. Ekki er óhugsandi
að þau séu einmitt lykillinn að
þeim leikslokum, sem hann hefur
prjónað við leikritið í kvikmynd
inni og ýmsir hafa átt erfitt að
sætta sig við, finnst jafnvel hor
tittur, en höfundur sjálfur telur
hátind verksins. Hin unga ást-
heita kona, sem hafnað hefur
öilum þeim þrem mönnum, sem
náðu að njóta ástar hennar heill-
ar og innilegrar, er hún fær sann
inn um, að þeir kunna ekki þá
skilyrðislausu ást á móti, sem
hún getur aðeins sætt sig við.
Skáldið Lidman, sem fyrstur naut
ástar hennar. Eiginmaðurinn
Kanning. Tónskáldið unga Janson.
Hún dregur sig í hlé, gengur fús
í þann dauða, sem svo fagurri
eftirsóttri konu hlýtur að vera
einveran, að neita sér um mun
að ástalífsins, en ást hennar er af
dýpstu rótum líkama og sálar runn
inn, sem vildi gefa allt og heimt
aði allt á móti. Nygren er fjórði
maðurinn, sem kemur við sögu
hennar, sá sem sýndi henni vin
áttu og tryggð á hverju sem
gekk, og hún endurgalt honum þá
vináttu, en gat ekki endurgoldið
Þá ást, sem hann hefur vafalaust
Framhald á bls 12
Gertrud og Lidman
Gertrud og Kanning
Gertrud og Jansson

Á VÍÐAVANGI
Smygl
Um fátt er nú meira rætt
manna á meðal en hið mikla
smyigl, sem uppvíst varð uin
borð í Langjökli. Þykir mönn-
um skörin hafa færzt upp í
bekkinn heldur beturogvirðast
allir sammála um að fordæma
þetta afbrot, en því er ekki
að neita, að bað hefur þótt
brenna við í atmennimgsálitinu
á íslandi, að þar skorti að-
finnslur og fordæmingu á þeirn
hvimleiða lesti, sem orðið hef-
Iur eins konar þjóðaraport á
síðustu áratugum. ásamt skatt-
svikum: Að smygla. Eru nú
uppi ýmsar getgátur og sögu-
sagnir um eðli þessa stórfellda
smygls, sem nú hefur orðið
uppvíst. Er vonandi, að
rannsókn sú, sem nú stendur
yfir, leiði í ljós allan sann-
leika í málimu, messadrengirnir
verði ekki einir uppvísir fumdn
ir um þetta smygl, og bakari
ekki hengdur fyrir smið.
„Fína fólkið”
Hér er um að ræða smygl
á þeim vörum, sem hæst eru
toll- og skattlagðar á íslandi:
Áfengi og tóbak. Hitt er á al
manna vitorði, að ýmsar aðrar
vörutegundir fljóta inn í land
ið með ólöglegum hætti, fatnað
ur, matvæli, bjór, útvarpstæki,
sjónvarpstæki, radíógrammó-
fónar, skór o.s.frv. Vitað er,
að surnar fjölskyldur hcr í
bænum, sem teljast til betra
fólks og kaupsýsluhöfðingja,
kaupa aldrei spjör utan á
nokkurn fjölskyldumann í ís-
lenzkri verzlun. Þar er útlend
ur matur meira að segja á borð
um tvisvar-þrisvar í viku og
drukkinn með útlendur bjór.
Þessar fjölskyldur, sem munu
vera ófáar, skaða ríkissjóð um
stórar fjárfúlgur í mánuði
hverjum. Af þessum neyzluvör-
um greiða þær hvorki tolla né
sjjluskatt. Þá er fullyrt, að
í sumum verzlununum sé unnt
að kaupa ýmsar vörur, sem
ekki hafa verið fluttar inn með
Iöglegum hætfi. Af þessum
vörum er ekki greiddur toll-
ur, ekki skilað söluskatti. sem
á þær er lagður og innheimtur
hjá kaupanda. Aðstöðugjöld
og útsvör þeirra aðila, sem
selja slíka vöru eru lægri en
ella, — og þannig er þjófnaður
og skattsvikin grasserandi í
kjölfar smyiglsins. Þær fjár-
fúlgur, sem ríkissjóður og
bæjasjóðir verða þannig af,
koma fram sem hækkaðir sKatt
ar og útsvör á þeim, sem kaupa
sínar vörur af íslenzkum kaup
mönnum og geta ekki eða vilja
ekki svíkja undan skatti. Þess
ir stigamcnn smygls og skatt
svika eru að stela af launum
þeirra, sem fylgja reglum og
Iverður afleiðing afbrota hins
óheiðarlega fjársekt fvrir hínn
heiðarlega þjóðfélagsþegn.
Almenningsálit
Stigamenn smygls og skatf-
svika stunda þjófnað síno í
skjóli almenningsálitsins á Is-
landi. Það hefur síður en svo
fordæmt þessi afbroi. — iig
flestallir hafa virzt samtaka
og sammála um að smygla,
hver á sinn takmarkaða og yf-
irleitf óverulega hátt. Það er
aðeims, þegar stórfellt srnygl
{; verður uppvíst, sem samvizka
manna virðist vakna og þá
stendur ekki á fordæmingunni.
Framhald a 12. siöu