Morgunblaðið - 18.08.1983, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. ÁGÚST 1983
Kaupið er óeðli-
lega lágt á íslandi
Skrif dr. Vilhjálms Egilssonar gagnrýnd — Fyrri grein
— eftir Stefán Ólafs-
son lektor
I Barlómur
atvinnurekenda
Vilhjálmur Egilsson, hagfræð-
ingur Vinnuveitendasambands Is-
lands, hefur verið atkvæðamikill
undanfarið, við að sannfæra
landsmenn um það, að laun séu
allt of há á íslandi. (Síðast í grein
í Mbl. 9. júlí sl.) Vilhjálmur telur
að sú kjaraskerðing, sem núver-
andi ríkisstjórn er að framkvæma,
dugi hvergi nærri til að draga úr
eyðslu alþýðuheimilanna, en hann
virðist álíta að hún sé helsta orsök
umframeyðslu þjóðarinnar og er-
lendrar skuldasöfnunar. Aðgerðir
ríkisstjórnarinnar á þessu ári
munu verða til þess að kaupmátt-
ur taxtakaups verður í árslok
kominn niður á það stig sem var
árið 1953. Það er met. Vilhjálmur
Egilsson, og ýmsir aðrir áróð-
ursmenn um kauplækkanir, vilja
ganga lengra.
Skrif Vilhjálms eru nokkuð
dæmigerð fyrir þann barlóm at-
vinnurekenda, sem lengi hefur yf-
irgnæft allar aðrar raddir í efna-
hags- og kjaraumræðu á íslandi.
Kröfurnar um kjaraskerðingu hjá
launafólki og opinbera styrki
handa fyrirtækjum eru sannar-
lega ekki nýjar af nálinni. Næst-
um upp á hvern dag birtast þær í
fjölmiðlum í einhverri mynd.
Raddir heimilanna, húsbyggjenda
eða láglaunafólks hafa algjörlega
kafnað við hliðina á þessum grát-
kórum atvinnurekenda.
f grein sinni notar Vilhjálmur
hins vegar opinber talnagögn á
mjög svo villandi hátt, að því er
virðist til að gefa málflutningi
sínum fræðilegt yfirbragð. Þetta á
við um túlkun hans á vexti ráð-
stöfunartekna og hlut launþega í
þjóðartekjum. Hvoru tveggja telur
hann að sýni að laun séu of há á
Islandi i dag. Margir stjórnmála-
menn hafa tekið upp slíkar túlk-
anir á umræddum gögnum, og er
því ástæða til að gagnrýna það
sem rangt er í þessum málflutn-
ingi. Þjóðinni er í sffellu talin trú
um að laun í landinu séu of há.
Það hefur þó hvergi verið sannað,
enda er það rangt að svo sé.
II. Kjaraskerðing-
in vekur at-
hygli erlendis
Svo mikil kauplækkun sem nú er
að verða hér á landi, þekkist ekki
hjá þjóðum sem eru á sama þróun-
arstigi og við fslendingar, t.d.
meðal aðildarríkja OECD. Það er
nægilegt undrunarefni út af fyrir
Stefán Ólafsson
„Við erum í hópi ríkustu
þjóða heims. Launakjör
á íslandi eiga að endur-
spegla þá staðreynd. Ef
þjóðartekjur á mann
dragast saman um
5—7% í ár má sætta sig
við 5—7% lækkun kaup-
máttar grunnlauna, en
18—20% lækkun er al-
gjör óhæfa.“
sig. Sérfræðingar OECD hafa get-
ið þessa í skýrslum sínum (OECD
1976).
Enn furðulegri verður þessi
kjaraskerðing á Islandi, þegar
þess er gætt að þjóðartekjur okkar
hafa vaxið mun meira en flestra
annarra OECD-ríkja síðustu 2 til 3
áratugina. Við erum I hópi 10 rík-
ustu þjóða heims, ef miðað er við
þjóðartekjur á mann. Launakjör á
Islandi eiga að endurspegla þá
staðreynd, en ekki hrynja 30 ár
eða meira aftur í tímann að
ástæðulausu. Ef þjóðartekjur á
mann dragast saman um 5—7% á
þessu ári, eins og spáð er, má
sætta sig við 5—7% lækkun kaup-
máttar grunnlauna, en 18—20%
lækkun er algjör óhæfa.
III. Málfhitningur
Vilhjálms
I grein sinni í Mbl. 9. júlí sl.
gerir Vilhjálmur Egilsson tvennt
til að reyna að sýna að laun séu of
há í landinu.
I fyrsta lagi sýnir hann á línu-
riti (Mynd I hér), að kaupmáttur
ráðstöfunartekna hafi vaxið hraðar
en þjóðartekjur. Það túlkar hann
sem merki um það að kaup hafi
hækkað of mikið. Það er röng túlk-
un.
I öðru lagi sýnir hann línurit
um hlut launþegá í þjóðartekjum
sem virðist hafa vaxið litillega
undanfarin ár. Það túlkar Vil-
hjálmur einnig sem vísbendingu
um of miklar kauphækkanir. Það
er einnig rangt, vegna þess að
ráðstöfunartekjur og hlutur laun-
þega í þjóðartekjum geta vaxið án
þess að kaup hækki, m.a. vegna
aukins vinnuálags og breyttra at-
vinnuhátta, auk sérstakra galla í
umræddum mælikvörðum.
IV. Ráðstöfunartekjur
eru mjög gallað-
ur mælikvarði
á launakjör
Ráðstöfunartekjur heimilanna
eru sá mælikvarði Þjóðhagsstofn-
unar á kjör sem yfirleitt vex hrað-
ast. Hraðar en kauptaxti, greitt
tímakaup og árstekjur einstakl-
inga. Af þeirri ástæðu freistast at-
vinnurekendur og ríkisstjórnir
mjög til að hampa tölum um vöxt
ráðstöfunartekna þegar réttlæta
þarf kjaraskerðingu. Slík notkun
er hins vegar algjörlega óverjandi,
vegna þess að ráðstöfunartekjur
vaxa af mörgum öðrum ástæðum
en hækkun grunnkaups. Þær
hækkta t.d. vegna meiri yfirvinnu
einstaklinga, aukinnar launavinnu
eiginkvenna, breyttrar vaxta-
stefnu og vegna breytinga á tekju-
skiptingu í landinu. Tölur Þjóð-
hagsstofnunar geta sýnt vöxt
heildarráðstöfunartekna, jafnvel
þó kjör láglaunafólks eða hús-
byggjenda standi í stað eða versni.
Af þessum ástæðum er óverjandi
að leggja vöxt ráðstöfunartekna
heimilanna að jöfnu við kaup-
hækkanir.
V. Á aukin vinna
að réttlæta
kjaraskerðingu?
Það gefur því auga leið að öll
notkun gagna um ráðstöfunar-
tekjur heimilanna er mjög háska-
leg í umræðu um kjaramál laun-
þega. Þeir sem réttlæta kjara-
skerðingu með því að ráðstöfun-
artekjur hafi vaxið, eins og Vil-
hjálmur Egilsson gerir, eru því að
faisa staðreyndir um kaup launa-
fólks. Þeirra málflutningur felur
til dæmis í sér eftirfarandi:
1. Þegar ég vinn aukna aukavinnu
(og eyk þar með ráðstöfunar-
tekjur mínar), segja þeir að
lækka beri grunnkaup mitt og
annarra launþega.
2. Þegar eiginkonan fer út að
vinna (hækka ráðstöfunartekj-
ur okkar), segja þeir að lækka
eigi kaup okkar.
Samhengið á milli aukinnar
vinnu heimilismanna, vaxtar
ráðstöfunartekna og kjara-
skerðingar á íslandi má sjá bet-
ur á meðfylgjandi skýringar-
mynd (mynd 2), þar sem sýnt er
hvernig aukin vinna einstakl-
inga getur orsakað kjaraskerð-
ingu hjá launafólki.
3. Þegar vaxtatekjur og sölutekj-
ur stóreignafólks og sparifjár-
eigenda aukast, segja þeir að
lækka eigi kaup mitt.
4. Þegar kjör gamla fólksins
batna, með hækkun tekjutrygg-
ingar og ellilífeyris, segja þeir
að lækka eigi kaup launa-
manna.
5. Þegar greiðslubyrði mín af hús-
næðislánum eykst stórlega
vegna lánskjara, segja þeir að
ráðstöfunartekjur mínar hafi
aukist, og ég þoli því kauplækk-
un!
Allt eru þetta dæmi um það
hvað þessi málflutningur kaup-
lækkunarpostula, eins og Vil-
hjálms Egilssonar, felur í sér. All-
ir sjá hversu rangt þetta er, og
hversu óréttlátt þetta er. .
MYND II.
HVERNIG AUKIN VINNA HEIMILANNA ORSAKAR KAUPLÆKKUN
VI. Kaup er óeðlilega
lágt á íslandi
En með slíkum málflutningi,
eins og þeim sem hér hefur verið
greint frá, hefur kauplækkunar-
mönnum þessa lands tekist að fá
óskum sínum fullnægt. Árangur-
inn er sá að tekist hefur að halda
launum óeðlilega lágum á íslandi
með síendurteknum kjaraskerð-
ingum, sem yfirleitt eru langt um-
fram minnkum þjóðartekna.
Þetta kemur m.a. fram á Mynd
III. Þar er bætt inn á mynd Vil-
hjálms þróun greidds tímakaups
og kauptaxta. Þessar upplýsingar
leiðrétta að hluta þær upplýsingar
sem faldar eru í villandi tölum um
ráðstöfunartekjur. Greitt tímakaup
er eini raufhæfi mælikvarðinn á kjör
launafólks fyrir vinnu sína. Það
gildir á Islandi eins og í öðrum
löndum. Hér hefur greidda tíma-
kaupið dregist aftur úr þjóðar-
tekjum, meira en tíðkast í ná-
grannalöndunum. Það ætti að
fylgja þjóðartekjum og því ber að
hækka kaupið á Islandi.
Kauptaxti er það kaup, sem
verkalýðshreyfingin hefur samið
keypt ódýru verði og tímakaupið
er eftir sem áður svívirðilega lágt
í mörgum starfsreinum. Hér er án
efa komin ein skýring á því hvers
vegna fólk sættir sig við lífskjörin;
smánarlegar yfirborganir á öm-
urlegum kauptöxtum, ásamt
leynimakki um raunverulegt kaup
einstaklinga.
Munurinn á greiddu tímakaupi
og ráðstöfunartekjum (línum III
og I), felst hins vegar aðallega í
vinnuþrældómi launafólks á ís-
landi, breyttum atvinnuháttum
(t.d. síaukin launavinna eigin-
kvenna og fjölgun launþega), og
breyttri tekjuskiptingu í landinu.
Þetta er sá munur sem auðveld-
lega gefur ranga mynd af kjörum
fólks, sem segir þau vera betri en
þau í raun eru og sem oftast er
notaður til að réttlæta kjaraskerð-
ingar.
VIII. Lág laun og
vinnuþrældómur
íslendingar sem heild eru rík
þjóð. Þjóðartekjur okkar hafa
einnig vaxið hraðar en flestra
OECD-landa síðustu árin. Á sama
um í kjarasamningum. Hann hef-
ur dregist það mikið aftur úr vexti
þjóðartekna að stórfurðulegt má
telja. Það sýnir óhemju lakan
árangur launþegasamtaka í kjara-
baráttu, enda hefur afl atvinnu-
rekenda og kauplækkunarmanna
verið miklu meira og árangursrík-
ara hér á landi.
VII. Greitt tímakaup
segir söguna rétta
Svo lágt er taxtakaup verka-
lýðshreyfingarinnar, að atvinnu-
rekendur hafa í mörgum tilvikum
ekki í sér hjarta til að borga svo
lág laun. Þeir bjóða því starfsfólki
sínu nokkrar yfirborganir og bón-
usgreiðslur. Það kemur fram í því
að greitt tímakaup hækkar meira
en taxtakaupið. (Munurinn á línu
IV og III á Mynd III.) Eins og
myndin sýnir, vantar hins vegar
all nokkuð upp á að greidda tíma-
kaupið sé eðlilega hátt. I mörgum
löndum vex það jafnvel hraðar en
þjóðartekjur.
Það er óneitanlega kjörstaða
fyrir atvinnurekendur að hafa
umsaminn kauptaxta svo lágan,
að þeir geti leikandi gert leynilegt
samkomulag við sérhvern starfs-
mann um örlitla yfirborgun. Þa
með er ánægja starfsmannsins
tíma hafa laun ítrekað verið lækk-
uð óhóflega, og dregist aftur úr.
Til þess að mæta þessu og standa
við skuldbindingar sínar hefur ís-
lenskt launafólk af miklum dugn-
aði lagt á sig mjög aukna vinnu
oft á tíðum. Þannig hafa heimilin
mætt óhóflegum kjaraskerðingum
með auknum vinnuþrældómi. Af-
leiðingin er sú, að laun eru hér
lægri en gerist hjá þjóðum með
sambærilegar þjóðartekjur, og
samt vinnur launafólk á íslandi
miklu lengri og fleiri vinnudaga.
Þegar vöxtur ráðstöfunartekna
er látinn réttlæta frekari kaup-
hækkanir, eins og gerst hefur síð-
ustu árin, er í reynd farið að refsa
fólki fyrir vinnudugnaðinn með
enn meiri kauplækkunum. Mönn-
um er nú meinað að vinna sig út
úr þrengingum sínum. Bæti þeir
hag sinn með dugnaði, verður það
aftur tekið með frekari kjara-
skerðingu, ef áróður kauplækkun-
armanna nær sama árangri og
oftast hefur verið.
Slík útkoma er ástæðulaus,
óréttlát og hrollvekjandi í eðli
sínu. Aðrar leiðir verður að fara.
Siefín Ólafsson er lektor við fé-
lagsvísindadeild Háskóla íslands.