Morgunblaðið - 16.10.1983, Qupperneq 32

80
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. OKTÓBER 1983
legar og viðamiklar rannsóknir
sínar á sorg, trega og þeim kvíð-
boga, sem menn bera fyrir maka-
missi. I þvi sambandi vekur það
furðu, að einstakir þættir þess
trega, sem menn finna til við ást-
vinamissi, eru um margt mjög
áþekkir þeim breytingum, sem
eiga sér stað á sálarástandi deyj-
andi manna, allt frá því andar-
taki, þegar þeir hafa öðlazt hina
skelfilegu fullvissu, að þeir séu
dauðvona, og til þeirrar stundar,
er þeir eiga orðið mjög skammt
eftir.
Ýmsir læknar með mikla
reynslu í að umgangast deyjandi
fólk hafa svipaða sögu að segja af
athugunum sinum á slíkum
stigbreytingum í sálarástandi
dauðvona fólks.
Elisabeth Kubler-Ross lýsir
þessum stigbreytingum á eftirfar-
andi hátt: Eftir að hinn dauðvona
hafi í fyrstu reynt að bera með
sjálfum sér brigður á, að röðin sé
þegar komin að honum — eftir
fyrstu viðbrögðin við því andlega
áfalli, sem vissan um yfirvofandi
dauðadægur sé — hefjist svo oft á
tíðum sá þáttur, þegar sjúklingur-
inn fyllist ákafri reiði og taki að
leita svara við spuringunni:
„Hvers vegna einmitt ég?“
I næsta þætti þessara „sátta-
umleitana" hins dauðvona við
staðreyndirnar, öðlist sjúklingur-
inn svo enn á ný von un nokkurn
frest — vonar, að lífdagar hans
verði þó nokkru lengri. Þar á eftir
fylgi þunglyndisskeið, þegar hinn
sjúki hafi játað sannleikann fyrir
sjálfum sér að fullu.
Lokaþátturinn í þessum breyt-
ingum, er verða á sálarástandinu,
sé svo þegar hinn deyjandi hafi
sætt sig við yfirvofandi dauðdaga,
við dauðann, og hjálpað þeim
verulega ekki einungis til að lifa
óttalausar, heldur einnig til að
losa sig út úr þeirri einangrun,
sem sjúkdómurinn hneppir menn
í. Þetta hvorutveggja eru sálræn
skilyrði þess, að líkaminn taki að
snúast til varnar eins og nauðsyn
krefur.
Þeir sjálfsbjargar-hópar sjúkl-
inga, sem á síðustu árum hefur
víða verið komið á laggirnar, hafa
þannig orðið til af þeirri sömu
mannlegu þörf á að ræðast við
gegn óttanum, og til að menn
fynndu, að þeir væru ekki einir í
þeim ógnunum, sem yfir þeim
vofðu. Þessir sjálfsbjargar-hópar
eru undir stjórn sálfræðinga,
lækna og presta, sem skiptast á að
leiða samtölin.
í Amalie-Sieveking-sjúkrahús-
inu í Hamborg hittast regulega
rúmlega tíu konur, sem ýmist
ganga með krabbamein eða hafa
haft þennan sjúkdóm. Til fundar
við þessar konur koma svo læknir-
inn Dorothea Wagner-Kolb og
sjúkrahúspresturinn síra Kirsch.
Áhyggjur af fjölskyldunni
kvelja marga
dauðvona sjúklinga
Læknirinn svarar öllum þeim
spurningum, sem til hennar er
beint, en reynir hins vegar ekki að
leiða samtalið. Hún segir mér til
skýringar, að þessi viðræðuhópur
hafi orðið vitni að því þegar kona
ein hafi dáið og hafi þá séð með
eigin augum, með hve mikilli um-
hyKgju hafi verið annazt um hina
deyjandi konu. „Það var mér mjög
huggunarrík reynsla," sagði ein af
konunum í þessum viðræðuhópi.
Hún hafði það á tilfinningunni, að
Dauöi,
Hvar er broddur
þinn?
og lýsir Elisabeth Kúbler-Ross
þeim þætti sem ástandi innri sál-
arróar og friðar, er þá færist yfir
hinn dauðvona.
Mikil stoð í að
tala um dauðann
Það er aðeins til ein aðferð, sem
getur hjálpað þeim sem enn er í
fullu fjöri til að lægja ótta sinn
andspænis dauðanum; hún er sú
að venja sig í tæka tíð og við allar
mögulegar aðstæður á æviferlin-
um við tilhugsunina um dauðann,
og framar öllu að halda börnum
ekki frá, þegar dauðann ber að,
heldur veita þeim hæfilega hlut-
deild í þeirri lífsreynslu.
Að hafa sjálfur raunverulega
upplifað það, þegar dauðann ber
að, til dæmis þegar afinn deyr, ge-
tur hæglega gert það að verkum,
að jafnt barni sem fullorðnum læ-
rist að halda ótta sínum við dauð-
ann í skefjum og láti dauðans ótta
því aldrei þrúga sig eftir það,
heldur taki að líta hann sem eðli-
legan og sjálfsagðan lífsförunaut
upp frá því.
„Samtöl gegn ótta“, nefnir sál-
fræðingurinn Anne-Marie Tausch
bók sína; höfundur, sem sjálf
þjáðist af krabbameini, skrifaði
bókina eftir samtölum, er hún átti
við annað fólk, sem eins var ástatt
fyrir og henni. „Það varð mér mik-
ill ávinningur," skrifar hún, „að ég
skyldi leyfa óttanum við sjúkdóm-
inn að koma fram og umbreyta
honum svo í jafnaðargeð.“
Af þeirri reynslu, sem sagt er
frá i bókinni, kemur mjög glögg-
lega í ljós, að viðræður, byggðar á
fullri hreinskilni, geta veitt
mönnum mikla stoð gegn óttanum
þetta hlyti allt að fara vel fyrir
þeim.
En samt sem áður berst tal
þessara kvenna aftur og aftur að
öryggisleysi því, sem þær finni
fyrir, einnig að áhyggjunum, sem
þær hafi af fjölskyldunni, til
dæmis af ungum börnum. Einhver
þeirra spyr lækninn, hvort hún sé
líka stundum hrædd alveg eins og
aðrir.
„Jú, það er ég líka,“ segir hún,
„alveg eins og hver annar. Þegar
ég leiði mér fyrir hugskotssjónir,
að líkami minn liggi lífvana og
kaldur, þá líður mér afar illa, þá
fer um mig kuldahrollur."
Seinna, þegar við erum orðnar
einar, segir hún mér, hve mikils
virði það sé fyrir sig að fá að
hjúkra og fylgjast með þeim sjúkl-
ingum sínum, sem séu að deyja,
allt þar til yfir ljúki. „En þá eru
sjúkrasamlögin oft á hælunum á
mér og senda mér á tveggja vikna
fresti fyrirspurnir um það, hvort
þessir sjúklingar séu langlegu-
sjúklingar eða til skemmri lækn-
ismeðferðar á sjúkrahúsinu."
í öðrum sjúkrahúsum tíðkast
það alloft, að dauðvona sjúkling-
um sé á heldur ruddalegan hátt
hreinlega vísað út af sjúkrahús-
inu. „Takið hana bara með ykkur,"
sagði læknir einn á sjúkrahúsinu
Múnchen-Perlach við aðstandend-
ur aldraðrar konu, sem var að
dauða komin, „annars skal ég
senda ykkur hana heim á morgun
með sjúkrabílnum."
„Margir sjúkrahúslæknar eru
þeirrar skoðunar," segir Dorothea
Wagner-Kolb, „að sjúkrarúmin
þeirra séu aðeins ætluð þeim
sjúklingum, sem þarfnist bráðrar
læknismeðferðar og liggi ekki allt-
of lengi; það séu þó sjúklingar,
sem læknirinn geti eitthvað hjálp-
að.“
Læknar og hjúkrunar-
fræðingar þurfa
oft meiri tiisögn
Framkoma við dauðvona sjúkl-
ing eins og lýst var hér að ofan er
að sínu leyti líka aðferð við að
forðast dauðann og víkja úr vegi
fyrir honum, þar sem því verður
við komið. Hvort sem slík fram-
koma nú er sprottin af eintómu
makræði og menningarleysi eða af
duldum ótta, þá verður það þó
alltaf að skoðast sem forkastan-
legt að neita fólki um siðustu
mannlegu hjálpina, í stað þess að
sjúkrahúsin ættu að gera dauð-
vona fólki alveg jafn hátt undir
höfði og venjulegum meðferðar-
sjúklingum sínum.
Sá ótti, sem býr með heilbrigð-
um, breytist í einmanaleika og
vanmáttarkennd með hinum fár-
sjúka og deyjandi sjúklingi. Nú er
hins vegar farið að leitast við
mæta þeSsum tvíþætta vanda
samtímis og reyna að hjálpa fólki
við að finna lausn á honum við
hæfi.
í nóvember á siðastliðnu ári var
haldið alþjóðlegt thanato-sál-
fræðiþing í Osnabrúck í Vestur-
Þýzkalandi; þessi grein sálfræð-
innar fæst eingöngu við sálar-
ástand fólks á banabeði, en tekur
þó ekki síður til viðhorfs lækna og
hjúkrunarfræðinga til dauðvona
sjúklinga, svo og nánustu aðstand-
enda. Markmið þessa þings var að
veita starfsliði sjúkrahúsa og að-
standendum dauðvona sjúklinga
víðtækari hjálp og margs konar
aðstoð, sem þessir aðilar hafa
hingað til ekki átt neinn kost á að
fá. Fram að þessu hefur ekki verið
ýkja mikið gert til að koma
sjúkrahúsunum til hjálpar í þess-
um efnum — það verður að kallast
mjög bagalegt á þeim tímum, þeg-
ar viðhorf manna til læknavísind-
anna eru farin að skiptast svo
mjög í tvö horn eins og reyndin er
nú á dögum.
Ólík viðhorf sjúklinganna
I viðhorfum sínum til lækninga
skiptast sjúklingarnir í tvo mjög
andstæða hópa.
Annar hópurinn hefur tekið
eins konar blinda lækninga-sann-
færingu í stað trúar á hjálpræðið.
Þessi hópur sjúklinga lítur á
lækninn sem einhverskonar
„heilsu-verkfræðing", sem kunni
óbrigðul ráð við öllum meinum og
eigi með því að hantéra sín töfra-
tæki, alveg skilyrðislaust að
lækna mann, sama hvernig í
fjandanum hann fari að því. í aug-
um þessa fólks ber lækninum að
annast viðgerð á mann-vélinni.
Hinn hópur sjúklinganna er far-
inn að sýna einmitt þessum al-
máttuga verkfræðingi, sem vart
litur orðið á sjúklinginn sem
sjálfstæða persónu lengur, mikla
tortryggni. Þessi hópur fólks
óskar þess, að læknirinn sé „sam-
starfsaðili, sem auk þess að ann-
ast um líffæri sjúklinganna, sinni
líka tilfinningalifi þeirra og gefi
gaum að þeim aðstæðum í lífi
þeirra, sem sjúkdómurinn hafi í
för með sér,“ segir sálfræðingur-
inn Horst Eberhard Richter.
Hann hefur um margra ára skeið
starfað sem leiðbeinandi fyrir
fjölskyldur krabbameinssjúklinga.
Það er hans skoðun, að sjúklingur-
inn vænti þess fyrst og fremst af
lækni sínum, að hann flýi ekki af
hólmi, þegar hann hafi spilað út
síðasta trompinu í læknislist
sinni.
Það ætti að vera hægt að upp-
fylla þessa eindregnu ósk sjúkl-
ingsins alls staðar. Það eru ekki
gildar afsakanir að bera við eilífu
tímahraki og skorti á starfsliði á
sjúkrahúsunum, þegar daufheyrzt
er við þessari ósk sjúklingsins.
„Mannúð stendur í alls engu sam-
bandi við fjölda starfsmanna,"
segir Jörg Jungermann, læknir á
Aldraðir og fársjúkir
eru að öllu leyti háðir
hjálpsemi og góðvild
annarra. Hinir heil-
brigðu ýta helzt al-
veg frá sér tilhugsun-
inni um dauðann.
Einir og yfirgefnir
heyja hinir dauðvona
oft sitt dauðastríð, og
það þótt heitasta ósk
þeirra sé, að hafa
einhverja ástvini
sína hjá sér einmitt
gjörgæzludeild Herdecke-sjúkra-
hússins. Það séu viðhorf manna,
sem skipti máli að hans áliti.
Gjörgæzludeild —
enginn einangraður staður
fullur óhugnaðar
Eins og flestir læknarnir á
þessu sjúkrahusi og hluti hjúkrun-
arliðsins, er Jörg Jungermann
anþróposóf, þ.e.a.s. fylgismaður
kenninga R. Steiners um mannvit-
ið og tengsl þess við yfirskilvitleg
öfl. „í mínum augum er dauðinn
enginn ósigur," segir hann. „Ég lít
ekki á sjúkdóm sem ógæfu; hann
lýtur engum öðrum lögmálum en
heilbrigðin sjálf. í mínum augum
er læknisfræðin alltaf viss tilraun
til að skynja manninn sem eina
heild og á að láta hann einnig
halda reisn sinni en reyna ekki að
taka sífellt af honum ráðin."
í Herdecke-sjúkrahúsinu — eins
og raunar er farið að reyna í æ
ríkari mæli við mörg önnur
sjúkrahús — er leitazt við að eyða
ótta manna við gjörgæzludeildina.
Sérhver deild sjúkrahússins hefur
sína gjörgæzlu til þess að ekki
þurfi að flytja sjúklinginn úr því
umhverfi, sem hann er tekinn að
venjast og hlífa honum þannig við
óþarfa andlegu álagi og hnjaski.