Morgunblaðið - 26.10.1983, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. OKTÓBER 1983
57
Guðmundur Daníelsson
vera hin endaniega, íslenska gerð
ljóðanna) er á hinn bóginn margt
gott að segja. Best þykja mér sum
stuttu ljóðin, t.d. Sacré Coeur eftir
Federico Espino Licsi, þýtt úr
spænsku:
Laukurinn er hjarta
skáldsins:
Skorinn meó hnífi
örlaganna
lætur hann lesandann gráta.
Lengra er ljóðið Stjarna eftir
Eminescu, þýtt úr rúmensku, og
felur í sér dálítið áleitna samlík-
ingu:
Ljós stjörnu sem tindrar
þarna úti í fjarska geimsins,
þúsund ár var það
á leið til auga þíns.
Kannski slokknaði á stjörnunni
fyrir langa iöngu,
samt blómstrar enn
blik hennar í sjáöldrum þínum.
Ásýnd kulnaðar stjörnu
svífur hljóð gegnura himininn,
ekki lengur til,
ennþá sérðu hana samt.
Þjáning okkar og sorg
hyljast þoku og nótt,
en funi dáinna kennda
glóir áfram í slóð okkar.
Smellin er líka þýðing úr gall-
ísku á ljóði eftir Couceiro Freij-
omil og heitir Forvitni. Þar er loks
kankvísi og tilfyndni í anda
skáldsins sem samdi Spítalasögu
og Landshornamenn:
Þeir voru að greftra einhvurn.
og framhjá gekk maður og spurði:
„Bræður, hvur er nú sálaður hér?“
Svo forvitni hans yrði svalað
þeir svöruðu honum og sögðu:
„Það er sá hinn sami
sem í kistunni er.“
Rétt er að rifja upp að sagna-
meistarinn Guðmundur Daníels-
son kom raunar fyrst fram sem
ljóðskáld — með bókinni Ég heilsa
þér. Þá — fyrir fimmtíu árum —
var ótryggt ástand í heiminum
líkt og nú. Guðmundur hefur aldr-
ei lagt ljóðlistina á hilluna. Og
heimurinn hefur ekki batnað.
Ýmsir reyna þó að bæta hann. Og
ein leiðin til þess er að þýða ljóð.
Ljóðaþýðingar eru bæði vanda-
samar og krefjandi og gera að
sumu leyti strangari kröfur til
skálds er frumsamning. Guð-
mundur er málsnjall höfundur og
smekkvís og njóta þessar þýðingar
góðs af því. En ef ég skil rétt hefur
hann ekki valið ljóðin. Ég ímynda
mér að bók sem hann hefði unnið
einn og sjálfur að öllu leyti hefði
orðið honum líkari, hugtækari og
mannlegri.
Bókin er óbundin, en að öðru
leyti hefur útgefandi prýðilega til
hennar vandað.
Teikning eftir Jóhamar.
rigndi búklausum fiskum yfir
heiminn. En það fyndnasta við
drauminn var að allt virtist vera
eðlilegt og heilbrigt.
Allt virtist vera eðlilegt og heil-
brigt, stendur þar. í súrrealískum
texta er vandinn meðal annars sá
að gera hið furðulega eðlilegt inn-
an sinna marka. Táknin hafa sina
merkingu, en þau mega heldur
ekki vera of augljós, auðráðin.
Betra er að sveipa sig skikkju
leyndardómsins. Ferð hringstig-
ans í texta Jóhamars lýsir þeirri
lifsmynd að ekki verði skilinn að
draumur og veruleiki. Heimurinn
er óráðinn og tekur sífellt á sig
hinar ýmsu myndir. í súrrealísk-
um skáldskap gengur allt betur
eftir því sem þessar myndir eru
fleiri og ruglingslegri. Það er ekki
tilgangurinn að koma á reglu,
heldur vekja spurningar, rugla
skilningarvitin:
Mig svíður í handlegginn
hugsaði hringstiginn með sjálf-
um sér. Er ég sofandi? Hvað
gerðist? Frank Sinatra lá í blóði
sínu. Hringstiginn horfði undr-
andi í augu Madonnunnar: Egg-
los. Ha ha ha, sjónvarpsáhorf-
endur veltust um af hlátri. Ég
hef ekkert gert þér Frank, sagði
Madonnan feimnislega og um
leið hélt hún áfram að spila á
píanóið með höfðinu. Þetta er
ekki draumur.
Þannig gæti ævintýri Jóhamars
haldið endalaust áfram.
Broch og Nabokov
Hermann Broch: The Death of Virg-
il. Translated by Jean Starr Unterm-
eyer. Introduced by Bernard Levin.
Oxford University Press 1983.
Vladimir Nabokov: Lectures on Don
Quixote. Edited by Fredson Bowers.
Introduced by Guy Davenport.
Weidenfeld and Nicolson 1983.
Það er höfuðskylda skálda að
gjalda keisaranum það sem keis-
arans er og listinni það sem er
listarinnar. Þess vegna fyllist
Virgilíus örvæntingu þegar hann
dauðsjúkur á leiðinni frá Grikk-
landi til Brundisíum skilur, að í
höfuðverki sínu, Æneasarkviðu,
hefur hann svikið listina og þar
með mennskuna og hafið ill öfl til
skýjanna. Hann vill eyðileggja
kviðuna.
Ágústus keisari, verndari og
velunnari skáldsins, er honum
samferða og hann er borinn til
hallarinnar í burðarstól um sorp-
hverfi stórborgarinnar og allt um-
hverfis gargar „massadýrið",
myrðir og rænir. Endurmat Virg-
ilíusar á eigin lífi er inntak verks-
ins og einnig á eigin skoðunum og
listinni. Hann endurlifir barn-
æsku sína og unglingsár, minn-
ingaflóðið streymir fram og hann
endurmetur tilganginn með lífi
sínu sem er senn á enda. Skylda
hans sem skálds átti að vera að
uppgötva hið numinósa í sál hvers
einstaklings og vekja alla til með-
vitundar um þann sannleik, sem
er einnig inntak og tilgangur
mennskrar tilveru ... „en hann
vissi einnig að þegar listin er list-
arinnar vegna þá er inntak sannr-
ar listar fagurt en tómt“.
í þriðja kaflanum ræðast þeir
við, Ágústus og Virgilíus, vúlgert
valdið og arktýpa sannrar listar. í
lokakafla verksins tekst Broch að
skrifa 12.500 orða langt með-
vitundarstreymi.
Þessi skáldsaga er skrifuð á ár-
unum 1939—45 og endurspeglar
tíma skáldsins. Virgilíus lifir
Heimur hórunnar
Kvíkmyndír
Ólafur M. Jóhannesson
Nafn á frummáli: La Dérobade.
Handrit byggt á samnefndri bók
Jeanne Cordelier sam semur það
ásamt Christopher Frank.
Tónlist: Vladimir Kosma.
Leikstjóri: Daniel Duval.
Það er afskaplega hressandi
að sjá franska mynd í skamm-
deginu þegar framleiðslan rúllar
hvað ákafast af færiböndunum
vestur 1 Hollywood inní islensk
kvikmyndahús. Þó ekki væri
nema vegna þess hve notalegt
andrúmsloft ríkir gjarnan í
frönskum myndum, bara málið
er sérstök upplifun. Og svo er
það París þar sem flestar
franskar myndir gerast — það
er eiginlega sama hvert er
myndefnið, töfraborgin París
gleypir leikaraná. Annars er sú
franskættaða mynd, er undan-
farið hefir ríkt í Háskólabíói og
nú í Regnboganum og nefnist á
frummáli „La Dérobade" er út-
leggst Þegar vonin ein er eftir,
ekki sérlega notaleg því þar er
lýst hinum versta heimi allra
heima — heimi hórunnar. Efast
ég um að þessum volaða heimi
hafi verið gerð öllu betri skil en i
þessari mynd, þrátt fyrir að þar
mætti sumt betur fara í tækni-
legum áherslum.
En hér er ekki lögð áhersla á
tækni á sviði klippingar, mynda-
töku og lýsingar heldur fyrst og
fremst á raunsæi, enda skilst
mér að bókin sem myndin er
gerð eftir sé samin af uppgjafa-
hóru. Það er eiginlega ekki hægt
að fjölyrða meir um þessa mynd
en ég tek undir með sessunaut
mínum: Maður sekkur bara oní
sætið... því ég get ekki neitað
því að eymdarlíf það sem blasti
við á tjaldinu er síður en svo
fallið til húrrahrópa. Þeir sem
álíta ögn af rómantík stafa af
hórulifnaði ættu að sjá þessa
mynd. Eða finnst mönnum róm-
antískt að eðlá sig inní bifreið-
um í kapp við klukkuna — hóran
oft í aurslettum, eða inní búrum
sem kallaðir eru hórukassar, þar
sem vörunni er stillt upp svipað
og í kjötborðinu hjá SS. Versta
útreið fær nú samt karlpening-
urinn og ætti myndin því að
skoðast vænt innlegg í jafnrétt-
isbaráttuna. Minna áköfustu
viðskiptavinir hórukassanna
gjarnan á svín sem rýta við eðl-
unina. En blessað kvenfólkið
liggur undir þessum svínum ger-
samlega áhugalaust hugsandi
um melludólginn sem þær elska
og gefa sál og líkama og alla
peningana. Er heimur mellu-
dólganna sér kapítuli, en þar
ríkir ákaflega mikil reglufesta
svo minnir á trúarsöfnuð.
Miou-Miou leikur höfuðhóru
myndarinnar sem ýmist nefnist
Soffía eða Fanný á fagmáli.
Þessi ágæta leikkona hentar vel
í hlutverkið, því án farða er hún
næsta hversdagsleg en förðuð
gjaldgeng á kjötmarkaðnum.
Meiri athygli vekur samt að
Marie Schneider leikur í þessari
mynd. Ja, nú er bleik brugðið;
þessi stúlka sem skartaði á for-
síðum stórblaðanna eftir að hún
lék á móti Marlon Brando í „Last
Tango in Paris" er næstum horf-
in í skuggann af sjálfri sér og er
hér meira höfð uppá punt — en
söm er fegurðin, slík að ekki hef-
ur húðstrekkingarmeisturum
Hollywoodborgar tekist að
endurskapa slíkt andlit. Brooke
Shields er næstum ljót í sam-
anburði við Marie Schneider —
en það er ekki sama hver býður
kjötið til sölu. Manneskjurnar
virðast sogast að hinni glæstu
veröld stórmarkaðarins, enda er
þar að finna mikilfenglegasta
kjötborðið.
Schneider er lengst til hægri við dyr hónikassans.
Nú er öldin önnur
Hljóm-
plotur
Siguröur Sverrisson
Mezzoforte
Sprelllifandi
Steinar hf.
lokatíma, hrun fornra dyggða og
uppkomu einræðis og „massa-
dýrs“, útþurrkun einstaklingsmeð-
vitundar og upphafstíma „hinnar
marghöfðuðu ófreskju". Broch
leitast við að skilgreina skyldu
listanna á slíkum tímum og
endurlífga sambandið við það
numinósa. Þessi skáldsaga er með-
al merkustu verka 20. aldar og á
brýnt erindi á tímum sljórrar
meðvitundar og massahysteríu.
Nabokov samþykkir ekki þá
skoðun að Don Quixote sé fremur
mild satíra, hann telur söguna
vera sögu grimmdar, sigra og
ósigra sem ganga yfir hinn dapra
riddara sem ætíð er trúr heiðri og
sakleysi. Þetta eru fyrirlestrar
sem Nabokov hélt við Harvard
vorið 1952. Hann fjallar um sög-
una frá kafla til kafla og kemst að
þeirri niðurstöðu sem að framan
er talin. Nabokov var annálaður
bókmenntakennari, einn þeirra
sem nemendur muna alla sína tíð.
Fyrirlestrar hans við Harvard
hafa komið út hjá Weidenfeld,
Lectures on Literature og Lectur-
es on Russian Literature og nú
þetta rit.
Það er óneitanlega skrýtin til-
finning samfara því að hlusta á
tónleikaplötu íslenskrar hljóm-
sveitar tekna upp í þekktu tón-
leikahúsi í sjálfri stórborginni
London. Maður á í raun bágt með
að trúa því, að Mezzoforte hafi
eftir allt erfiðið loks náð að
brjóta ísinn í Englandi og
Evrópu fyrst íslenskra hljóm-
sveita. Það er enda ekki nema
rúmt ár frá því þessir fimm frá-
bæru hljómlistarmenn léku á
tónleikum fyrir 9 áhorfendur í
MR og 16 í Verslunarskólanum.
Þá virtist jafnvel stutt í að strák-
arnir gæfust upp á púlinu og lái
þeim hver sem vill.
En eitt lag er oft það sem til
þarf og það lag reyndist Garden
Party. Þá loks opnuðust augu,
eyru öllu heldur, Bretanna og
það svo um munaði. Loks litu
menn á Mezzoforte sem eitthvað
annað en efnilega sveit. Fram-
haldið er öllum kunnugt, enda
hefur það verið rekið betur á síð-
um Morgunblaðsins en í nokkr-
um öðrum fjölmiðli.
Tónleikarnir í Dominion-tón-
leikahöllinni voru að mati allra
þeirra, sem fylgdust með Mezzo-
forte á tónleikaferðinni ströngu,
hápunktur hennar. Ekki aðeins
tókst strákunum sérlega vel upp
heldur voru áhorfendur að sögn
vel með á nótunum. Ég leyfi mér
ekki að efast um það en finnst
samt synd hversu illa stemmn-
ingin kemst til skila. Það er að-
eins af og til að hún lætur
almennilega á sér kræla. Hins
vegar má til sanns vegar færa, að
það er sitthvað að hluta á þetta á
plötu eða að vera á staðnum.
Tónlistarhliðin á plötunni er
mjög góð, en samt ekki gallalaus.
Ekki gallalaus segi ég og bæti
bara við sem betur fer. Það er
lítið gaman að tónleikaplötum,
þar sem allt er eins og í hljóðveri
væri. Allir sýna þeir félagar til-
þrif, sem margir af fremstu tón-
listarmönnum heims gætu verið
stoltir af. Hins vegar varð ég
fyrir vonbrigðum með sólóið
hans Gulla Briem. Fannst það
flatt, þunglamalegt og ekki vel
uppbyggt. Synd, því hann er
miklu betri trommari en sólóið
gefur til kynna. Það er á engan
hátt nein hörmung en langt frá
hans besta.
Ég ætla mér ekki að sigla und-
ir fölsku flaggi nú og segjast ekki
kunna neitt betur að meta í
heimi hér en tónlist Mezzoforte.
Því fer nefnilega fjarri. Hinu
skal samt ekki neitað, að í sveit-
inni eru afbragðsgóðir hljóð-
færaleikarar, sem hljóta að eiga
eftir að ná enn lengra á frama-
brautinni. Þeir spiluðu fyrir
tómu húsi hvað eftir annað hér
heima, en nú gefst landanum
loks kostur á að heyra hvernig
hefði verið á tónleikum Mezzo-
forte hér heima hefði einhver
mætt á tónleikana. Sprelllifandi
er góð tónleikaplata góðrar
hljómsveitar.