Morgunblaðið - 26.10.1983, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. OKTÓBER 1983
37
araðstoðar í dag er eftirfarandi:
„Hjálp til einstaklinga/ hópa til
sjálfshjálpar, með hægfara breyt-
ingu á viðhorfum og heimsmynd
þeirra." Þessi skilgreining felur í
sér meðal annars viðurkenningu á
því að þróunaraðstoð taki mjög
langan tíma, ef varanlegur árang-
ur á að nást. Þannig er gert ráð
fyrir að það verkefni sem hér er
sérstaklega fjallað um þurfi
20—40 ár til að ná fram þeim
árangri að heimamenn verði ein-
færir um að taka að sér öll þau
verkefni sem aðstoðin spannar.
Uppbygging þróunar-
aðstoðarinnar
Þegar í upphafi þróunaraðstoð-
arinnar var gert ráð fyrir fjöl-
þættri aðstoð, enda flest í rústum
eftir 17 ára borgarastyrjöld. í
upphafi var lögð megináhersla á
vegagerð, akuryrkju, heilsugæslu,
skóla- og sjúkraskýlabyggingar og
boranir eftir neysluvatni auk sér-
stakrar neyðarhjálpar við sér-
staklega bágstödd svæði, síðar
hefur verið bætt við kennslu I
vélvirkjun og járnsmíði, hús-
gagnasmíði, smíði einfaldra
heimilistækja og áhalda, kennslu-
ráðgjöf fyrir framhaldsnám og val
námsgagna, og ráðgjöf í uppbygg-
ingu og rekstri samvinnufyrir-
tækja. Auk þessa eru svo stjórn-
unar- og bókhaldsdeild, birgða- og
flutningadeild, viðhaldsdeild og
rannsóknadeild í mannfræði og
þjóðháttum er jafnframt fylgist
með árangri starfsins og leiðbein-
ir um aðferðir við kennslu í vinnu-
aðferðum og notkun áhalda.
Þessi upptalning sýnir hversu
vítt svið þróunarhjálpin spannar,
enda má segja að hún komi í veru-
Um barrviði og lauftré
— eftir Hákon
Bjarnason
Sá ágæti maður, Helgi Hálfdán-
arson, skrifar stutta grein í Morg-
unblaðið hinn 1. október, þar sem
hann bendir á að aðgát skuli höfð
þegar barrtré eru gróðursett í úti-
vistarsvæði almennings. Ég er
honum sammála. En svo er margt
sinnið sem skinnið, og því gæti
okkur greint á í mörgum atriðum
þegar til kastanna kæmi.
Mjög er þakkarvert að grein
Helga er skrifuð af skilningi og
hógværð. Því höfum við skógrækt-
armenn aldrei átt að venjast. { því
sambandi rifjast upp fyrir mér
æðið kringum 1960, þegar nátt-
úruverndarfólk, með og án gæsa-
lappa, vildu friða „hina ósnortu
náttúru landsins" og uppræta alla
barrviði á tslandi, meðal annars
gamla furulundinn á Þingvöllum.
Ég er sammála Helga Hálfdán-
arsyni í því, að barrtrjám hefur
verið plantað á óþarflega marga
staði á Þingvöllum. Ég get líka
sagt frá því, að bæði ég og aðrir
skógræktarmenn höfum upprætt
töluvert af ungum barrtrjám, sem
okkur þótti til óprýði.
Mér er ekki kunnugt um hvers
vegna þeir Ryder skipstjóri og
Tryggvi Gunnarsson vöidu fyrstu
tilraun til skógræktar hér á landi
stað á Þingvöllum, þar sem nú er
gamli furulundurinn. Hann er
orðinn 84 ára og er minnisvarði
um merkilegt framtak, sem lét
margt gott af sér leiða.
Fyrsti þjóðgarðsvörðurinn á
Þingvöllum var Guðmundur Dav-
íðsson, kennari. Hann var jafn-
framt einn af fyrstu náttúru-
verndarmönnum landsins ásamt
A.F. Kofoed-Hansen, skógræktar-
stjóra. Meðal annars hafði Guð-
mundur unnið við gróðursetningu
í furulundinum um siðustu alda-
mót og hafði hann mikið dálæti á
lundinum er hann tók að vaxa á
hæðina fyrir og eftir 1930.
Þegar Skógræktarfélag Islands
gerði smávegis tilraunir með inn-
flutning barrtrjáa um og eftir
1936 voru hvergi til afgirtir reitir
til að setja þau niður nema við
Rauðavatn og svo f þjóðgarðsgirð-
ingunni á Þingvöllum. í önnur hús
var ekki að venda, og Guðmundur
Davíðsson tók boði félagsins með
þökkum er stjórn þess sendi
barnaskólabörn með trjáplöntur
austur. Ég var meðal annarra við
gróðursetningu plantna á spöng-
inni í Flosagjá.
Er árin liðu og þegar fjalla-
fururnar á spönginni voru farnar
að hækka og breiða úr sér fannst
mér sem þær væru illa settar
þarna og mættu gjarnan víkja. Þá
var séra Jóhann Hannesson orð-
inn umsjónarmaður Þingvalla og
ég vék að því við hann, að réttast
væri að fækka furunum á spöng-
inni og láta þær hverfa smátt og
smátt. Ég man ekki svar hans orð-
rétt, en það var eitthvað á þessa
leið: Þú veist ekki hve veturnir
geta verið dimmir og þrúgandi hér
á Þingvöllum og hvílík hressing
það er um miðjan vetur að ganga
út á spöngina á milli sígrænna
greina. Ef fururnar hefðu ekki
verið þar væri ég eflaust farinn
frá Þingvöllum fyrir nokkrum ár-
um.
Séra Jóhann hefur haft sömu
tilfinningu fyrir sígrænum trjám
og Stephan G., er hann kvað um
greniskóginn: „Blettur lífs á líki
fróns lands og vetrarprýðin."
En það voru ekki bara við Guð-
mundur Davíðsson, sem plöntuð-
um óhelgum viðum á helgan völl.
Bæði Eyfirðingafélagið og Árnes-
ingafélagið fengu góðfúslega leyfi
Þingvallanefndar til að planta
ungviði í tiltekin svæði. Þar er
einnig kominn upp mjög fallegur
minningarlundur um Jón Jó-
hannsson frá Skógarkoti, og að
beiðni Þingvallanefndar var eitt
sinn plantað allmiklu af greni-
trjám við Ölkofrahól. Loks var
plantað i Hrafnagjárhallið all-
miklu af trjáplöntum ýmissa teg-
unda árið 1958 að beiðni Þing-
vallanefndar.
Svo má ekki gleyma því, að eft-
irmaður Guðmundar Davíðssonar,
Hákon Bjarnason
„Mér er óhætt að full-
yrða, að skógræktar-
menn hafa þegar tekið
tillit til þess, að kæfa
ekki íslenskar plöntur í
erlendum trjám, þar
sem ástæða þykir til.“
Thor Brandt, var enginn eftirbát-
ur hans í að planta barrtrjám á
ýmsa berangursstaði. Ennfremur
hafði Jón Guðmundsson, eigandi
Valhallar í tugi ára og landsþekkt-
ur veitingamaður, mikinn áhuga á
að planta trjám umhverfis og í
nánd við Valhöll.
Það er því við marga að sakast
þegar rætt er um barrtré á Þing-
völlum, og enda þótt létt verk væri
að úrtýma þar öllum þessum að-
skotagróðri er óvíst að slíkt tækist
án stympinga.
Fyrir einum 25 árum var ég
staddur á Þingvöllum í norðaust-
Hjúkrunarfræðingar athuga reglu-
lega böm sem fullorðna.
legum mæli f stað opinberrar
þjónustu í Austur-Equatoria. Þá
er ótalin aðstoð við um 80 þúsund
flóttamenn frá Uganda, sem veitt
er í samvinnu við stjórnvöld í Súd-
an og flóttamannahjálp Samein-
uðu þjóðanna. Hefur á skömmum
tíma tekist að búa þessu fólki
sæmileg skilyrði.
Þegar litið er til þessarar upp-
talningar kann mörgum að virðast
að yfir miklu sé ginið og erfitt að
samræma aðgerðir, en reynslan
Hjúkrunarfólkinu er vel tekið, en
margs konar sjúkdómar hrjá börn
og fullorðna.
hefur sýnt að aðeins með því að
hafa stjórn á öllum þeim þáttum
sem upp eru taldir hefur reynst
kleift að halda starfinu skipulega
áfram. Bætt heilsugæsla kallar á
meiri fæðu, meiri fæða kallar á
gott samgöngukerfi og möguleika
i til verslunar. Þannig styður hvað
annað, meðan yfirstjórn og sam-
ræming aðgerða fer öll fram á
sama stað, og mánaðarlega farið
yfir árangur starfsins og lagðar
línur um framhaldið, þannig er
starfið I sífelldri endurskoðun og
mati á árangri. Til að sinna þessu
starfi starfa nú um 60 erlendir
sérfræðingar auk innlendra
tæknimanna og verkafólks, þá
starfa makar flestra útlend-
inganna í hlutastarfi og er tala
launþega að jafnaði um 1600 á
svæði þar sem launuð störf eru
vandfengin, ef þau þá fyrirfinnast.
Um árangur starfsins fram til
þessa má segja að það hefur feng-
ið mjög jákvæða dóma, bæði
stjórnvalda í Súdan og einnig frá
alþjóðastofnunum sem starfa á
þessu sviði, er telja að hér sé
eitthvert besta dæmið um hvernig
skipulag og framkvæmd þróun-
arhjálpar eigi að vera.
Bein áhrif starfsins á fbúa
Austur-Equatoria eru einnig farin
að koma í ljós í bættu heilsufari,
auknum áhuga á menntun og
verkkunnáttu, meiri fæðu og sum-
staðar bættum efnahag, en af því
sem sagt er hér að framan er enn
of snemmt að slá þvf föstu að um
varanlega breytingu sé að ræða.
Fremur verður að telja að sér-
fræðiaðstoðin beri uppi þessar
breytingar og svo verði enn um
sinn, en skilningur fbúanna á
gangsemi breyttra lifnaðarhátta
samfara jákvæðri reynslu þeirra
ætti að vera hvati til framhalds á
sömu braut, og yngri kynslóðin
mun væntanlega í rfkum mæli til-
einka sér ný viðhorf. Stærsta
spurningin er þó um frið þessu
fólki til handa því ný innanlands-
átök geta á skömmum tíma gert
að engu það starf og þann árangur
er þegar hefur unnist.
Samúel Ólafsson er riðskiptafrreð-
ingur, sem býr ásamt fjölskyldu
sinni i Suður-Súdan og starfar þar
i regum Hjálparstofnunar kirkj-
unnar að þróunarrerkefni.
an báli og kulda en glampandi sól-
skini. Reikaði ég þá sem oftar upp
í furulundinn, en þar voru þá fyrir
nokkrir hópar manna og kvenna í
skjólinu af trjánum, og var sumt
af fólkinu i sólbaði. Einhver sem
kannaðist við mig hafði orð á því,
að hér væri gott að njóta sólarinn-
ar. Ég tók auðvitað undir það, en
sagði að kannski færi nú að sneið-
ast um skjólin á Þingvöllum, þar
sem hópur manna væri tilbúinn að
reiða axir að rótum þeirra. Trén
tilheyrðu ekki íslenskri náttúru og
yrðu því að víkja að dómi náttúru-
verndarmanna. Maðurinn rak upp
stór augu, hváði og spurði svo
hvers konar fólk það væri, sem
vildi ræna aðra skjóli og hlýju. Ef
þetta fólk gerði alvöru úr hótun
sinni, þá skyldi hann safna að sér
liði til að mæta slíkum .... sem
hann nefndi.
Af þessum tveim dæmum má
sjá að meiningar manna eru skipt-
ar, þegar um plöntun erlendra
trjáa er að ræða, einkum á al-
menningum. Mér er óhætt að full-
yrða, að skógræktarmenn hafa
þegar tekið tillit til þess, að kæfa
ekki íslenskar plöntur í erlendum
trjám, þar sem ástæða þykir til.
Um gróðursetningu barrtrjáa í.
Heiðmörk vil ég sem minnst segja.
Þar er við stórn Skógræktarfélags
Reykjavíkur að eiga. En þess
verða menn að minnast, að friðun
Heiðmerkur er engum meira að
Íakka en stjórn Skógræktarfélags
slands, sem barðist ósleitilega
fyrir því, að Reykvíkingar eignuð-
ust griðland í nánd við borgina. Sú
barátta tók tíu ár, en að auki safn-
aði stjórn félagsins allmiklu fé og
girðingaefni til að létta bæjarfé-
laginu friðun landsins. Þegar
skipulagi Skógræktarfélags ís-
lands var breytt haustið 1946 tók
Skógræktarfélag Reykjavíkur að
sér öll umsvif varðandi Heiðmörk
og hefur gegnt því síðan á vegum
borgarstjórnar Reykjavíkur.
Því er síst að furða þótt starf-
semin í Heiðmörk mótist mjög af
starfi skógræktarfélaga. Þótt
plöntun barrtrjáa hafi verið all-
mikil í Heiðmörk ættu menn að
minnast þess, að hún er býsna
stór, um 2500 alls, og ekki hefur
verið plantað í nema um þriðjung
hennar. Mörg eru þau svæði, sem
engu hefur verið plantað í, t.d.
skógarbrekkurnar undir Hjöllun-
um, þar sem birki hefur komið
upp af gömlum rótum, svo og mjög
víðlend svæði í hraununum ásamt
Garðaflötum og mestöllum Löngu-
brekkum.
Þegar reglur voru settar um
meðferð lands í Heiðmörk var
ákveðið að einstaklingar gætu
ekki fengið þar inni. En félags-
samtök voru velkomin að því að
helga sér ákveðnar spildur, ef þau
tækju að sér að planta trjám I
þær. Mörg féiög eiga þar reiti, og
sjá sum þeirra mjög vel um þá svo
að til fyrirmyndar er, eins og t.d.
Félag símamanna og Ferðafélag
íslands.
Mér er það mjög minnisstætt
þegar verið var að semja reglur
fyrir gróðursetningu í Heiðmörk
höfðu sumir orð á því, að fá þyrfti
sérstakt plöntunarfólk til þess að
ekki yrðu mikil afföll á plöntun-
inni. Þá kvað formaður Skógrækt-
arfélags íslands sér hljóðs, Valtýr
Stefánsson ritstjóri, og sagði að
félagsmenn ættu sjálfir að annast
alla plöntun undir umsjón verk-
stjóra, því að þetta ætti að vera
skóli fyrir þá til að læra bæði
plöntun og alla meðferð ungviðis.
Væri þetta þýðingarmeira heldur
en þótt nokkrar plöntur færu ekki
rétt niður, enda hefur þetta orðið
til þess, að hundruð manna, ef
ekki þúsundir, vita betur en áður
hvernig á að handleika ungar
trjáplöntur.
Hikon Bjarnason er fyrrrerandi
skógræktarstjóri.