Morgunblaðið - 26.10.1983, Blaðsíða 4

36
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. OKTÓBER 1983
K-dagurinn 29. október 1983
Gleymum ekki geðsjúkum
Tómas Helgason vTirlæknir, lengst til vinstri, ásamt Finnbirni Gíslasyni,
formanni K-dagsnefndar, og Oddi Bjarnasyni geðlækni, lengst til hægri. Þeir
eru hér í íbúðarhúsi því í Fossvogi, Reykjavík, sem verið er að byggja sem
endurhæfingarstöð fyrir geðsjúka. Afrakstur K-lyklasölunnar rennur óskipt-
ur til byggingarinnar og málefna geðsjúkra. Ljósm. Mbl./ Matthfas G. Pétursson
— eftir dr. Tómas
Helgason
Kiwanisklúbbarnir á íslandi
ætla nú í fjórða sinn að beita sér
fyrir landssöfnun til þess að
stuðla að endurhæfingu geð-
sjúkra. Framtak þeirra hefur ver-
ið til ómetanlegs gagns. Annars
vegar hefur það fé, sem þeir hafa
safnað, komið að beinum notum til
starfs- og heimilisendurhæfingar
sjúklinganna. Hins vegar hafa
þeir vakið athygli alþjóðar á
vanda stærsta öryrkjahópsins,
þess hóps sem á erfiðast með að
tala fyrir sig sjálfur vegna veik-
inda sinna og vegna þeirra for-
dóma, sem gætt hefur í þeirra
garð. Lykillinn, sem Kiwanismenn
hafa selt í fjáröflunarskyni, hefur
verið tákn þess sem þeir vilja
leggja af mörkum til að eyða þess-
um fordómum og til að rjúfa ein-
angrun hinna geðsjúku.
Framfarir
Á undanförnum tveim áratug-
um hafa orðið miklar framfarir í
þjónustu við geðsjúka hér á landi.
Aðstaða á sjúkrahúsum hefur
batnað stórum og fengist hafa
aðrir möguleikar til vistunar fyrir
þá, sem lengi eru veikir og geta
ekki af þeim sökum dvalið á eigin
heimilum. Margir hafa lagt hönd
á plóginn til að koma á endurbót-
unum og er í rauninni hægt að
tala um þjóðarátak, þótt ekki hafi
alltaf farið hátt.
Á þessum árum hefur Geð-
verndarfélagið komið upp endur-
hæfingarplássum að Reykjalundi,
geðdeild Borgarspítalans verið
tekin í notkun, stofnuð barnageð-
deild Landspítalans og húsnæði
fengist á víð og dreif um borgina í
stað húsnæðis á Kleppsspítala,
sem var orðið ónothæft og ekki
þjónaði lengur þeim tilgangi, sem
upphaflega var ætlast til. Síðast,
en ekki síst, er að geta stærsta
átaksins og mestu framfaranna,
opnunar geðdeildar Landspítal-
ans.
Geðverndarfélag íslands hefur
átt stóran þátt í þeim framförum,
sem orðið hafa, annars vegar með
fræðslu og útgáfustarfsemi, en
hins vegar með því að koma á fót
endurhæfingarstöðu fyrir geð-
sjúka. Tímaritið Geðvernd hefur
komið út í 17 ár og flutt fræðslu
um geðvernd, geðsjúkdóma og
meðferð þeirra.
Geðverndarfélagið hefur rekið
ráðgjafar- og upplýsingaþjónustu,
sem var mjög nauðsynleg áður en
göngudeild geðdeildar Landspítal-
ans tók til starfa.
Stærsta átak félagsins var að
auka aðstöðu á Reykjalundi um 22
rúm, svo að hægt væri að taka þar
við fleiri geðsjúkum til endurhæf-
ingar. Félagið hefur síðan haidið
áfram að safna fé til að bæta
endurhæfingaraðstöðu geðsjúkra.
Hér hefur annars vegar verið um
að ræða starfsendurhæfingu og
hins vegar hefur verið unnið að
því að byggja áfangastað, þar sem
sjúklingar, sem náð hafa það
miklum bata að þeir þurfa ekki að
dvelja á siúkrahúsi, geta dvalið
um tíma. A slíkum áfangastað er
ætlunin að sjúklingar fái frekari
aðstoð og leiðbeiningar til að ná
þeirri hæfni sem þarf til að geta
búið á heimiii og séð um sig sjálf-
ir.
Samstarf Kiwanis og
Geðverndarfélagsins
Upp úr 1970 beindist áhugi Kiw-
anisklúbbanna að endurhæfingu
geðsjúkra. Er undirbúningur að
fyrstu landssöfnun þeirra hófst
1974 var ákveðið að nota fé sem
safnaðist til þess að koma á fót
vernduðum vinnustað fyrir geð-
sjúka. Því var að meginhluta ráð-
stafað til Bergiðjunnar, sem er
verndaður vinnustaður á Klepps-
sítala. Með sameiginlegu átaki
heilbrigðisyfirvalda, Kiwanis-
hreyfingarinnar og Geðverndarfé-
iags íslands hófst rekstur Bergið-
junnar árið 1975. Þar hafa síðan
margir sjúklingar notið starfs-
þjálfunar. Framleiðsla Bergiðj-
unnar hefur að nokkru farið á al-
mennan markað, en að nokkru
hefur hún verið notuð til að endur-
bæta húsnæði fyrir dagsjúklinga
Kleppsspítalans.
Kiwanismenn sáu að hér var
mikið verk að vinna og betur
mátti ef duga skyldi. Því ákváðu
þeir að nota fé, sem þeir söfnuðu í
tengslum við K-daginn 1977 og
„Það er Ijóst, að margir
hafa þörf fyrir þann lyk-
il að lífinu, sem endur-
hæfing á áfangastað
getur verið. Ekki er að
efa, að allir landsmenn
bregðast vel við og
kaupa lykil Kiwan-
ismanna til þess að sýna
samstöðu sína við þá,
sem minni máttar
1980 undir kjörorðinu „Gleymum
ekki geðsjúkum", til þess að
byggja áfangastað í samvinnu við
Geðverndarfélag fslands. Áfanga-
staðurinn skyldi vera sérhannaður
til þess að þar gætu verið í endur-
hæfingu 6 til 8 einstaklingar í
senn. Jafnframt var ákveðið að
byggja húsið úr framleiðslu Berg-
iðjunnar. Mátti þannig segja að
tvær flugur væru slegnar í einu
höggi, annars vegar veitt verkefn-
um til starfsendurhæfingar og
hins vegar komið upp endur-
hæfingarheimili. Ætlunin var að
reyna að byggja áfangastaðinn í
nágrannabyggð Reykjavíkur til að
leggja áherslu á, að hann ætti að
þjóna fólki hvaðanæva af landinu.
Því miður tókst ekki að fá neina
heppilega lóð í nágrannasveitar-
félögunum. En haustið 1980, er
ákveðið var að Kiwanismenn ætl-
uðu að selja lykilinn enn einu sinni
til stuðnings slíkum áfangastað,
fékkst lóð í Reykjavík og var haf-
ist handa á árinu 1981 um teikn-
ingu hússins. Framkvæmdir hóf-
ust í apríl 1982 og hefur síðan mið-
að eftir því sem fé hefur fengist.
Byggingin nálgast nú lokastig, en
mikils fjár er vant til að ljúka
henni og til þess að kaupa í hana
nauðsynlegan húsbúnað. Dreng-
skapur Kiwanismanna og þraut-
seigja við að sjá borgið verkefni,
sem þeir hafa stuðlað að, er því
mjög þýðingarmikil.
Lykill Kiwanis
Þrátt fyrir þær stórstígu fram-
farir, sem orðið hafa á síðustu ár-
um, eru enn mörg verkefni óleyst
og mikið vantar á að þjónusta við
geðsjúka sé komin í fullkomið
horf. Sérstaklega er erfitt fyrir
suma sjúklinga að fá húsnæði og
fóta sig á eigin spýtur eftir að
meðferð á sjúkrahúsi lýkur. Því
ber brýna nauðsyn til að ljúka
byggingu þess áfangastaðar, sem
Kiwanishreyfingin og Geðvernd-
arfélag íslands standa nú að bygg-
ingu á. Síðan þarf að vinna að því
að koma upp fleiri slíkum áfanga-
stöðum og litlum sambýlum fyrir
fólk, sem ekki á heimili til að
hverfa að eða getur búið eitt sér.
Það er ljóst, að margir hafa þörf
fyrir þann lykil að lífinu, sem
endurhæfing á áfangastað getur
verið. Ekki er að efa, að allir
landsmenn bregðast vel við og
kaupa lykil Kiwanismanna til þess
að sýna samstöðu sína við þá sem
minni máttar eru og þurfa stuðn-
ing og endurhæfingu vegna geð-
sjúkdóma.
Dr. med. Tómas Helgason er pró-
fessor við læknadeild Háskóla ís-
lands og forstöðumaður Geðdeild-
ar ríkisspítalanna.
Gleymum
ekki
geðsjúkum ■ 29.10.’83
Þróunarhjálp
í Sudur-Súdan
— eftir Samúel
Ölafsson
Grein þessari er ætlað að kynna
nokkuð þróunarstarf sem Hjálp-
arstofnun kirkjunnar í Noregi
stendur að, og Hjálparstofnun
kirkjunnar á íslandi er aðili að.
Hér verður farið r.okkrum orðum
um starfið í heild, en einstökum
þáttum þess lýst ítarlega í síðari
greinum.
Upphaf þessarar þróunarað-
stoðar má rekja til ársins 1972, er
lauk 17 ára borgarastyrjöld milli
Norður- og Suður-Súdán. Þá þegar
hófu Norðmenn neyðaraðstoð við
bágstödd svæði í Austur-Equa-
toria-héraði. í framhaldi af þessu
starfi hófust samningar milli
Hjálparstofnunar kirkjunnar og
stjórnvalda' í Súdan um skipu-
lagða enduruppbyggingu og þró-
unaraðstoð í Austur-Equatoria.
Þessum viðræðum lauk með samn-
ingi til fjögurra ára frá 1. jan.
1974—31. des. 1977. Þessi samn-
ingur var nokkuð sérstæður að þvf
leyti að Norðmenn lögðu til nær
allt fjármagn til starfsins og sáu
sjálfir um alla dreifingu fjár-
magns og val forgangsverkefna.
Hefur þessi skipan haldist síðan
„Nú er reynt gagnstætt
því sem ádur var að kenna
fólki notkun einfaldra
áhalda, leiðbeina um val
útsæðis og bætta ræktun-
arhætti, jafnframt því sem
reynt er að opna markaði
fyrir umframframleiðslu,
án þess að umbylta þjóð-
félagsskipan fólksins."
og reynst mjög vel, hefur þetta
tryggt að fjármagnið fer raun-
verulega til þeirra verkefna, sem
aðstoðin gerir ráð fyrir, gagnstætt
því sem reynslan hefur verið þar
sem stjórnvöld þróunarríkja hafa
sjálf að verulegu leyti fengið fjár-
magnið til ráðstöfunar. Samning-
urinn frá 1974 hefur nú verið
endurnýjaður tvívegis til fjögurra
ára í senn, og hófst núgildandi
tímabil 1. jan. 1983.
Hjálparstofnun íslensku kirkj-
unnar gerðist samstarfsaðili að
þessu þróunarverkefni árið 1981
eftir nákvæma athugun á hvar
fjármagn til þróunaraðstoðar
nýttist best hjá kirkjulegum
hjálparstofnunum.
Hvað er þróunaraðstoð?
Þróunaraðstoð á sér ekki mjög
iangan aldur, það er fyrst eftir
síðari heimsstyrjöld að iðnríkin
fara að veita fjármagni og tækni-
aðstoð til nýfrjálsra nýlenduríkja
og annarra vanþróaðra ríkja. í
upphafi var beitt þeim aðferðum,
er best höfðu reynst í uppbygg-
ingu Evrópu eftir síðari heims-
styrjöld, þ.e. að veita verulegt
fjármagn og fullkominn tækni-
búnað til þróunaraðstoðar ásamt
sérfræðilegri aðstoð um stuttan
tíma. Árangurinn varð þó gagn-
stæður því sem orðið hafði í Evr-
ópu. í stað skjótrar þróunar kom
aðeins stutt tímabil aukinnar
framleiðslu, en þegar sérfræði-
aðstoð lauk féll allt í sama farið og
ástandið var sumstaðar jafnvel
verra en fyrir aðstoð.
Orsakir þessa voru margvísleg-
ar, en sú sem viðurkennd er sem
höfuðorsök er ókunnugleiki þeirra
er aðstoðina veittu á þjóðfélags-
uppbyggingu, siðvenjum, menn-
ingu og heimsmynd þeirra þjóða
er aðstoðarinnar áttu að njóta,
auk þess sem tæknikunnáttu og
þekkingu á verslun og viðskiptum
var verulega ábótavant í þróun-
arríkjum gagnstætt því sem var í
Evrópu eftir stríð þar sem mennt-
Sýning innfæddra á möguleika í landbúnaði, ræktun og tækjasýning.
un, menning og tækniþekking var
náskyld þjóða í millum og efna-
hagskerfi samofin af milliríkja-
viðskiptum um aldaraðir.
Því verður ekki á móti mælt að
víða hefur þróunaraðstoð mistek-
izt og oft hafa eiginhagsmunir
þeirra er aðstoðina veittu sett
mark sitt á hana með þeim
árangri að mörg ríkja þriðja
heimsins iíta með tortryggni til
boða um þróunaraðstoð frá ríkis-
stjórnum annarra ríkja.
Eftir því sem tíminn hefur liðið
hafa verið auknar verulega rann-
sóknir á hvers vegna þróunarstarf
hefur heppnast eða misheppnast,
og hafa þær leitt í ljós að þróun
getur ekki átt sér stað nema með
vilja og fullri vitund fólks sem að-
stoðin nær til og skilningi á eðli
aðstoðarinnar. Þróunaraðstoð
þarf að skilgreina mjög nákvæm-
lega markmið sín og gera þarf
grein fyrir þeirri röskun sem verð-
ur á þjóðfélagsmynstri vegna að-
stoðarinnar og finna í tíma leiðir
til að bæta þá röskun. Það hefur
því miður víða gerst þar sem
þróunaraðstoð hefur hagrætt og
breytt framleiðslu og dreifingu af-
urða, að konur sem oftast gegna
lykilhlutverkum í afrískum fjöl-
skyldum hafa skyndilega setið
verkefnalitlar, og það síðan orsak-
að félagsleg vandamál og óhóflega
áfengisneyslu.
Nú er reynt gagnstætt því sem
áður var að kenna fólki notkun
einfaldra áhalda, leiðbeina um val
útsæðis og bætta ræktunarhætti,
jafnframt því sem reynt er að
opna markaði fyrir umframfram-
leiðslu, án þess að umbylta þjóðfé-
lagsskipan fólksins.
Algengasta skilgreining þróun-