Tíminn - 19.08.1965, Blaðsíða 12

'2
TÉMINN
FIMMTUDAGUR 19. ágúst 1965
SKARÐ Á SKARÐSSTRÖND
f'i amhald aí, bls 9
ríku og IUuga, eins og þegar
hún lagði af sér kvensilfur
sitt, meðan hún gekk til altaris
í Skarðskirkju, en hann hafði
orð á því, að ekki mundi sá
lítill fyrir sér, sem slík kona
legði hug á. Og þá ekki síður,
þegar hún kvað lítilmannlegt
að elta einstæðinginn og forð
aði honum þannig frá refsi-
vendi laga, sem hlífðu Þeim
háu, en hegndu hinum smáu.
Frægust er Ólöf í ummæl
um sínum, þegar hún frétti
víg Bjarnar Þorleífssonar hirð
stjóra, eiginmanns síns, sem
Englendingar drápu að Rifi
á Snæfellsnesi 1467, og hún
sagði: „Ekki skal grát.a Björn
bónda heldur safna liði.“ Lét
hún síðan hefna grimmilega á
Englendingum og hafði suma
að þrælum heíma hjá sér á
Skarði, og eru enn að sögn ör-
nefni þar, sem minna á stór-
hug og hefndir Ólafar. Hún
bað eianig að eftirminnilegur
atburður yrði við dauða sinn-
En þá Varð fárviðri svo mikið
að enn er til jafnað um verstu
veður og nefndur Ólafarbylur.
Hún andaðist 1479.
Sólveig dóttír Ólafar giftist
Páli syni Jóns sýslumanns Ás
geirssonar í Ögri. Þau bjuggu
á Skarði eftir Ólöfu. En áður
hafði Sólveíg búið á Hóli í
Bolungarvík og hélt þar ráðs
mann og friðil Jón Þorláksson
að nafni og áttu þau saman
mörg börn, en ekki máttu þau
giftast, þar eð hann var eigna
laus og af lágum stigum í þjóð
félaginu. Áður en Sólveig and
ast gaf hún sonum sínum Jóni
og Þorleifi Skarð með 17 „til
liggjandi jörðum“ eins og það
er orðað.
Bjó Þorleifur á Skarði og
varð sýslumaður og lögm. og
ærið fjöllyndur í ástum eins
og margir í þeirri ætt. Komst
hann í ónáð kirkjunnar af
þeim sökum og sendi Jón
biskup Arason þangað flokk
manna er lægja skyldi yfirlæti
hans og algjört sjálfræði.
Var það sr. Þorlakur á Stað
arbakka, faðir Guðbrands bisk
ups, sem sendur var við 16.
mann til að kenna Þorleifi sið
ina-
En hann lét kvenfólk og
húska -la sína klæða :t. herklæð-
um, seijast upp á gæðinga og
bíða fylktu liði í tröðum staðar
ins, þegar sendimenn biskups
komu.
Töldu þeir þá víst, að hér
væri ógrynni liðs til andstöðu
og flýðu án þess að til átaka
kæmi.
Gerði Jón biskup gamanbrag
um atför þessa og er þar
þetta erindi:
Sendir voru 16 menn
saga þessi er uppi enn.
Riðu þeir um ríkan garð,
rausnarlítið erindið varð.
Höldar segja að höfuðból þetta
heiti Skarð.
Sigríður dóttir Þorleifs erfði
Skarð, og varð hin fyrsta í
ættinni, sem braut forna hefð
og tók niður fyrir sig við gift
ingu, sem kallað var. En þar
með lauk sögu landstjórnar á
Skarði.
í marga ættliðu hafði auður
og völd ráðið um allar kvon-
bænir þar. Er talið, að Daði
í Snóksdal hafi hjálpað hinum
ungu elskendum í þetta sinn.
En allt til þessa hafði ljóð
ættföðurins Lofts ríka, verið
sem yfirskrift um ástamál
Skarðverja, er hann kvað:
„Kyssumst, kæran, vissa
kemur ein stund sú, er meinar,
sjáum við aldrei síðan
sól af einum hóli.“
Og hann sagði líka: „Öllum
gangi Þeim illa sem okkur vilja
skilja.‘
Þar urðu oft sárir harmar og
angurblíður söknuður, en þó
ekki síður heift og hatur.
En nú gaf Daði vini sínum
Bjarna Oddssyni frá Eskiholti
á Mýrum fé til að jafna mun
inn, svo að hann gæti kinnroða
laust beðið Sigríðar Þorleifs
dóttur á Skarði og fengið henn
ar án harðrar mótstöðu. Gerð
ist Daði í Snóksdal þarna nokk
urs konar brautryðjandi um
það, að ástin væri látin ráða
meira en metorð og völd, auð
ur og upphefð.
Þau Sigríður og Bjarni létu
svo auðvítað elzta son sinn
heita í höfuð Daða og hann
sameinaði enn með kvonbæn
um mikinn auð norðan lands
og vestan, því að hann kvænt
ist Amfríði dóttur Benedikts
ríka á Möðruvöllum. En þau
misstu öll böm sín ung nema
Sigríði, sem varð tengdadóttir
Magnúsar prúða í Ögri. En
Eggert sonur jþeirra erfði
Skarð eftir Daða afa sinn.
‘ En þessi Eggert var trúlof
aður Kristínu dóttur Gísla lög
manns Hákonarsonar í Bræðra
tungu. Er sú saga með ólíkind
um en þó sönn, að hann var
á leið til brúðkaups síns með
fríðu föruneyti suður á land.
En Þegar þangað kom var
Kristín brúður hans heitin bisk
upnum Þorláki Skúlasyni. Má
telja það eitt hið merkilegasta
tákn um jafnaðargeð og um-
burðarlyndi höfðingjanna á
Skarði, að Eggert sat þarna í
brúðkaupi brúðar sinnar og
biskupsins, en var jafnframt
heitið yngri systur hennar Val
gei|9}, en hann ýrði nú samt
að bíðá henriái- nokkur ár þar
eð hún vaf aðeins 10 eða 12 ára
gömul. En jafnframt er þetta
góð spegilmynd af því algjöra
umkomuleysi unga fólksins í
ástamálum, sem þá var alls
ráðandi í íslenzku þjóðfélagi.
Þar gekk fólkið óbeinlínis kaup
um og sölum að ráði foreldra
og forsvarsmanna.
Valgerður litla varð svo hús
freyja á Skarði af hinni mestu
rausn og prýði. Eggert þótti
hins vegar nokkuð nízkur og
aðsjáll, og er haft eftir hon-
um, er hann sá konu sína víkja
að fátækum:
„Gef Þú Valgerður, en hlífðu
mér við að sjá það“.
Um hann eða einhvem þess-
ara stórmenna á Skarði var
þetta ort:
„Einn fór að heiman elliraum
ur
augnaveikur, á gjaldi naumur,
aldrei varð hann í orrustu
frægur
en ýtum þótti hann ráðaslægur,
sótt hefur jafnan sína vild
í svörunum hægur.“
Samt er nú líklegra að þessi
vísa sé ort um eínhvern hinna
fyrri Skarðverja, sem í orr
ustum áttu, en auðsæld og
hóglæti mun hafa verið ein-
kenni þeirra allra.
Synir Valgerðar og Eggerts
dóu ungir, en Amfríður dótt
ir þeirra fékk Skarð. Hún gift
ist Þorsteini syní Þórðar prests
í Hítardal og bjuggu þau á
Skarði, en hann var frábitinn
auðsöfnun og veraldarvafstri
og vildi ekki einu sinni takast
neitt embættí á hendur.
Þau eignuðust fjórar dætur,
og tók Elín við Skarði. Hún
giftist Bjama sýslumanni Pét
urssyni af ætt Staðarhóls-Páls
og tók Eggert sonur Þeirra
næst við Skarði og eftir hann
dóttir hans, er Ragnhildur hét,
en hún gíftist Magnúsi sýslu
Sjötugur
Þorsteinn Guimundsson
bóndi. á Reynivöllum
Þú várðst þá sjötíu ára í dag
Þorsteinn minn. Það gengur svo.
Einn verður sjötugur í dag annar
á morgun, og svo framvegis. Allt
stefnir þetta í sömu átt. Það er

manni Ketilssyni frá Búðardal
á Skarðsströnd, en hann fór
þó aldrei að Skarði, heldur
sonur þeirra, sem Skúli hét
og var sýslujnaður í Dalasýslu
og kallaði sig Magnúsen, en
síðan hefur það ættarnafn tíðk
ast meðal fólks af ætt Skarð
verja.
Sonur Eggerts og Kristínar
konu hans Bogadóttur frá
Hrappsey var Kristján Magn-
úsen sýslumaður á Skarði, en
kona hans var Ingibjörg, en
hún var bróðurdóttir Skíða-
Gunnars, sem var kunnur mað
ur um land allt og er ætt hans
fjölmenn um Austurland.
Nú er komíð að því fólki,
sem nútímafólk kannast vel
við, og var ættfaðirinn Skúli
Magnúsen vinsæll mjög, og
lýst þannig, að hann var fram
kvæmdamaður í bezta lagi og
búmaður góður utan húss og
innan, gjöfull við snauða og
vildi bjarga bágstöddum, eftir
gefandi í tekjum og þó auðmað
ur. Sýslubúar unnu honum hug
ástum einkum bændafólk.
Krístján sonur hans var
sæmdur kammerráðsnafnbót
og gekk yfirleitt undir nafn-
inu: Kammeráðið á Skarði, en
sonur hans og Ingibjargar var
Bogi, sem bjó á Skarði langa
ævi, kvæntur Kristínu Jónas-
dóttijr frá Staðarhrauni. En
dóttir þeirra er Elinborg, sem
nú býr á Skarði, gift Kristni
Indriðasyni frá Hvoli í Saur
bæ. Hún er 24. ættliður frá
Húnboga Þorgilssyni á Skarði
um 1120, sem fyrst var getið
í þessu erindi, og hafa allir
búið á Skarði síðan.
Mun fágæt slík átthagatryggð
á íslandi og jafnvel Þótt víð
ar væri leitað. Og er það fög
ur saga um tilfinningar ís-
lenzkra bænda og búaliðs, sem
væri sannarlega íhugunar- og
eftirbreytnisvert nú á tímum
upplausnar og eyðibýla.
Sjálfsagt hafa verið mörg
tækifæri um aldaraðir til að
selja þetta fagra og búsældar
lega höfuðból með góðum hagn
aði. En allar þær freistingar
iiafa hinir hógværu og göfug
lyndu Skarðverjar staðizt. Þeir
vírðast aftur á móti hafa gjört
allt svo að óðalinu yrði ekki
skipt og það ekki selt og þar
gæti kynslóð eftir kynslóð bú
ið í haginn fyrir þá næstu.
Væri saga Skarðs borin sam
an við sögu Skálholts, Viðeyj
ar, Reynístaðar eða annarra
stjórnarsetra og ættaróðala fs
lands yrði munurinn mikill.
Breiðfirzk áttnagatryggð
varpar Ijóma yfir alla sögu
Skarðs frá upphafi um leið
og þar er saga íslenzkra höfð-
ingja, sem kunnir hafa verið
öld eftir öld að hóglæti, gest
risni, góðvild og jafnvel lítil-
læti, þegar hroki þótti sjálfsagt
einkenni íslenzkra stórmenna.
Megi ætt Þessa göfuga fólks
enn njóta Skarðs vel og lengi
og varpa ljóma yfir Breiðafjörð
og gefa gott fordæmi um dreng
skap, spaklyndi og átthagaást,
sem jafnan kunni að meta ís
lenzkt ágæti dýrast.
Árelíus Níelsson.
að færast nær því marki, að
hverfa af Þessari jörð.
Hvað tekur svo við, spyr maður
mann.
Margir fálma eftir veiku hálm-
strái til að hanga á um fram
haldslff í einhverri mynd. Það
er þó huggun í volæði þessa lífs.
En þó allt hverfi í sortann að
baki, þá lifir þó alltaf eitthvað
af verkum okkar og því betur
sem þau eru unnín og af meiri
framsýni því fremur stafar ljóma
frá þeim.
Þú varst svo heppinn, Þor-
steínn, eins og jafnaldrar þínir,
að lifa og eiga kost á að starfa
á einu mesta þróunartímabili okk
ar þjóðar, þar lagðir þú huga og
hönd fram, að hhitur hins betra
mætti vera sem beztur.
Um fermíngaraldur varst þú
einn af þeim ellefu sem stofnuðu
UMF „Vísir“ í Suðursveit. Allt
unglingar fyrir innan tvítugt. Þá
var gaman að lifa, æskan var
djarfhuga og hugsaði hátt, það
voru lærdómsríkir tímar, og æsku
árin þín liðu undir þeim heílla
himni sem æskan ein skilur.
Á Þeim árum baukaðir þú við
ýmislegt. Þú varst vinnumaður
hjá betri bændum og beíttir þér
þá jafnframt fyrir félagsmálum í
þinni sveit. Veturinn 1925 ert
þú kvaddur frá námi að taka
við búi á Reynivöllum eftir hið
sviplega fráfall Þorsteins Arason
ar, þar með voru örlög þín ráð
in. Nú fékkstu sterkari aðstöðu
að beita þér en áður. Þú hófst
umbætur á heimilinu sem þú áttir
að hafa bústjórn á, með ekkju
hins fallna húsbónda þér við hönd
og Sigurjón er síðar varð mágur
Þinn við hina. Hús voru reist og
endurbyggð á þeirra tíma vísu; yf
ir hey og gangandi, þannig, allt þó
með jámvörðum þökum. fbúðar
húsið éndurbyggt, rafstöð reist og
rafmagn leitt í íbúðar og penings
hús. Til engra skulda var stofn
að. Það er gaman að geta hafið
búskap á slíkum grundvelli.
Brátt varstu kvaddur til opin-
berra starfa í sveit þinni. Á fyrsta
búskaparári varstu kominn í
stjóm búnaðarfélagsins. Stuttu
síðar í skólanefnd Suðursveitar
skólahéraðs, þar endaðir þú þitt
starf sem formaður skólanefndar
í nokkur ár. Þegar sjúkrasamlög
voru stofnsett með lögum varst
þú skipaður samkvæmt ábendingu
hreppsnefndarformaður Sjúkra-
samlags Suðursveitar. Þegar Skóg-
ræktarfélag Austur-Skaftfellinga
var stofnað varst Þú kosinn for-
maður þess. Bændafundi Austur-
SkaftfeUinga hefur þú setið frá
því þeir hófust 1944 sem fulltrúí
Suðursveitar. Hreppstjóri Suður-
sveitar varstu í 20 ár og hefðir
verið enn ef þú hefðir setið á
Reynivöllum.
Þú varst einn 'af þremur full-
trúum sem undirbjuggu stofn
fund Búnaðarsambands Austur-
Skaftfellinga. í stjórn Menningar
félags Austur-Skaftfellinga varstu
um tíma og eíns í stjóm UMF
Vísis.
Þegar samþykkt var á bænda
fundi fyrir fáum árum að skrifa
byggðasögu Austur-Skaftafells-
sýslu var þér falið að skrifa Þátt
Suðursveitar í þeirri sögu.
Fleiri störfum gegndir þú fyrir
sveit þína og hérað þó hér séu
ekkí talin.
Af framansögðu má sjá að þú
hefur víða komið við sögu í fram
fara og félagsmálum Suðursveitar,
og A-Skaftfellinga, hugur þinn
hefur mjög snúizt um það sem bet
ur hefur mátt fara í framfara og
menningarmálum, þess vegna er
ánægjulegt fyrir Þig að líta yfir
farinn veg af þeim sjónarhól sem
þú ert staddur á í dag.
Við vorum búnir að vera ná-
búar í nær fjörutíu ár fyrir utan
fyrri kynni áður en við hófum bú
skap. Það var gott að vera ná-
búi þinn, þú varst hjálpsamur, til
búinn að gera greiða þegar þurfti,
góður og skemmtilegur heim að
sækja, og alltaf gaman að fá þig
sem gest.
Við áttum margt saman að
sælda, bæði í sambandi við fram
faramál okkar sveita, í ferðalög
um — fjallgöngum, og á sjó. Yfir
þessa fomu tíð er ánægjulegt að
líta og margt sem yljar huga
Þegar upp er rifjað. Það er gott
að eiga slíka menn fyrir ná-
búa sem þig, Þorsteinn.
Eg man vel brúðkaupsdaginn
þinn, þegar þú giftíst Árilíu Þo-
steinsdóttur, heimasætunni á
ReynivöUum. Þið eignuðust þrjá
velgefna syní, en sá harmur sótti
ykkur heim að missa yngsta
sonínn stuttu eftir fermingu. Þann
harm báruð þið hjónin sem
hetjur, sem þeir einir geta sem
skilja tilgang lífsins.
Já, brúðkaupsdagurinn ykkar
var bjartur júlídagur. Þá skein
sól í heiði og þá var bjart yfir
efribænum á Reynivöllum, þá
datt engum í hug að sól mundi
setjast Þar eftir tæp fjörutíu ár
yfir mannlausum reisulegum bæ.
Það var ánægjulegt í sumarblíð
unni að sitja við veizluborð
á velgerðri stétt framan við bæjar
húsin. Þar var veizlukaffið drukkið
— líklega eínsdæmi í brúðkaups
sögu Suðursveitar að brúðkaups
kaffi hafi verið drukkið á slíkum
stað. Það var þá að ég reis upp frá
borðum, hljóp upp í húströppum
ar og mælti fyrir minni brúð
hjónanna. „Mikið andskoti ertu
mælskur“, sagði séra Eíríkur
Helgason þá prestur í Sandfelli í
Öræfum, sem gifti ykkur, er ég
lallaði aftur niður tröppurnar,
fyrsta og kannski eina viðurkenn
ingin sem ég hef fengið fyrir tal
að orð. Aldrei framar verður brúð
'kaupskaffi drukkið á stéttinni
framan við húsin á Reynivöllum,
og guð má vita hvort nokkurn
tíma verður framar drukkið brúð
kaupskaffi á þeim bæ, yfír hon
um hvílir nú grafarþögn. Við
spyrjum gömlu nábúarnir, hvenær
kemur aftur líf í þennan bæ? Við
minnumst kynslóðanna sem þarna
hafa alizt upp og margt af því
fólki verið sómi sinnar sveitar.
Við væntum að sagan eígi eftir
að endurtaka sig í þessu efni Þó
um sinn blasi annað við.
Að ltfkum óska ég þér, Þor-
steim^ og þínum alls hins bezta
á ókomnum árum.
Lifðu heill..
Skrifað 29.7. 1965.
Steinþór Þórðarson.
ÞAÐ ER TEKIÐ EFTIR
AUGLÝSINGU Í TlMANUM!