Morgunblaðið - 22.01.1984, Síða 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JANÚAR 1984
Bókin sem fyrir 300 árum heföi sent höfundinn beint á báliö
Hver hefur ekki einhvern tímann óskaö sér að geta vakið ást einhvers á sér
með göldrum ef allt annað þryti? • Að eiga sér töfrastaf? • Geta brugðið yfír
sig huliðshjálmi? • Eða velt því fyrir sér hvernig nornir fara að því að þeytast
um niðdimm næturloftin á kústskafti?
Eitthvað á þessa leið segist
bandarísku skáldkonunni Ericu
Jong í upphafi bókarinnar
Witches, Nornir. Bókin kom út
árið 1981, listilega skreytt af
myndlistarmanninum Joseph A.
Smith. En þó hún sé full af fróð-
leiksmolum og í henni vitnað í
marga fræðimenn, telst hún eng-
an veginn strangvísindalegt rit
um galdrafárið sem grúfði sig
yfir Evrópu í kjölfar hinna
myrku miðalda og teygði anga
sína hingað til lands með eftir-
minnilegum hætti.
Frekar er hér á ferðinni eins
konar óður skálds og myndlist-
armanns til nornarinnar í öllum
þeim margbreytilegu myndum
sem hún hefur á sig tekið í gegn-
um tíðina. Nornarinnar, sem
höfundur segir á einum stað, að
hafi verið „kona sem ekki var
hrædd við að fljúga". En bókin
sem gerði Ericu Jong fræga á
sínum tíma hét einmitt „Fear of
Flying" og þótti nokkuð djörf
fyrir þeim rúmum tíu árum sem
liðin eru frá útkomu hennar.
Síðan hefur Jong sent frá sér
jöfnum höndum skáldsögur og
Ijóð og er nú vinsæll höfundur
beggja vegna Atlantshafsins. f
bókinni Nornir er einnig að
finna fjölmörg ljóð, þó ekki birt-
ist þau hér.
Eins og tekið hefur verið fram,
er ekki um sagnfræðirit að ræða
heldur afþreyingu og persónu-
legar hugleiðingar skáldkonunn-
ar, sem tekur einnig fram að
bókinni sé ekki ætlað að vera
neitt skyndinámskeið í fjöl-
kynngi! Ekki er víst að allir séu
sammála efnistökum höfundar
og þess má geta áður en lengra
er haldið, að meðal þeirra tæp-
lega þriggja tuga fslendinga,
sem enduðu ævina á bálkestin-
um var aðeins ein kona. Þessu
var öfugt farið í þeim löndum
Vestur-Evrópu sem höfundur
hefur helst haft í huga við samn-
ingu bókarinnar um nornirnar.
Verður ekkert gert til þess að
staðfæra þær glefsur úr henni
sem hér birtast — að nýafstöðnu
sannkölluðu gjörningaveðri — í
von um að þeir sem eru gefnir
fyrir að láta huganna reika i
skammdeginu hafi ef til vill
nokkuð gaman af.
Hún sjálf
Þú þekkir hana.
Með bognum fingri bendir hún
þér að koma. í hinni hendinni
hefur hún eitrað epli. Úr hyldýpi
martraðanna, dimmustu skúma-
skotunum þar sem mölkúlurnar
draga andann og rykið dansar,
úr veggnum í barnaherberginu
sem hún gekk inn í og innan úr
sætabrauðshúsinu, sem hún
byggði eftir leynilegum upp-
skriftum og töfraformúlum, var-
ar hún við ævintýraheiminum,
sem lýstur saman við raunveru-
leikann á leyndum og óvæntum
stöðum.
Nornin kunni margt fyrir sér þótt ófrýnileg væri.
Þú gætir — óvart — lent á
milli.
Hún er nornin.
Þú þekkir hana og þó ekki. Þið
hafið alltaf verið samferða og þó
forðast hún þig. Hún er móðir
þín, systir, þitt innsta sjálf. Þú
elskar hana og óttast um leið. Þú
hatar hana en dregst að henni.
Hvað get ég sagt þér um
hana?
Hún er fallegri — og ljótari —
en þig dreymir um. Hún er
óraunveruleg en þó er hún til.
Hún elskar þig, en ást hennar er
eitur í blóðinu. Hún hatar þig —
en gerir þér ekki mein — Hún
lætur sér nægja að hneppa þig í
eilífan þrældóm.
Hún hefur vald yfir ást,
dauða, frjósemi, vindum og veðri
— en hún deilir ekki valdi sínu
með þér nema þú leggir lífið að
veði.
Hún er nornin.
Þú vildir gjarnan vera hún.
Þangað til bálið tekur að loga.
Hvernig áskotnuðust norninni
þessir eiginleikar? Var hún í al-
vöru eiturbyrlari, græðari, byrl-
ari ástardrykkja? Eða aðeins
rugluð, gömul kona tautandi við
guleygan köttinn sinn?
Skapaði hún hættuna, sem þér
finnst þú svífa í, eða sköpuðu
hræddir menn í leit að holdgerv-
ingi hættunnar, nornina?
Hver er arflegð nornarinnar?
Formóðir hennar er Ishtar-
Díana Demeter. Faðir hennar er
karlmaður og hræðsla hans
ljósmóðirin. Böðull hennar er
ótti hans og á ótta karlmannsins
byggir hún særandi mátt sinn.
Hinn græðandi máttur er hins
vegar frá henni sjálfri kominn.
Reynum að varpa birtu á hana
um stund og fá hana til að dvelja
með okkur. I næstu andrá hverf-
ur hún inn í myrkrið aftur. En á
þessari stundu er hún hjá okkur
— og bendir. Nærvera hennar
vekur hjá okkur örlítinn kulda-
hroll, líkt og opnast hafi ósýni-
legur ísskápur í seilingarfjar-
lægð.
Undir kuflinum, sem er dimm-
blár eins og næturhiminninn,
úar ugla. Vængjaþytur leður-
blöku heyrist undan strýtu-
mynduðum hattinum. En bjóð-
um henni samt inn. Ef til vill
byrlar hún okkur ástardrykk eða
kennir okkur tækni gandreiðar-
innar. Ef til vill lætur hún óskir
okkar rætast, áður en við brenn-
um hana.
Eða kannski þurfum við alls
ekki að brenna hana í þetta sinn.
„Og fall hennar
var mikið ... “
Fyrir fimm þúsund árum
dýrkuðu Babylóníumenn drottn-
ingu himinsins. Hún var æðsta
goð þeirra og það tók ófáar ald-
irnar, styrjaldir, kúgun, þjóðar-
morð, bókabrennur og endurrit-
un goðsagna, að koma núverandi
guðsímynd fyrir í hugum þeirra.
Við höldum því fram, að guð sé
ekki af ákveðnum kynþætti eða
kyni, en þó fær tilhugsunin um
að hann sé eitthvað annað en
karlmaður af hvíta kynstofnin-
um flesta til að súpa hveljur.
Baráttan við að velta kvenguðin-
um úr sessi hefur þó aldrei verið
endanlega til lykta leidd. í goð-
sögnum okkar og draumum,
dæmisögum og ímyndunarafli,
heldur móðurgyðjan velli. Þaðan
verður hún ekki á brott numin
svo lengi sem menn — og konur
— eru af konum fædd. Skildi sá
dauflegi dagur einhvern tímann
renna upp, að mannkynið verði
til hópa að „tilraunaglasabörn-
um“ kann að vera að móðurgyðj-
an missi áhrifamátt sinn. En
meðan hér um bil hver einasta
mannvera man að hún er úr
móðurkviði komin, mun ímynd
móðurgyðjunnar gegnsýra
skáldskap okkar, listsköpun og
jafnvel trúarlegar hneigðir.