Morgunblaðið - 08.07.1984, Qupperneq 30

78
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. JÚLÍ 1984
Bilanir í gervihnöttum
eru óalgengar en ný-
verið unnu bandarísk-
ir geimvísindamenn
frækilegt tækniafrek er þeir lag-
færðu nær óstarfhæfan hnött,
Solar Max, í 500 km hæð yfir
jörðu. Með afrekinu brutu þeir
blað í sögu geimvísinda, en með-
fylgjandi litmyndir voru teknar
við þetta tækifæri.
Meö tilkomu bandarísku
geimferjunnar hafa opnast m.a.
möguleikar til viðgerða á gervi-
hnöttum, sem eitthvað hefur far-
ið úrskeiðis í. Gervihnettir eru
dýrir, kosta hver um sig tugi ef
ekki hundruð milljóna dollara, og
tjónið því tilfinnanlegt fyrir eig-
endur ef bilun á sér stað.
Viðgerðin á Solar Maximum
Mission-hnettinum, eða Solar
Max, vakti verðskuldaða athygli.
Hnötturinn er í eigu bandarísku
geimvísindastofnunarinnar,
NASA, og var á sinum tíma
smíðaður með viðgerð eða endur-
nýjun ýmissa hluta hans í huga.
Honum var skotið á braut f
febrúar 1980 til rannsókna á sól-
inni, og með aðstoð hans voru
gerðar ýmsar uppgötvanir á sól-
inni og eðli sólgosa. En í desem-
ber 1980 biluðu vartappar í raf-
kerfi hnattarins með þeim afleið-
ingum að stýribúnaður hnattar-
ins bilaði og fjögur af sjö rann-
sóknartækjum hans urðu óstarf-
hæf.
Láta mun nærri að viðgerðin á
Solar Max hafi kostað um 60
milljónir dolara þegar allt er tal-
ið með, en kostað hefði 200 millj-
ónir að smíða nýjan hnött og
tækjabúnað í hann.
Solar Max var á braut í um 500
km hæð yfir jörðu og því varð að
beita nýjum aðferðum við að
koma geimferjunni á braut, því
hingað til hafði hún ekki farið
fjær jörðu en 305 km. En allt
gekk eins og í sögu og á öðrum
degi ferðarinnar var Challenger
á sínum stað í 90 m fjarlægð frá
gervihnettinum. Þaðan athöfn-
uðu James Van Hoften og George
Nelson sig. Smávægilegar tafir
urðu við að ná Solar Max um
borð i geimferjuna en um sfðir
tókst að stöðva snúning hans og
taka hann innfyrir til viðgerðar.
Viðgerðin á Solar Max gekk
síðan greiðlega. Skipt var um
búnað sem stýrir hnettinum og
stillir hann af gagnvart sólu,
samkvæmt boðum visindamanna
á jörðu niðri. Einnig var skipt
um hluti í tæki til að mæla krónu
sólar og útgeislun hennar, auk
þess sem tækifærið var notað til
að endurnýja ýmsa smáhluti.
Meðan á viðgerð stóð gengu
vísindamenn á jörðu niðri úr
skugga um að viðgerðin hefði
tekist með því að senda ýmiss
konar fyrirmæli til tölvu hnatt-
arins. Þegar ljóst var að allt
starfaði eðlilega var hnettinum
lyft út fyrir ferjuna og komið á
braut um jörðu.
Og að þessu afreki loknu er
undirbúningur hafin að viðgerð
og endurheimt annarra hnatta,
sem eitthvað hefur gengið úr-
skeiðis í. Beinist athyglin einkum
að Landsat 4-gervihnettinum,
sem er nánast óstarfhæfur vegna
bilana í sólrafhlöðum. Athuganir
hafa leitt í Ijós að viðgerð á hon-
um úti í geimnum er framkvæm-
anleg. En þar sem braut Landsat
4 er um pólana er örðugt að nálg-
ast hnöttinn með geimskoti frá
Canaveralhöfða, og verður við-
gerð því líklega að bíða þar til
geimferjuflug hefjast frá Vand-
enberg-flugstöðinni í Kaliforníu,
sem verður seint á næsta ári.
í millitiðinni er liklegt að
reynt verði að bjarga og færa til
jarðar Westar VI og Palapa B2
hnetti Hughes, sem náðu ekki
nægri jarðfirrð á sínum tíma
vegna bilana í flaug, sem flutti
þá á braut.
Viðgerð í geimnum — James van Hoften fjarlægir rafeindakassa úr Solar Max-gervihnettinum. Neðst til vinstri er George Nelson, sem ásamt van
Hoften annaðist viðgerðina á Solar Max. Van Hoften stendur á þar til gerðum palli á krana geimferjunnar Challenger.
SOLAR MAX
BlaÖ brotid
í sögu geimvísindanna
Viðgerð á Solar Max lokið — Hnettinum lyft að lokinni viðgerð út fyrir Challenger eftir að gengið hefur verið úr skugga um að viðgerð hafí heppnazt
og tæki störfuðu með eðlilegum hætti. B * vv