Morgunblaðið - 19.08.1984, Blaðsíða 29

an líkamlegar refsingar voru
helzti hyrningarsteinn refsilög-
gjafar og menn beygðu þá sem
þeir áttu sökótt við með því að
vega þá, meiða eða láta dæma sér
fé þeirra allt eða að hluta." Leiddi
Guðrún Ása að því rök að tilgang-
ur Sturlu með ritun íslendinga-
sögu hafi verið að setja saman for-
dæmasafn.
Islendingasögur og
Sturlunga
Síðasta erindi Sturlustefnu hélt
Jónas Kristjánsson forstöðumað-
ur Stofnunar Árna Magnússonar
og bar það yfirskriftina: „íslend-
ingasögur og Sturlunga. Saman-
burður nokkurra einkenna og efn-
isatriða." í upphafi vitnaði Jónas í
bók Magnúsar Helgasonar, skóla-
stjóra, Kvöldræður í Kennara-
skólanum, þar sem hann fjallar
um tilhlökkun sína sem lítils
drengs, að fá að lesa Sturlungu.
Að því loknu sagði Jónas meðal
annars: „Ég hef leyft mér að lesa
svo langa ívitnun af því að mér
þykir hún sem þörf ádrepa til
margra fræðimanna i bókmennt-
um nú á dögum. Við erum oft eins
og tíu ára börn, einblínum á ís-
lendingasögur en horfum framhjá
þeirri snilli og speki sem fólgin er
í ýmsum öðrum fornum sögum.“
Þá benti Jónas á að á síðustu ára-
tugum hafi fræðimenn tekið að
rengja heimildagildi íslendinga-
sagna, en í staðinn litið á þær sem
einhvers konar skáldbókmenntir,
„og þegar búið er að slíta þær úr
jarðvegi íslenskra arfsagna er
reynt að gróðursetja þær að nýju
innan um ýmsar tegundir bók-
mennta úti í Evrópu". Þannig hafa
rannsakendur sagnanna ekki
skoðað þær í samhengi við aðra
þætti íslenskrar menningar.
Hvatti Jónas menn til að líta á
samhengi íslenskra bókmennta og
menningar, en að þvi búnu snéri
hann sér að því að bera saman
nokkur atriði sum lík önnur ekki, í
fslendingasögum og Sturlungu.
Fjölbreytileiki
íslendingasagna
Jónas snéri sér fyrst að bygg-
ingu sagnanna. Uppbygging eða
efnisröðun samtíðarsagna mótast,
að sögn Jónasar, af því að raun-
verulegum atburðum er lýst í
tímaröð samkvæmt frásögn
sjónarvotta eða annarra heimild-
armanna. Benti hann á að allar
tilraunir fræðimanna til að fella
fslendingasögur í ákveðið bygg-
ingarform hafi mistekist, enda eru
þær fjölbreytilegar að samsetn-
ingu eins og samtíðarsögur. Marg-
víslegar munnmælasagnir, taldi
Jónas vera nærtækustu skýring-
una á fjölbreytileikanum.
Bæði í Sturlungasögum og í fs-
lendingasögum er mikið ' um
mannfræði, þó nokkuð ólík sé. f
íslendingasögum eru ættartölur
eins og hver önnur forn fræði,
öfugt við Sturlungasögur þar sem
horft er á fólkið í nálægð og oft
ófullnægjandi grein gerð fyrir
uppruna þeirra er koma við sögu
og tengslum innbyrðis. Enda er
höfundur stundum þátttakandi
mitt á meðal þeirra er sagan
greinir frá.
Hestaþing hafa verið algeng hér
á landi á 12. og 13. öld og urðu oft
til að valda deilum og ófriði, „og
það er því tekið beint úr veruleik-
anum þegar slíkt gerist í fslend-
ingasögum. Frásagnir af hestavíg-
um og afleiðingum þeirra í íslend-
ingasögum geta því byggst á
sannfróðum munnmælum. Þar er
eins og vænta má aðeins haldið til
haga þeim þingum sem valda deil-
um og vígaferlum. En vera má að
höfundar íslendingasagna grípi
bara til þessa mótifs til að koma
af stað þeim ófriði sem sagan
þurfti á að halda. Þannig er að
minnsta kosti áreiðanlega til kom-
in hestaþing í Njálssögu." Hesta-
þinga er oft getið í samtíðarsögum
eða alls ellefu sinnum í Sturlungu,
þar af þrisvar í fslendingasögu
Sturlu Þórðarsonar.
Skapstilling manna og hugprýði
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. ÁGÚST 1984
eru að sögn Jónasar í algjöru sam-
ræmi í báðum flokkum sagna. Um
drauma og fyrirboða og yfirnátt-
úruleg fyribæri, sagði Jónas að
þau væru algeng í íslendingasög-
um og Sturlungasögum, þó fjöl-
breyttari í þeim fyrrnefndu. Og er
frekar um bókmenntalegt góss að
ræða en sagnfræðilegt og eru
fyrirboðar notaðir grunsamlega
oft til að vekja spennu og undir-
búa það sem á eftir fer, mun oftar
en í samtíðarsögum.
Knattleiki taldi Jónas ekki hafa
verið ýkja algenga hér á landi á
12. og 13. öld, en leikreglur þó al-
kunnar. f Sturlungu koma þeir að-
eins einu sinni fyrir, en þráfald-
lega í íslendingasögum. Taldi Jón-
as leikinn kominn til fslands frá
Noregi, en þar mun hann hafa
týnst, eins og reyndin varð á hér.
Sagðist Jónas eindregið hallast að
leikreglum Björns Bjarnasonar,
sem hyggur að einungis annar
keppinauta hafi haft knatttré og
að knötturinn hafi verið úr tré,
óholur og varla stærri en 3 þuml-
ungar að þvermáli. Þó stundum
hafi hlotist meiðsl, jafnvel
mannvíg af leiknum, er ljóst að
söguhöfundar gripu til þeirra til
að skreyta frásögnina eða vekja
ófrið.
Vopnaskipti og vígfimi manna
er með miklum ólíkindum í fslend-
ingasögum. f samtíðarsögum eru
þess engin dæmi að einn maður
drepi marga líkt og Gunnar og
Kári. Aðeins í einni íslendinga-
sögu, Ljósvetningasögu fatast
hetjum mjög vígfimin.
Jónas Kristjánsson lauk fyrir-
lestri sínum með þessum orðum:
„Niðurstaðan af þessum lauslega
samanburði nokkurra einkenna og
efnisatriða í Sturlungasögum og
fslendingasögum er í örfáum orð-
um sagt á þessa leið: Samsetning
eða bygging sagnanna er breytileg
frá einni sögu til annarrar. Nær-
tækasta skýring á fjölbreytninni
er sú að stuðst sé við ýmiskonar
munnmælasagnir sem ráði sam-
setningu hinna rituðu sagna.
(Margt annað má finna sem bend-
ir til arfsagna í íslendingasögum,
þótt það verði ekki rakið hér.)
Samræmi er og milli þessara
tveggja sagnaflokka í lýsingum á
skapstillingu manna og hugprýði
við bana sjálfan. En þegar kemur
að einstökum efnisatriðum eða
minnum birtist mjög mikill mun-
ur á þessum- tveimur flokkum
sagna, samtíðarsögum og fslend-
ingasögum. Samanburðurinn
bendir til þess að höfundar íslend-
ingasagna grípi tiltekin atriði eða
fyrirbæri úr íslensku mannlífi
samtímans, umbreyti þeim að eig-
in vild og noti síðan sömu minnin
__________________________85^
aftur og aftur til að fylla upp í
rýrar munnmælasagnir og búa til
ritaða sögu.“
Sturlustefnu sóttu milli 90 og
100 manns og urðu umræður
nokkrar, þó ekki sé greint frá
þeim hér. Allir er tóku til máls,
lærðir sem leiknir voru sammála
um að Sturla Þórðarson, sé ein-
hver merkasti sagnaritari er ís-
lendingar hafa átt. Hefði hans
ekki notið við, væru fslendingar
fátækari og fáfróðari um sögu
landsins frá upphafi byggðar.
Myndbandaleigur ath:
(Innan Samtaka ísl. myndbandaleiga)
Félagar í Samtökum íslenskra myndbandaleiga þaö
eru eindregin tilmæli stjórnar samtakanna aö félags-
menn kaupi ekki efni meö ísl. texta af dreifingaraöil-
um nema þeir leggi fram um leiö lögfullt umboö fyrir
myndefninu og sanni dreifingarrétt sinn á íslandi.
Stjórnin.
CO$MOS
flutningar um
allan neím
Það krefst þekkingar og reynslu að finna hag-
kvæmustu flutningsleiðina frá hinum ýmsu
framleiðslulöndum sem við skiptum við - og sjá
um fljótlegan flutning eftir henni. Þetta er einmitt
sérgrein okkar.
Við flytjum vörur frá verksmiðjudyrum UM ALLAN
HEIM. 60 starfsmenn á sjö skrifstofum heima og
viðskiptalöndum okkar annast þjónustu í samræmi
við óskir viðskiptavinanna.
COSMOS-FLUTNINGAMIÐLUN er nú í íslenskri
eigu en var stofnað í Bandaríkjunum fyrir 65 árum.
Hjá okkur sameinast því reynsla og þekking á
íslenskum þörfum og aðstæðum.
HAFIÐ SAMBAND-FÁIÐ TILBOÐ.
erlendis — og traustir samstarfsaðilar í helstu
NOTIÐ NÝJA LEIÐ TIL AÐ LÆKKA KOSTNAÐ OG VÖRUVERÐ.
COSMOS
III ISIS4 VVill II S
• CCS/V\CS -ÍSLAND
• CCSMCS - AMERIKA
• CCS/V\CS-EVRÓPA

UMBODSMENN UM ALLAN HEIM
HAFNARHÚSIÐ, 101 REYKJAVÍK, ÍSLAND SÍMI: (91)-15384, TELEX: 2376