Morgunblaðið - 30.12.1984, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 1984
13
i
þátt í því að nú er aftur komið úr öldudalnum og að
aldrei hefur betur horft ef þjóðin kann með að fara og
heldur réttri stefnu."
Stjórnmálabaráttan milli stjórnlyndra og frjáls-
lyndra manna heldur að sjálfsögðu áfram. Um það talar
reynslan skýrustu máli að þá hafa framfarirnar orðið
mestar og lífskjörin best þegar frjálslyndissjónarmiðin
hafa ráðið rikjum hvort heldur í atvinnumálum eða
menningarlegum efnum. Við höfum frá öndverðu viljað
byggja þetta þjóðfélag upp á grundvelli þjóðlegrar
menningar og í ljósi sérstakrar aðstöðu lítillar eyþjóðar
með þau sannindi í huga að framfarirnar ráðast hér
eins og annars staðar af sömu lögmálum.
Einstaklingsfrelsi og atvinnufrelsi eru auðvitað hug-
tök sem segja lítið nema að merkingin sé skýr. í hugum
sjálfstæðismanna hafa þau aldrei falið í sér það frið-
lausa frelsi sem Einar Benediktsson kvað um og varð
þjóðveldinu að grandi. Það felur ekki í sér að algjör
jöfnuður skuli ríkja, heldur hitt að allir hafi jafna
möguleika. En hugsunin leyfir heldur ekki óhóflegan
efnalegan mismun því þá er úti um sættir í þjóðfélag-
inu.
Þó að pólitískir vindar séu stríðir mega menn ekki
tapa áttum. Þegar erfiðleikar steðja að er meiri ástæða
en fyrr að hvika í engu frá þeim grundvelli sem í upp-
hafi var lagður fyrir starfi þessarar borgaralegu fyik-
ingar. Sókninni ber að halda áfram. Síst af öllu er
ástæða til að láta undan sundruðum hópi vinstri afl-
anna í landinu. Á viðsjárverðum tímum er ætlast til
forystu af Sjálfstæðisflokknum og hann mun ekki víkja
sér undan þeirri ábyrgð. En árangurinn er kominn und-
ir samstilltum kröftum.
Arangur
og vonbrigði
Fyrir einu og hálfu ári var ráðist hér til atlögu við
verðbólguna með róttækari aðgerðum en áður hafa
þekkst enda hafði þessi alvarlega meinsemd magnast
svo að í algjört óefni stefndi. Einsýnt var að efnahags-
kerfið þoldi ekki það verðbólgustig sem hér var á vor-
mánuðum 1983. Víðtækt og almennt atvinnuleysi biasti
því við, ef ekkert yrði að gert. Fyrir þá sök var engrar
undankomu auðið. Um það var ekki ágreiningur, að við
svo búið mátti ekki standa og grípa yrði til nýrra og
markvissra vinnubragða. Um þau náðist samkomulag
milli sjálfstæðismanna og framsóknarmanna.
f aðdraganda stjórnarmyndunarinnar var strax ljóst,
að hvorki Alþýðubandalagið né smáflokkarnir voru
reiðubúnir til þess að axla þá ábyrgð sem hið alvarlega
ástand hlaut að leggja stjórnaraðilum á herðar. Því var
ekki annarra kosta völ við pólitíska meirihlutamyndun.
Stjórnarandstöðuflokkarnir hafa verið á stöðugum
flótta frá umræðum um þau alvarlegu viðfangsefni sem
nú blasa við. Þeir færast stöðugt í það horfið að hafa
ekki annað fram að færa en ala á sundrungu og tor-
tryggni milli byggða og þjóðfélagshópa.
Upphafsaðgerðir í baráttunni gegn verðbólgumein-
semdinni voru í sjálfu sér einfaldar þó að þær væru
róttækar og hefðu víðtæk áhrif. En það voru einkum tvö
atriði sem hlutu að fylgja í kjölfarið er augljóst var að
úrslitum myndi ráða um varanlegan árangur. í fyrsta
lagi hvort unnt yrði að verja kaupmátt svo sem aðstæð-
ur leyfðu og tryggja frið á vinnumarkaðinum á meðan
aðlögun að nýjum aðstæðum ætti sér stað. í öðru lagi,
hvort unnt yrði að gera verulegar kerfisbreytingar í
stjórnsýslu og peningakerfi í því skyni að hefja alhliða
uppbyggingu atvinnulífsins.
I ljós kom að kaupmáttarskerðingin vegna minnkandi
þjóðartekna varð minni eftir aðgerðirnar en fyrir þær.
Kjarasamninga í febrúar tókst að gera án verkfalla. í
þeim náðist mikilvæg samstaða milli stjórnvalda og
aðila vinnumarkaðarins um aðgerðir í skatta- og trygg-
ingamálum til þess að verja hag þeirra sem lakast voru
settir í þjóðfélaginu. Þetta var mikilsverður áfangi sem
gaf vísbendingu um að í raun réttri væri að takast að
leggja grundvöll að nýrri framfarasókn og betri lífs-
kjörum.
Þegar dró að kjarasamningum í haust hafði Sjálf-
stæðisflokkurinn forystu um að opnuð var ný leið til
þess að greiða úr þeim ágreiningi sem upp var kominn
og augljóslega varð að sætta. Hugmyndir flokksins
byggðust á því að verja kaupmátt með skattalækkunum
og viðhalda um leið þeim árangri sem náðst hafði í
baráttunni við verðbólguna. Því miður fóru þessar til-
raunir út um þúfur.
Síðla sumars gerðu stjórnarflokkarnir með sér sam-
komulag sem fól í sér verulegar breytingar á sjóðakerfi
atvinnuveganna, nýskipan í landbúnaðarmálum og
fyrstu ráðstafanir til þess að mæta hinum mikla vanda
sjávarútvegsins. En ráðstafanir af þessu tagi voru
óhjákvæmilegur förunautur upphafsaðgerða gegn verð-
bólgu. Af framkvæmdum hefur minna orðið en efni
stóðu til fyrst og fremst vegna þess hversu verkfalls-
átökin færðu allt úr skorðum í haust og byrjun vetrar.
Uppbygging og
samstarf
Vegna alls þessa stöndum við nú frammi fyrir því að
verðbólga fer vaxandi á ný gagnstætt því sem við höfð-
um ætlað og það er bábilja sem lesa má í plöggum
einstakra efnahagssérfræðinga að hún gangi eins og
sjálfkrafa niður á nýjan leik. Og í atvinnumálum stönd-
um við því sem næst í sömu sporum og áður. Við þessi
áramót blasa því við miklir erfiðleikar. Það væri and-
varaleysi í meira lagi að loka augunum fyrir þeim stað-
reyndum. Á nýju ári bíða þó ýmsir möguleikar. En
óráðin framtíðin getur því aðeins fært okkur meiri hag-
sæld ef samstaða næst um hyggindi og festu í stjórnar-
athöfnum. Við þörfnumst þess að eining ríki milli
stjórnvalda og alþýðusamtaka um að brjótast út úr
hagsmunaágreiningi með nýjum aðferðum um leið og
hafið er nýtt uppbyggingarstarf í atvinnumálum.
Um nokkur undangengin ár hefur þjóðarbú íslend-
inga verið rekið með tapi. Einu gildir að þessu leyti
hvort við horfum til heimila eða atvinnufyrirtækja.
Hitt er þó ekki síður áhyggjuefni að þjóðin öll hefur
verið að tapa út á við í samkeppni við aðrar þjóðir. Við
höfum þurft að sækja á brattann á helstu fiskmörkuð-
um okkar erlendis og ekki hugað sem skyldi að vöru-
þróun og gæðum. Þrátt fyrir framfarir í iðnaði höfum
við ekki náð að byggja upp nýjar útflutningsgreinar er
skili umtalsverðum gjaldeyri í þjóðarbúið.
Þessu tapi heimila og atvinnulífs hefur í of ríkum
mæli verið mætt með fyrirhyggjulítiili veðsetningu
landsins gæða í erlendum bönkum. Við megum að vísu
ekki láta skuldasöfnunina draga úr okkur von og kjark.
En með því að vaxandi erlendar skuldir hafa ekki Ieitt
til aukinnar þjóðarframleiðslu undanfarin ár höfum við
í raun réttri verið að færa fjármuni frá íslandi til
erlendra fjármagnseigenda.
Sjálfstæðisflokkurinn vill þvi fyrir sitt leyti leita
samstarfs um skipulegt framtak þjóðarinnar allrar til
að snúa af þessari braut og hefja nýja uppbyggingu með
framtíðarsýn um óveðsett ísland í höndum barna okkar
og barnabarna að leiðarljósi.
Fyrsta meginverkefnið lýtur að því að undirbúa
launauppgjör og tekjuskiptingu á nýju ári. Eigi áform
um atvinnuuppbyggingu og lækkun verðbólgu á nýjan
leik að vera annað en orðin tóm er víst að við þolum
hvorki jafnhatrömm verkfallsátök og á síðasta hausti
né heldur svo óraunhæfar niðurstöður samninga. Þjóð-
arsátt um þessi efni hlýtur að vera hafin yfir allar
flokkspólitískar þrætur. Svo mikið er í húfi.
Sjálfstæðisflokkurinn telur mikilvægt að gripið verði
til aðgerða í skatta- og tryggingamálum ti þess að bæta
fjárhag heimilanna og leggja grundvöll að kjarasamn-
ingum er skilað gætu launafólki raunverulegum kjara-
bótum samhliða því sem tekist yrði á við verðbólgu-
vandann sem aftur hefur magnast. Brýnt er einnig að
gera sérstakar ráðstafanir í lánamálum húsbyggjenda.
Engum vafa er undirorpið að erfiðleikar þeirra fjöl-
skyldna eru nú mestir, er standa í húsbyggingum eða
íbúðakaupum. í byrjun nýs árs þarf að setja á laggirnar
nefnd er kanni þróun tekjuskiptingar í landinu undan-
genginn áratug. Um það efni ætti að verða samstaða
milli stjórnar og stjórnarandstöðu svo og aðila vinnu-
markaðarins.
Hlutverk
ríkisvaldsins
Á miklu veltur að menn geri sér glögga grein fyrir
hvert eigi að vera hlutverk ríkisvaldsins í atvinnumál-
um og í hvaða efnum það á að hafa frumkvæði. Það mun
á sannast hér eftir sem hingað til að árangur er helst
undir því kominn að ríkisvaldið búi atvinnulífinu al-
mennt þau skilyrði að framfarir geti orðið, hvarvetna á
landinu og hvort heldur í hefðbundnum atvinnugreinum
eða á nýjum sviðum.
Það verður ekki dregið að hrinda í framkvæmd þeim
róttæku breytingum á sjóða- og bankakerfinu sem
grundvöllur hefur verið lagður að með samkomulagi
stjórnarflokkanna frá þvi í haust og tillögum banka-
málanefndarinnar. Nú er þetta kerfi of þungt í vöfum
og kostnaðarsamt. Ríkisafskipti af þessu kerfi eru meiri
hér en í nokkru öðru vestrænu landi. Fáir efast orðið
um að einmitt fyrir þá sök hafi hér orðið minni hag-
vöxtur en víða annars staðar.
Launþegahreyfingin hefur oft bent á að fjárfestingar
í atvinnulífinu hafa ekki skilað þeirri ávöxtun sem
nauðsynleg er til að standa undir síauknum og eðli-
legum kröfum þjóðarinnar. Margra ára neikvæð ávöxt-
un hefur ekki einvörðungu dregið úr sparnaði heldur
leitt til óþolandi skömmtunarstjórnar. Með því að
meginhluti af sparnaði í landinu er á vegum einstakl-
inga og launafólks í bönkum og lífeyrissjóðum er það
hreint kjaraatriði að tryggja raunhæfa ávöxtun þessa
fjármagns. Hyggilegasta leiðin í þeim efnum er að
draga úr pólitísku miðstjórnarvaldi. Veigamikil skref
hafa þegar verið stigin í þá átt.
Staða atvinnuvega
í landbúnaðarmálum hefur í meginatriðum náðst
samkomulag um hvernig breyta skuli verðmyndunar-
kerfi og aðlaga framleiðslu að þörfum markaðarins.
Hér er um mikilvægar breytingar að ræða sem styrkja
stöðu bænda og koma til móts við aðhaldssamar kröfur
neytenda. Þannig á að vera hægt að sætta sjónarmið og
koma á friði um landbúnaðarmálin.
Eins og sakir standa eru erfiðleikar mestir í sjávar-
útvegi. Kemur þar margt til bæði ytri áföll og innri
vandamál atvinnugreinarinnar sjálfrar. Það sem veldur
þó þyngstum áhyggjum er að léleg afkoma sjávarútvegs
mörg undangengin ár ógnar nú grundvelli einkarekst-
urs en hann hefur verið burðarás framleiðslu og at-
vinnulífs víðsvegar um land áratugum saman. í því efni
skiptir auðvitað mestu máli að atvinnugreinin njóti í
sem ríkustum mæli þeirra verðmæta sem þar verða til.
Með endurgreiðslu á söluskatti verður stigið veiga-
mikið skref til þess að létta byrðar sjávarútvegsins. En
hér þurfa einnig að koma til ráðstafanir sem dregið
geta úr kostnaði við aðföng. Og hinu má ekki heldur
gleyma að í fyrirtækjunum sjálfum verður að eiga sér^
stað aðlögun að nýjum aðstæðum. Þegar við getum ekki
vænst þess að vaxandi sjávarafli og verðbólga eyði
vandamálunum eða hylmi yfir þau við stjórnun veiða og
vinnslu, eru ekki til neinar einfaldar lausnir. Hvað sem
líður átökum á öðrum sviðum atvinnulífsins, verður
sjávarútvegurinn enn um langa framtíð aðaluppspretta
gjaldeyristekna þjóðarinnar.
Fastmótað kerfi verðmyndunar og sölumála í sjávar-
útvegi hefur verið gagnrýnt upp á síðkastið. Þetta kerfi
hefur bæði kosti og galla. Það veitir ákveðið öryggi en
skortir sveigjanleika. Óráðlegt væri að rasa um ráð
fram í breytingum. Hitt er óhjákvæmilegt að menn lagi
sig að breyttum aðstæðum og sæki fram á nýjum svið-
um í sjávarútvegi eftir því sem föng eru á. Kerfið má
ekki og á ekki að hindra framfarir. Og því skal ekki
gleymt að sölusamtökin hafa unnið stórvirki í mark-
aðsmálum á undangengnum áratugum.
Við þurfum að efla hér hagnýtar rannsóknir og opna
möguleika á auknum lánum til markaðsmála og vöru-
þróunar samhliða sérstöku átaki til áhættu-fjármögn-
unar í nýjum atvinnufyrirtækjum. Og til þess að greiða
sérstaklega fyrir örari vexti í rafeinda- og lífefnaiðnaði
svo og í fiskeldi verðum við að auka samstarf íslenskra
og reynslumikilla erlendra aðila á þessum sviðum.
Ferðaþjónusta er mikilvæg atvinnugrein sem veitir þús-
undum manna atvinnu, þar sameinast kraftar inn-
lendra og erlendra aðila á þann veg að báðum er til
hagsbóta. Slíka samvinnu ber að efla á fleiri sviðum.
Með alhliða aðgerðum í atvinnumálum og átaki í ■
skattamálum til lausnar ágreiningi á vinnumarkaði er
unnt að endurreisa efnahag þjóðarinnar og örva ein-
staklinga og samtök þeirra til uppbyggingar og blóm-
legs efnahags heimilanna. Við viljum leita samstarfs
við alla íslendinga um framgang þessara mála.
Sjálfstæðisflokkurinn vill hafa forystu um að íslend-
ingar gangi á fund framtíðarinnar með þeim nútíma-
vinnubrögðum sem hin harða samkeppni iðnaðarþjóðfé-
laga krefst. Þess vegna hefur flokkurinn til að mynda
óhikað gengið til skynsamlegra samninga við Alusuisse,
sem styrkja forsendur stórhuga orku- og stóriðjustefnu.
Við verðum að leysa úr læðingi þá atorku sem eykur
hagvöxtinn á ný. Það er forsenda þess að við getum rifið
þjóðfélagið úr þeirri stöðnun sem nú ríkir og tryggt, að
börn okkar og barnabörn þurfi ekki að búa í landi sem
um of er háð valdi erlendra lánardrottna.
Sjálfstæðið
og varnir íslands
Það var annað meginstefnumál Sjálfstæðisflokksins í
öndverðu að hafa forystu um lokasóknina í sjálfstæð-
isbaráttunni. Það verkefni er ekki tímabundið. Að lok-
inni styrjöldinni var hið unga lýðveldi að móta afstöðu
sína til annarra þjóða og gæta öryggishagsmuna sinna.
Sjálfstæðismenn höfðu þar forgöngu. Stefnunni hefur
verið fylgt síðan og nýtur fylgis yfirgnæfandi meiri-
hluta þjóðarinnar. Varnarsamstarf þjóðanna í Vestur-
Evrópu og Norður-Ameríku hefur varðveitt friðinn í
okkar heimshluta í hálfan fjórða áratug. Við höfum nú
stigið skref til víðtækari þátttöku í þessu samstarfi.
Brýn ástæða er til þess að efla innlenda þekkingu um
varnar- og öryggismál. En stefnumörkun um þessi efni
á ekki einvörðungu að byggjast á pólitískum ákvörðun-
um heldur einnig innlendri sérfræðiþekkingu. Við höf-
um skipað okkur í sveit með lýðfrjálsum þjóðum og
viljum leggja okkar lóð á vogarskálarnar í baráttu fyrir
frelsi og mannréttindum gegn ógnarstjórn og kúgun
sem stór hluti mannkynsins býr nú við. Fimm ára freis-
isstríð Afgana sýnir okkur hvað hér er í húfi.
Eftir því sem stuðningur þjóðarinnar við alla grund-
vallarþætti utanríkisstefnunnar hefur styrkst hafa
andstæðingarnir breytt um baráttuaðferðir. En uppruni
okkar og arfleifð gera það að verkum að við viljum vera
virkir í þeirri baráttu að varðveita frelsið og frið meðal
þjóða.
*
íslenska þjóðin þarf að mörgu að hyggja þegar hún
horfir til komandi árs. Því betur sem okkur auðnast að
tengja arfleifð okkar og menningu þeim verkefnum sem
við blasa eru meiri líkur á að við rötum þá leið sem
færir okkur fram á við til aukinnar hagsældar, blóm-
legra þjóðlífs og öflugra menningarlífs. Og Einar Bene-
diktsson á enn erindi við íslendinga á ofanverðri tuttug-
ustu öld: Þeir þurfa stjórnar, og fórnar alls þvergirð-
ings, ef land skal standa.
Ég óska íslendingum öllum friðar og farsældar á nýju
ári.