Morgunblaðið - 10.02.1985, Page 10

10 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. FEBRÚAR 1985
IAFTURGONGURI
Stalin er
enn sprell-
lifandi —
þannig séð
Ráðamönnum í Moskvu finnst
fátt eins skemmtilegt og ein-
hvers konar stórafmæli og að
þessu leyti verður nýbyrjað ár
óvenjugjöfult. 40 ár eru liðin frá
stríðslokum, 80 ár frá byltingunni
1905 og 50 ár frá stofnun þeirrar
verkalýðshreyfingar, sem kennd
er við vinnusjúklinginn Stakh-
anov. I síðasta mánuði var annað
afmæli, tengt minningu Stalíns,
en um það var hins vegar þagað
þunnu hljóði.
Fyrir fimmtíu árum efndi Stal-
ín til fyrstu réttarhaldanna yfir
andstæðingum sínum innan
kommúnistaflokksins. Grigori
Zinoviev og Lev Kamenev, sam-
herjar Lenins, voru þá fundnir
sekir um að hafa með „hugmynda-
fræðilegum" hætti hvatt til
morðsins á Kirov, flokksleiðtoga í
Leningrad, sem þótti mjög dular-
fullt. Þeir voru báðir dæmdir í
fangelsi, en seinna var efnt til
nýrra réttarhalda yfir þeim og þá
játuðu þeir að hafa lagt á ráðin
um að myrða Kirov og raunar
Stalín líka og voru skotnir.
Réttarhöld, aftökur og harðir
fangelsisdómar höfðu verið dag-
legt brauð í Sovétríkjunum fyrir
1935, en í janúar það ár fannst
Stalín tími til kominn, að flokkur-
inn færði dálitlar fórnir líka. Þeg-
ar þeirri hrinu lauk, lágu hundruð
þúsunda kommúnista í valnum,
þ.á m. herforingjar, ráðherrar og
félagar í stjórnmálaráðinu. í sov-
éskum kennslubókum er sagt frá
þessum atburðum og þeir for-
dæmdir, en á mjög stuttaralegan
hátt.
Það er heldur ekki líklegt, að
sovéskir ráðamenn muni nokkru
sinni gera endanlega upp sakirnar
STALÍN: minningin gegnsýrir kerf-
ið.
við þessa atburði og ógnarstjórn
Stalíns. Krúsjeff komst kannski
hvað næst því þegar hann gaf í
skyn, að Stalín hefði sjálfur látið
myrða Kirov, en síðan hefur ekki
verið talað um það meir þótt all-
flestir erlendir fræðimenn séu
sömu skoðunar. Væntanlegt 40
ára afmæli stríðslokanna á sinn
þátt í þessari afstöðu og minning-
in um Stalín gegnsýrir ennþá sov-
étkerfið og þjóðarvitundina. Að
kveða niður vofu Stalíns er eins og
meiriháttar viðgerð á gömlu húsi:
Það er betra að fara varlega og
brjóta ekki niður burðarveggina.
Þegar kom fram á árið 1945, var
Stalín vinsæll leiðtogi í Sovétríkj-
unum og hann þurfti ekkert að
óttast um sætið sitt þótt hann
leyfði Zhukov hershöfðingja að
heilsa sigurgöngunni á Rauða
torginu af hvítum hesti. Sá ljómi,
sem leikur um Stalín sem foringj-
ann í fræknasta sigri Rússa, mun
líklega aldrei hverfa, og þess
vegna er það ekkert undarlegt þótt
nú vilji sumir endurvekja nafnið
Stalíngrad, sem má heita sam-
nefnari fyrir þjáningar Rússa í
stríðinu og glæsta sigra þeirra.
Áður fyrr hét borgin Tsaritsyn,
kennd við zarana, keisarana, sem
að sjálfsögðu gat ekki gengið, og
var hún þá skírð Stalíngrad. Síðar
þótti það ekki nógu gott og nú
heitir hún Volgograd.
í fyrra, þegar hægri hönd Stal-
íns, Vyacheslav Molotov, varð 94
ára gamall, var hann aftur tekinn
í flokkinn, en það var þó ekki í
neinum tengslum við hugsanlega
endurreisn Stalíns. Molotov er enn
opinberlega talinn ábyrgur að sín-
um hluta fyrir ógnarstjórninni
miklu og vitað er, að hann iðrast
einskis. Hann var rekinn úr
flokknum fyrst og fremst vegna
andstöðu sinnar við Krúsjeff, en
ekki vegna þess að hann var
glæpanautur Stalíns.
Arfur Stalíns er mikill og að-
dáendur hans nú á dögum vilja
trúa því, að hann hafi verið
strangur leiðtogi, sem kom á reglu
í samfélaginu. „Við þurfum á hans
líka að halda einmitt núna,“ sagði
við mig miðaldra maður, sem
hafði komið fyrir mynd af Stalín,
gamalli blaðaúrklippu, á bílrúð-
unni. Hann var ökumaður að at-
vinnu og fyrir honum var Stalín
gömlu, góðu dagarnir þegar um-
ferðin var minni í Moskvu og
starfið auðveldara.
Þessi ökumaður og fólk úr hans
stétt hefur engin tök á að koma
aftur á stalínisma í Sovétríkjun-
um og valdastéttin, nokkrar millj-
ónir manna, hefur ríka ástæðu til
að láta það ekki gerast.
Stalín er enn sem eitur í beinum
sovésks samfélags vegna þess, að
hann neyðir ráðamennina til að
breyta sögulegum staðreyndum og
koma í veg fyrir, að þjóðin fái að
kynnast sannleikanum. Ágætt
dæmi um það er myndin um
Zhukov marskálk. Stalín þótti
Zhukov láta fullmikið yfir sér og
árið 1948 skákaði hann marskálk-
, inum í hálfgerða útlegð austur til
Úralfjalla sem yfirmanni hersins
þar. Seinna varð Zhukov fyrsti
hermaðurinn til að skipa æðstu
virðingarstöðu í flokknum, en þá
aðeins til að vera útskúfað á nýjan
leik, að þessu sinni af Krúsjeff.
Um þetta er steinþagað í kvik-
myndinni.
- MARK FRANKLAND
[GEISLUNl
Listin að
losna við
kjarnakljúf
Aþessu ári verður í fyrsta
sinn tekinn úr notkun
kjarnaklúfur, sem rekinn hefur
verið með fullum afköstum í
langan tíma. Verður hann tekinn
í sundur, komið um borð í
flutningapramma og sendur í
7.800 mílna ferð til áfangastað-
arins þar sem hann verður graf-
inn. Umhverfisverndarmenn, t.d.
í Evrópu, hafa mikinn áhuga á
þessum flutningi og líta hann
vægast sagt óhýru auga.
Kjarnaklúfurinn, sem er í
Shippingport, 25 mílur frá
Pittsburgh í Pennsylvaníu í
Bandaríkjunum, hefur nú náð
þeim aldri, sem honum er ætlað
að endast, en mun samt sem áð-
ur verða geislavirkur í þúsundir
ára. Þegar hann hefur verið tek-
inn í sundur verður hann settur
um borð í flutningapramma og
dreginn eftir Ohio- og Mississ-
ippi-fljóti út í Mexíkóflóa, gegn-
um Panamaskurð og norður með
vesturströndinni til Washing-
tonríkis, þar sem hann verður
grafinn á svæði, sem herinn hef-
ur til umráða.
Eins og fyrr segir verður þetta
í fyrsta sinn, sem kjarnaklúfur
er tekinn úr notkun og þess
IOGÆFUHLIÐIN
Allt á kafi
í kókaíni
Nefnd, sem Bandaríkjaforseti
skipaði til að kanna glæpa-
starfsemina í landinu, hefur feng-
ið þær upplýsingar, að kókaín-
verslunin hafi frá árinu 1981 vaxið
úr 32 milljörðum dollara upp í 50
milljarða dollara á síðasta ári. Svo
mikið er framboðið í bandarískum
borgum, að verðið hefur lækkað
um helming, og er nú kókaínið,
sem lengi hefur verið í tísku meðal
hvíts millistéttarfólks, einnig orð-
ið yfirfljótandi í fátækrahverfun-
Fyrir tveimur árum taldist
starfsmönnum eiturlyfjaeftirlits-
ins svo til, að 15 milljónir Banda-
ríkjamanna hefðu komist í kynni
við vímuna, sem fylgir neyslu
hvíta duftsins úr coca-plöntunni í
Andesfjöllum. Nú eru þeir taldir
vera 24 milljónir og kókaínversl-
unin er orðin mesta uppspretta
ólöglegs gróða í Bandaríkjunum. í
skýrslu, sem birt var í fyrra, segir,
að afleiðingar kókaínneyslunnar
séu geðveiki, heilaskemmdir og
dauði, en þrátt fyrir það virðist
sem fólk láti sér ekki segjast.
Kókaínið leggur nú líf og starf
fleiri Bandaríkjamanna í rúst en
nokkru sinni fyrr. í Kaliforníuríki
einu létust 480% fleiri menn í
fyrra en fyrir fjórum árum af
völdum kókaínsins og ofbeldisins,
sem jafnan fylgir eiturlyfjaversl-
uninni. Frá 1982 hefur þeim fjölg-
að um 192%, sem leita aðstoðar
vegna kókaínnautnar.
Hvergi falla fleiri fyrir kókaín-
inu en í hinum fjölmennu hverfum
svertingja, Asíumanna og fólks af
suður-amerískum uppruna. Áður
var tiltölulega erfitt að komast yf-
ir kókaínið og alltaf hættulegt, en
nú er það orðið jafn auðvelt og að
koma við í kaupfétaginu. Svo er
„grjóthúsunum" svokölluðu fyrir
að þakka.
„Grjóthúsin", sem eru allt að
1.000 talsins í Los Angeles, eru
rammlega víggirt hús eða íbúðir,
með rimla fyrir gluggum og hálfs
þumlungs þykkt stál í hurðum.
Þar er hægt að kaupa kókaín.
Viðskiptavinirnir ýta peningunum
inn um litla lúgu eins og í bönkun-
um og út kemur „grjótið" í litlum
plastpoka. „Grjótið" er hreinn
kókaínmoli á stærð við fingurnögl,
sem eiturlyfjaneytendurnir reykja
síðan úr pípu eða neyta á annan
hátt.
„Grjóthúsin" eru aðallega á veg-
um hinna alræmdu unglinga-
glæpaflokka í Los Angeles, en að
sögn lögreglunnar hafa 65 manns
verið drepnir síðustu 12 mánuði í
baráttunni um markaðinn. Á ein-
um degi geta húsin tekið inn
5—10.000 dollara og mörg miklu
meira. „Þann 15. hvers mánaðar,
þegar tryggingabæturnar og at-
vinnuleysisbæturnar eru greiddar
út, tökum við inn 25.000 dollara,"
sagði einn eiturlyfjasalanna, eftir
að hann hafði verið handtekinn,
en í fyrra réðst lögreglan til at-
lögu við 150 „grjóthús".
Vinsældir kókaínsins eru enn
jafn miklar meðal fína fólksins í
Kaliforníu og það þótt fjöldinn
allur af frægu fólki hafi snöktandi
viðurkennt að vera þrælar eiturs-
ins. Margir kunnir menn hafa lát-
ið lífið fyrir kókaíninu og endur-
hæfingarstöðvunum fjölgar dag
frá degi. Þrátt fyrir það er varla
haldið það samkvæmi í Holly-
wood, að ekki sé þar kókaín á boð-
stólum.
— WILLIAN SCOBIE
vegna er víða fylgst með fram-
kvæmdinni af miklum áhuga.
Miklu skiptir líka fyrir kjarn-
orkuiðnaðinn, að vel takist til og
að hann geti sýnt fram á, að
hann sé fær um að koma fyrir á
öruggan hátt geislavirkum og
banvænum úrgangsefnum. Um-
hverfisverndarmenn hafa hins
vegar mestar áhyggjur af flutn-
ingnum um Panamaskurð.
Geislavirk úrgangsefni eru
mesta vandamál kjarnorkuiðn-
aðarins, sem átt hefur dálítið
undir högg að sækja hjá almenn-
ingsálitinu að undanförnu. í
Bandaríkjunum einum verða
a.m.k. 15 kjarnaklúfar teknir úr
notkun um aldamótin og aðrir 70
árið 2010 og þess vegna verður
iðnaðurinn að sýna almenningi
fram á það núna, að hann geti
annast verkið á öruggan hátt.
Shippingport-kjarnakljúfur-
inn er innan í stáltanki og er
ætlunin að fylla tankinn með
steypu. Allur pakkinn, tankur-
inn, kjarnaklúfurinn og steypan,
mun þá vega um 770 tonn og
verður iyft með geysimiklum
krönum um borð í pramma á
Ohio-fljóti. Kostnaðurinn við
flutninginn verður um 80 millj-
ónir dollara.
Bandaríska orkuráðuneytið
segir, að hér sé um að ræða ódýr-
asta flutninginn og minnsta
hættan á að verkamennirnir
verði fyrir geislun. Ef kjarna-
kljúfurinn yrði sendur landleið-
ina þyrfti til þess 80 risastóra
flutningabíla.
Shippingport-kjarnorkuraf-
stöðin var sú fyrsta í Ameríku
og sú fyrsta í heiminum, sem
eingöngu var reist til rafmagns-
framleiðslu. Hún tók til starfa
árið 1957.
— SYLVIA COLLIER.
IAUSCHWITZI
Sjö þús-
undir tórðu
af fjórum
milljónum
Það var 27. janúar árið 1945
sem sovéskir hermenn náðu
Auschwitz á sitt vald, alræmdustu
útrýmingarbúðum nasista í Pól-
landi. Þegar þeir gengu inn um
hliðið með yfirskriftinni „Arbeit
macht frei“, „Vinnan gerir yður
frjálsan", hittu þeir fyrir í búðun-
um 7000 mannverur, lifandi beina-
grindur, sem rétt drögnuðust
áfram, einu eftirlifendurna af
fjórum milljónum karla, kvenna
f