Morgunblaðið - 10.02.1985, Blaðsíða 19

MORGUNBLADIÐ, SUNNUDAGUR 10. FEBRtlAR 1985
B 19
Leifarnar af Endurance, skipi Shackletons, enn i floti, en skammt er í
endalokin.
Suður- ,
Sajnlokuoyjar,
ÞÉTTIR ÍSJAKAR
9. m»ra 1919.
Ölduhreyfingar á «num
t. jar>.-9. april 1916.
-a í Patience-öudum
Stormur
23.-29. des. J91Í '
Ferðast á sleðum
: J* 30. okt.-23. des. 1915.
•21. nóv. 1915. • l Orean-hiHVim
ENDURANCE sekkgr V
^27. okt. 1915.
ENOURANCE yfirgeHriV
Weddel-haí
SAMFROSINN ÍS
ENDURANCE rekúr>
með meginisnum

18. jan. 1915.
ENDURANCE
föst í is
5 des 1914
Haldiö frá Grytviken é ENDURANCE
Sudur-iíeorgíu eyja
landscvjar
SUÐUR-
AMERÍKA
^-ÍKJdJand
2 mai 1918. /
Rekakkenð sHtnar aftan ityr
/ Scú i
/
24. aprð 1916 } SuMl
lagiuppa«mimbéaV 17. vrti9i6.
Fflaeyja®^^
9 aprii 1916.
I baiana Jjrlá S
Jóladagur 1914
SIDURSKAUTSLAND
24. feb. 1915.
Mðguleikar á að skipiö
losni taldir úr sögunni
Kortið sýnir hrakninga Shackletons og félaga hans í Suðurskautsleiðangri hans 1914—1916.
Shackleton og nokkrir félagar hans leggja upp i einum biti með stefnuna setta i Suður-Georgíu-eyju.
Ljósmynd úr leiðangri Shackeltons. Mennirnir reyna að grafa sig niður til að
fi skjól eftir að þeir ni Fflaeyju.
allmarga Hjaltlandshesta, sem
hann treysti mjög á. Ég var viss
um að þetta voru hættuleg mistök
og mér til sorgar átti það líka sinn
þátt í hinum dapurlegu örlögum
sem Scott hlaut... Við völdum
okkur bækistöð á íshellunni og
það gerði mikinn gæfumun, því að
dvalarstaður Scotts á meginland-
inu varð meginorsök þess að hann
komst ekki alla leið aftur frá
skautinu. í fyrsta lagi eru veður
harðari á meginlandinu en á ísn-
um. Jafnvel í sínum besta ham er
veðráttan við Suðurskautið hin
versta á jarðríki sakir hinna æð-
isgengnu og þrálátu storma. Veð-
urhæðin er alveg ótrúleg. Scott
lenti oft og einatt í hvassviðri svo
að ómögulegt var að standa upp-
réttur. Hann og félagar hans áttu
oft í stríði vegna illviðra á hinum
löngu og lýjandi vetrarmánuðum í
bækistöð sinni. Á dvalarstað
okkar á ísnum var veðurlag hins
vegar miklu skárra og við áttum
aldrei í vök að verjast. Vegna fyrri
reynslu byggðum við okkur alveg
vindheld skýli og af því okkur
tókst að útbúa góða loftræstingu
leið okkur í alla staði notalega...
Bækistöðin í Hvalflóa var okkur á
margan hátt til framdráttar þegar
við hófum ferðina til Suðurskauts-
ins. I fyrsta lagi var hún nokkru
nær skautinu en bækistöð Scotts
og svo leiddi reynslan í ljós að leið
sú sem við urðum að fara suður
eftir var langsamlega greiðfærust.
En það sem reið samt aðaliega
baggamuninn voru hundarnir.
Ástæðan var í stuttu máli þessi:
Við höfðum þá aðferð er við sótt-
um fram til skautsins að fara
fyrst margar ferðir frá aðalbæki-
stöðinni suður á bóginn og setja
hvert forðabúrið af öðru með
margra dagleiða millibili, sem við
gætum stuðst við á heimleiðinni,
en þyrftum ekki að draga allt
nestið með okkur. Það var fljót-
legra að koma þessum forðabúrum
fyrir og í hverju þeirra gátum við
örugglega skilið eftir hæfilegan
matarskammt til heimferðarin-
nar. Þegar ég var að ákveða fjar-
lægðina milli forðabúranna og
matarforðann í hverju þeirra gat
ég minnkað ækið með því að
reikna kjötið af hundunum, sem
drógu það, til manneldis. Þar sem
ætilegt kjöt af hverjum Græn-
landshundi er um 25 kg var það
fljótséð, að fyrir hvern hund sem
við höfðum með okkur suður eftir
þurfti 25 kg minna af mat, bæði á
sleðana og í forðabúrin. í áætlun
minni um aðalferðina til skautsins
var nákvæmlega tilgreint um
hvern hund fyrir sig, hvenær hann
skyldi leystur frá ækinu og lógað
til matar handa okkur. Þessi áætl-
un stóð því nær alveg heima. Þessi
aðferð stuðlaði öðru fremur að því
að ferðin heppnaðist suður á
skautið og sömuleiðis að þvi að við
komumst heilir heim. Scott fórst
ásamt félögum sinum á heimleið-
inni frá skautinu, ekki af því að
þeir létu bugast vegna þess að við
urðum á undan þeim, heldur af
hungri. Þá þraut vistir. Þessi mis-
munur á afdrifum leiðangranna
stafaði einmitt af þeim kostum
sem hundarnir okkar höfðu fram
yfir farartæki Scotts. Það sem
gerðist að öðru leyti er flestum
kunnugt. Ásamt félögum mínum,
þeim Wisting, Hansen og Bjaland,
komst ég á Suðurskautið 14. des.
1911. Við dvöldum þar í þrjá daga
og rannsökuðum svæðið 10 km á
alla vegu út frá tjaldstæðunum, til
þess að vera vissir um að við hefð-
um komið á skautið sjálft enda
þótt staðarmæling okkar hefði
ekki reynst alveg hárnákvæm. Við
skildum þar eftir norska fánann
og komumst heilir heim í bæki-
stöðina. Mánuði síðar, í janúar
1912, kom Scott á Suðurskautið og
fann skjöl þau er við höfðum skilið
eftir. Scott og förunautar hans
gerðu frækilega tilraun til þess að
komast aftur til bækistöðva sinna,
en dóu úr hungri og ofreynslu áð-
ur en þeir komust alla leið.“
Allir komu þeir aftur
Nú höfðu menn komist á bæði
heimskautin. Enn hafði þó enginn
farið þvert yfir Suðurskautslandið
um pólinn. Sú dáð ögraði. Það
verkefni beið enn Ernest Shackl-
etons. Haustið 1915 var hann lagð-
ur af stað með 27 menn í þann
leiðangur. Skip þeirra, Endurance,
malast í ísnum, á 69. gráðu suður-
breiddar og mennirnir verða að
yfirgefa það á ísnum á hinu
hættulega Wendel hafi, á ísbreið-
unni miðja vegu milli Suðurpóis-
ins og næstu byggðar manna í
meira en 1900 km fjarlægð. Hon-
um var vel ljóst hve hæpið var að
þeir kæmust frá þessu, enda vissi
enginn að þeir væru í hættu
staddir og þeir höfðu engin sendi-
tæki til að gera aðvart um það, en
engan þeirra hefur þó órað fyrir
því hvilíkar andlegar og líkamleg-
ar þrautir þeir áttu eftir að þola
og fyrir þeim þjáningum sem á þá
voru lagðar áður en yfir lauk. En
þeir voru aleinir í ísauðninni og
urðu að komast af sjálfir, fyrstu
mánuðina á ísnum og jöklum sem
tóku um sumarið að brotna undan
þeim og síðan á litlum bátum á
hættulegasta hafi heims og ein-
asta vonin að hitta á smáeyju,
Fílaeyjuna. Skipið var yfirgefið
27. október 1915 og þangað komst
hópurinn hrakinn og illa haldinn
24. apríl 1916. En allir á lífi. Þar
var aðeins hægt að híma í hrá-
slagalegri fjöru með hafið á aðra
hönd og jökla gnæfandi yfir. Og
þarna var engin von á mönnum.
Eini möguleikinn að komast til
manna var að ná til annarrar lít-
illar eyjar, Suður Georgíu handan
meira en 1000 km hafsvæðis og
mesta stormabeltis veraldar. Það
gerði Shackleton við fimmta mann
á skáska smábátnum, James Ca-
ird, meðan hinir reyndu að lifa af
og tókst það. Bæði hittu þeir á
Georgíueyju og það sem ekki var
síður merkilegt eins og þeir voru á
sig komnir - höfðu verið blautir og
tsaðir allan tímann frá 24. april til
10. maí, sejskinn8pokarnir þeirra
meira að segja að grotna í sundur,
matar og olíulitlir og loks vatns-
lausir — að þeim tókst að brjótast
yfir fjöll og jökia til hvalveiði-
stöðvarinnar Grytviken 5. des-
ember. Þeir höfðu aðeins eina öxi
og nokkra spotta, en engum tókst
að leika það eftir þeim fyrr en árið
1955 og þá leiðangur frægra fjalla-
klifrara með allan nútímaútbún-
að. Enn biðu hinir leiðangurs-
mennirnir á Fílaeyju og mundu
vart lifa af veturinn. Shackleton
fékk þrisvar skip til að sækja
menn sína. Tvö sneru við í ísnum,
annað illa laskað, en því þriðja
tókst, 30. ágúst, að brjótast til
eyjarinnar. Tilraunirnar höfðu
tekið þrjá mánuði, en meira en
fjórir mánuðir voru liðnir síðan
leiðangursmenn á Fílaeyju höfðu
horft á eftir litla bátnum með fé-
lögum þeirra og vissu ekkert hvort
jjeir hefðu komist til manna. Sú
hetjudáð sem Shackelton sýndi við
að koma leiðangursmönnum öllum
til byggða þykir með ólíkindum.
Frá henni er sagt í bókinni Endur-
ance, sem þýdd hefur verið á ís-
lensku undir heitinu Hrakfarir og
hetjudáðir. En myndirnar sem hér
eru birtar eru úr ensku útgáfunni.
í síðasta sjónvarpsþættinum er
sögð sú saga. En að sjálfsögðu er
ekki hægt að gera efninu þau skil
sem gert er í langri bók. Að þeir
skildu allir koma aftur var ótrú-
legt afrek allra og ekki síst leitog-
ans.
(Tekið saman af E.PA)