Morgunblaðið - 10.02.1985, Síða 28

28 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. FEBRtJAR 1985
LIF
OG
ÁSTIR
Þann 11. desember
1964 lést Alma Mahler í
New York, þá 85 ára ad
aldri, ekkja hins kunna
tónskálds Gustavs Mahl-
er. Alma var ein athyglis-
verðasta kona 20. aldar-
innar, sagt er að fegurð
hennar og töfrar, hafi haft
áhrif á verk flestra skap-
andi listamanna mið Evr-
ópu á fyrri hluta 20. aldar-
innar. Hún átti þó fleiri
eiginmenn en Mahler, eft-
ir dauða hans giftist hún
arkitektinum Walter
Gropius, upphafsmanni
Kauhaus, og síðar rithöf-
undinum Franz Werfel.
Áður en hún giftist Gropi-
us var hún um nokkurra
ára skeið ástkona lista-
mannsins Oskars Kok-
oscka, sem sumir segja að
hafi verið stóra ástin í lífi
hennar.
hennar varð því aldrei nema
nokkrir mánuðir. Á þessu tfmabili
var móðir hennar farin að eyða
sífellt meiri tíma með Carli Moll,
sem var fyrrum aðstoðarmaður
föður hennar, og var Alma því
mikið ein á unglingsárum sínum.
Samtímamenn Olmu sögðu að hún
hefði þegar á þessum árum verið
farin að draga athygli allra að sér,
ekki eingöngu vegna fegurðar
heldur ekki síður vegna geislandi
persónuleika sem krafðist bæði
athygli og virðingar. Alma sjálf
var þó á annarri skoðun, fannst
hún hafa verið ljót og hallærisleg
á þessu tímabili, í fötum sem
Anna móðir hennar hafði saumað.
„Það voru fjölmargar mun fallegri
stúlkur í Vín.“
Fyrstu ástir Ölmu
Max Burchard, sem þá var
leikhússtjóri f Vin, hafði verið
góður vinur föður hennar. Hann
bauðst til að kenna henni eftir lát
föður hennar og hvatti hana m.a.
til að lesa bækur eftir Friedrich
Nietzsche, og ljóð eftir þá Richard
Dehmel og Rainer Maria Rilke,
sendi henni reglulega miða á
leiksýningar og opnaði fyrir henni
heim leikhússins. Árið 1897 giftist
móðir hennar Carli Moll, og þó
hann hefði hálfpartinn tilheyrt
fjölskyldunni lengi, átti Alma erf-
itt með að sætta sig við að hann
kæmi f stað föðursins. Skömmu
eftir þetta kom listamaðurinn
Gustav Klimt inn i líf hennar.
Hann var þá 35 ára gamall og við-
urkenndur listamaður, en móður
ölmu var ekkert mjög um það gef-
ið að hún væri mikið að umgang-
ast hann, þar sem hann lifði að
hennar mati of miklu bóhemlífi.
Alma var auk náms f tónlistinni f
myndlistartfmum, henni gekk sér-
staklega vel f höggmyndum, og
vann til viðurkenninga á þvf sviði.
Hún hafði lært ýmislegt af hinum
fjölmörgu listamönnum sem höfðu
sótt foreldra hennar heim.
Alma hélt áfram að hitta Klimt,
og hann fylgdi henni m.a. eftir til
Feneyja, þar sem hún var á ferða-
lagi ásamt fjölskyldu sinni. Gkk-
ert varð þó úr áframhaldandi
sambandi þeirra, en þau voru góð-
ir vinir þar til Klimt lést.
Árið 1897 hóf Alma nám f
tónsmiðum hjá Alexander von
Zemlinsky. Hann var átta árum
eldri en hún, og ekki leið á löngu
þar til þau voru orðin ástfangin
hvort af öðru. Alma tók tónsmíð-
arnar alvarlega, og á þessu tíma-
bili samdi hún rúmlega eitt
hundrað sönglög, nokkur lög fyrir
hljóðfæri og byrjun á óperu. Zeml-
insky hvatti hana áfram, svo og
samnemendur hennar, en einn
þeirra var Arnold Scoenberg sem
varð vinur hennar til æviloka
Eiginkona Gustavs
Mahler
Fyrr á þessu ári kom æfisaga
Ölmu Mahler út í London.
Höfundurinn Karen Mons-
on segir i formála að hún hafi leit-
ast við að varpa Ijósi á þessa konu
sem var þegar í lifandi lífi nokk-
urs konar goðsögn. Bókin er byggð
á bréfum, æfisögum og dagbókum
Ölmu og lífsförunauta hennar.
„Konur eins og Alma eru ekki til í
dag“ segir höfundurinn í formála.
„Hefði hún verið uppi hundrað ár-
um síðar, væri hún eflaust annað
hvort tónskáld eða hljómsveitar-
stjóri."
Alma var aðeins 16 ára þegar
hinn kunni listamaður Gustav
Klimt tjáði henni ást sína. Hið
sama gerði Max Burchard, hinn
bekkti leikhússtjóri f Vín, en hún
varð ástfangin af tóniistarkenri-
ara sínum Alexander von Zeml-
insky. Eiginkona Mahlers varð
Alma 22 ára og lífsförunautur
hans þar til hann lést 1911.
Ástarævintýri ölmu voru um-
töluð, og eflaust hefur ekki alltaf
verið fótur fyrir því sem sagt var.
Hún var enginn engill, „hennar
ríki var ekkert himnaríki“ segir
Anna dóttir hennar, en þrátt fyrir
það, eða ef til vill einmitt þess
vegna voru mörg helstu bók-
menntaverk, málverk og tónverk
tileinkuð henni. Menntagyðja
snillinganna var Alma kölluð, og
virtist hún veita mönnum sínum
innblástur til að skapa þeirra
bestu verk.
Uppvaxtarár Ölmu
Schindler
Alma var fædd 31. ágúst 1879,
dóttir Jakobs Bmil Schindler sem
var einn þekktasti landslagsmál-
ari Austurríkis og konu hans
Önnu von Bergen. Foreldrar Ölmu
kynntust i Vín, en þangað hafði
Anna komið til að leggja stund á
tónlist, en lagði námið á hilluna er
hún giftist Gmil manni sínum.
Lengi framan af var efnahagur
þeirra frerr.ur bágbcrinn. Emil var
draumóramaður og eyddi gjarnan
umfram efni. Þegar Álma fæddist.
var t.d. engin vagga til handa
henni, og hún því lögð ofan í
kommóðuskúffu, eins og algengt
var meðal þeirra sem lítil fjárráð
höfðu. Anna móðir hennar virtist
vera fyrirmyndar eiginkona og
móðir, en er Alma var tveggja ára
eignaðist hún þó dóttur sem síðar
kom í ljós að var ekki samfeðra
Ölmu. Faðir Gretu hálfsystur
Ölmu reyndist hafa verið með
sárasótt, en það var þó ekki fyrr
en Greta var orðin fullorðin að
veikindi hennar komu í ljós. Greta
var sett á stofnun fyiir geðsjúka,
og Alma gekk á móður sína um
faðerni Gretu. Greta var tekin af
lífi af nasistum árið 1940, en þeir
töldu hana vera í hópi þeirra sem
óæskilegir voru samfélaginu.
Anna móðir þeirra bar hita og
þunga uppeldis dætra þeirra, en
Gmil sá til þess að hugmyndaflug
þeirra fengi byr undir báða vængi
og þær væru umvafðar ást. Hann
var báðum stúlkubörnunum góð-
ur, hafði ekki hugmynd um annað
en hann væri faðir þeirra beggja,
en*þó var greinilegt að Alma var
uppáhaldið hans. Hann var
óbreytandi að segja þeim sögur
um kónga og prinsa, hafði gaman
af dýrum og fallegum munum, og
erfði Alma smekk hans í þessum
efnum. Sögur Emilis gegndu
veigamiklu hlutverki í uppeldi
þeirra.
Stúlkurnar fengu kennslu
heima fyrir, þar sem þau Anna og
Emil höfðu ekki mikið álit á al-
mennri skólagöngu. Alma var
mjög hænd að föður sínum og dáð-
ist að honum. Fyrsta og langt í frá
síðasta áfall hennar í lífinu var lát
föður hennar er hún var aðeins 12
ára gömul. Emil Schindler var
jarðaður í Vín og stuttu síðar var
reist stytta af honum í skemmti-
garði borgarinnar rétt hjá stytt-
um þeirra Mozarts, Schuberts og
Strauss.
Tónlistarnám Ölmu
Schindler
Eftir dauða föður síns sat Alma
löngum stundum við píanóið og
spilaði uppáhaldslög hans, lög eft-
ir Robert Schuman. Áhugi hennar
á tónlist jókst dag frá degi, hún
lagði sig alla fram, gafst nægur
tími til að nema upp á eigin spýt-
ur, og varð brátt mjög leikin á pí-
anóið og vel að sér í sögu tónlist-
arinnar. Eítt sinn var hún béðin
um að leika einleik á nemendatón-
leikum, en ákvað að þeim loknum
að spila aldrei fyrir neinn nema
sjálfa sig og vini sína I framtíð-
inni.
Hún hafði lengi látið sig dreyma
um að fara í skóla og vera innan
um jafnaldra, og er hún var 15 ára
rættist sá draumur. Það var þó
ekki jafn stórfenglegt og hún
hafði imyndað sér, og skólaganga
Fjórum árum síðar kynnist hún
vinafólki Gustavs Mahler og er
boðið í kvöldverð heim til hans
ásamt fleira fólki. Alma hafði
mikið álit á Mahler sem lista-
manni, en hafði takmarkaðan
áhuga á að kynnast honum per-
sónulega. Hún lét þó tilleiðast og
fór með vinum sínum í kvöldverð-
inn sem átti eftir að hafa örlaga-
ríkar afleiðingar. Mahler varð
strax ástfanginn af henni, og kom
ekki blundur á brá nóttina eftir.
Mahler hafði átt hamingjusnauða
bernsku, bjó þegar hér var komið
með systur sinni, Justi, sem sá um
heimilið fyrir hann, og hafði stað-
ið í nokkrum misheppnuðum ást-
arsamböndum. Hann var þá rúm-
lega fertugur en hún um 20 árum
yngri. Mahler bað ölmu að sýna
sér eitthvað af þeim tónverkum
sem hún hafði samið, orti til henn-
af Jjéð, skrifaði bréf <yg hað henn-
ar að lokum.
Áður en þau giftust gerði hann
Ölmu þó grein fyrir því að í sam-
búð þeirra yrði aðeins einn tón-
smiður, hann sjálfur. Ef Alma
ætlaði að giftast honum varð hún
að leggja eigin tónsmíðar á hill-
una. Hann skrifaði ölmu bréf þar
sem hann gerir lítið úr hæfileik-
um hennar, og segir hana einungis
hafa komist áfram í tónlistarnám-