Morgunblaðið - 18.05.1985, Síða 28

28
JflORGUNBLAÐIÐ,»LAUGARDAGUR 18. MAÍ 1985

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fróttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
benti á hve hlutur skálda var
miklu meiri í æsku hans en nú er
og ummæla þessa lífsreynda
menningarfrömuðar um mikil-
vægi skáldskaparins í daglegu
lífi fólksins. Vonandi eigum við
eftir að upplifa aftur það and-
rúm sem Kristján Albertsson
lýsir svo eftirminnilega og var
allsráðandi á æskuárum hans,
þegar sígild tónlist og mikilvæg-
ur skáldskapur settu mark sitt á
daglegt líf gamalla menningar-
þjóða.
Einar Bragi skáld bendir á í
athyglisverðri grein í Morgun-
blaðinu í dag, Ekkert líf án ljóða,
hve ánægjulegt það sé að fyrsta
Dagur ljóðsins
Fáar þjóðir eiga ljóðinu eins
mikið að þakka og við ís-
lendingar. Ljóðið var í fylgd með
landnámsmönnum þegar þeir
settust hér að. Fyrstu bók-
menntir okkar eru ljóðin sem
þeir fluttu með sér út hingað og
þau sem öfluðu þeim frægðar við
hirðir í nágrannalöndum. í ljóð-
list hefur íslenzk menning risið
hæst, enda er það samdóma álit
allra sem til þekkja, að ljóðlist
íslendinga sé í senn einstæð og
sérstæð. íslendingar eru þekktir
fyrir ljóðaáhuga og þeir útlend-
ingar sem bezt þekkja til lands-
ins hafa einatt á orði að engu sé
líkara en íslendingar séu allir sí-
yrkjandi. Sumir telja að ljóðlist-
in hafi sett ofan á síðustu ára-
tugum. Sú fullyrðing verður ekki
studd með rökum. Sala ljóða-
bóka er misjöfn, sumar ljóða-
bækur seljast í stærri upplögum
en gengur og gerist með ná-
grannaþjóðum okkar. Enda þótt
nútímaljóðlist eigi undir högg að
sækja vegna skemmtiiðnaðar í
ýmsum myndum verður ekki
annað sagt en hún hafi enn
miklu hlutverki að gegna á ís-
landi og til hennar leiti almenn-
ingur þegar mikið liggur við.
Nútímaljóðið á íslandi hefur
verið í stöðugri sókn og engum
blöðum um það að fletta að þjóð-
in hefur tekið formbyltinguna í
sátt og þau skáld, sem áttu að
henni hlut og báru hana fram til
sigurs, eru í miklum metum.
Ljóðið á sér vinsamlegra
athvarf nú um stundir en fyrir
hálfum öðrum eða tveimur ára-
tugum. Það er sem betur fer í
sókn meö þjóðinni eins og sjá má
af gífurlegri sölu hins merka
ljóðasafns Almenna bókafélags-
ins, sem Kristján Karlsson skáld
valdi og bjó til prentunar, og þá
ekki síður af nýstofnuðum ljóða-
klúbbi Almenna bókafélagsins
en nú þegar skipta félagar hans
nokkrum hundruðum. Er enginn
vafi á því að klúbburinn á eftir
að verða íslenzkri ljóðlist til
framdráttar enda er fátt mikil-
vægara nú á tímum alþjóðlegrar
fjölmiðlunar og gervitungla en
rækta íslenzka ljóðlist og gera
hana helzt að hvers manns eign.
Ljóðlist á ekki að vera til hátíða-
brigða eingöngu, hún er hluti af
lífi okkar og menningu og von-
andi einnig í anda þeirra mark-
miða sem við höfum sett okkur.
Ljóðlistin er ræktandi afl. Engin
önnur listgrein varðveitir jafn
vel íslenzka tungu og hún. Sam-
hengið í íslenzkri ljóðlist er
ótrúlegt ævintýri og sem betur
fer eru engin merki þess að það
rofni, hvað sem utanaðkomandi
áhrifum líður. Samt mættum við
leggja enn meiri áherzlu á ljóð-
list en gert hefur verið, ekki sízt
í skólum. Fjölmiðlarnir — og þá
ekki sízt ríkisfjölmiðlarnir —
eiga að leggja fram sinn skerf
ljóðinu til framdráttar, svo mik-
ilvægt sem það er og hefur verið
í daglegu lífi íslendinga. En ljóð-
list þarf að rækta eins og annan
akur. Eitt af hlutverkum ljóð-
listar og skáldanna í landinu er
að breyta lesendum í skáld því
að ljóðlistaræð leynist með
hverjum manni.
Morgunblaðið hefur lagt ríka
áherzlu á að birta ljóð í Lesbók.
Hún er að verða einstætt tímarit
fyrir þær sakir. Það er undan-
tekning að erlend dagblöð rækti
ljóðlist með þeim hætti sem gert
er í Lesbók. Ritstjórn Morgun-
blaðsins er stolt af þessari stað-
reynd og þá ekki síður hinu hve
mikið af ljóðum berst Lesbók
árlega. Raunar hafa þeir sem
taka við ljóðunum og meta þau
til birtingar einatt undrast hve
mikið berst af ljóðum. Það er
ekki sízt athyglisvert hve höf-
undarnir eru margir og á öllum
aldri. Ef marka má ljóðastreym-
ið til Lesbókar er ljóðlistin iðkuð
af ótrúlegum fjölda fslendinga.
Það er vel þó að gæðin séu mis-
jöfn. Margir kallaðir en fáir út-
valdir eins og gengur.
Morgunblaðið minnist Dags
ljóðsins með ýmsum hætti nú
um helgina. Þó að sitt sýnist
hverjum um stefnuna í íslenzkri
ljóðlist, varðveizlu gamallar
hefðar og fjölbreytni nútíma-
skáldskapar má fullyrða að allir
séu einhuga um mikilvægt hlut-
verk ljóðlistar í menningu ís-
lendinga og þjóðlífi. Það er ekki
sízt athyglisvert að þeir skáld-
sagnahöfundar, sem hafa rækt-
að ljóðlistina með einhverjum
hætti, eignast oft fegurri stíl og
eftirminnilegri en þeir sem eru
gersneyddir þessum þætti rit-
listar. Við þurfum ekki að nefna
nema Hamsun og Laxness, Ibsen
og Jóhann Sigurjónsson til að
rökstyðja þessa fullyrðingu. Þeir
og þeirra líkar eru í rauninni
ljóðskáld í prósa. í verkum slíkra
höfunda hefur skáldsagnagerð
risið hæst bæði hér á landi og
annars staðar. Höfundur Njálu
var án efa mikiivægt ljóðskáld,
svo mikil áhrif sem ljóðlist hefur
haft á andrúm og stíl þessa ein-
stæða meistaraverks.
Það er vel til fundið af Rithöf-
undasambandi íslands að efna
til Dags ljóðsins. Við skulum
nota tækifærið og leggja áherzlu
á mikilvægi þess. íslenzk þjóð án
ljóðlistar er óhugsandi. Fáir
gætu hugsað sér framtíð ís-
lenzkrar þjóðar án ljóðsins. í
dag höfum við ástæðu til að
fagna þessum mikilvæga arfi
okkar og leggja áherzlu á nauð-
syn þess að rækta hann meir og
betur en gert hefur verið. Oft var
þörf en nú er nauðsyn. Ljóðalaus
sjónvarpsdagskrá er til að
mynda heldur þunnur þrettándi
eins og stundum hefur verið
minnzt á í forystugreinum
Morgunblaðsins. Þessari stað-
reynd er enn einu sinni komið á
framfæri við forráðamenn sjón-
varpsins — og að gefnu tilefni.
Hver veit nema útvarpsráð sem
ábyrgðina ber rumski og taki nú
til hendi.
Margir kveða sér hljóðs í dag
fyrir hönd Ijóðsins. Og mörgum
Islendingum verður hugsað til
þessarar merkilegu og ævafornu
listgreinar. í dag falla fortíð og
nútíð í einum farvegi. Samhengi
íslenzkrar Ijóðlistar, reisn henn-
ar og mikilvægi er gleðiefni. Hitt
yrði enn meiri gleðiauki ef ljóð-
listaráhugi ykist á þeim tíma-
mótum sem við nú stöndum á
vegna örtölvubyltingarinnar.
Við eigum að minnast orða
Kristjáns Albertssonar í sjón-
varpssamtali nýlega þegar hann
dag ljóðsins beri upp á afmæli
Gunnars skálds Gunnarssonar,
18. maí. Og Einar Bragi bætir
við: „... og meira enn: hinn 18.
maí 1906 dagsetur hann inn-
gangsljóð Móðurminningar, svo
segja má að þann dag hafi fyrstu
sporin verið stigin á einum
lengsta og glæstasta skáldferli
sem. saga íslenzkra bókmennta
kann frá að greina. Hefði ein-
hvern tíma verið sagt að holl-
vættir væru hér með í spilinu og
hefðu bent mönnum einmitt á
þennan vordag, að enn mætti
hann verða íslenzkri skáldlist til
heilla."
Undir lok greinar sinnar segir
Einar Bragi — og er ástæða til
að taka undir athyglisverða
hugmynd hans: „í dag gegna
skáldin kalli: láta til sín heyra
og vonast til að vekja í leiðinni
skáldið í brjósti þér. í haust
verður haldin norræn ljóðlist-
arhátíð í Reykjavík með alþjóð-
legu ívafi. Næsta skrefið mætti
verða stofnun Ljóðlistarfélags
íslands með deildum víða um
land, er gegndi líku hlutverki og
tónlistarfélög hafa rækt með
prýði um áratugi."
Vonandi verður Dagur ljóðsins
árlegur viðburður á Islandi.
Ljóðið er að vísu ekki í tízku með
sama hætti og þegar hirðskáldin
sóttu frama sinn til útlanda, það
er ekki tæki í sjálfstæðisbaráttu
með sama hætti og á 19. öld og
fyrstu árum þessarar aldar. En
það er því mikilvægara í þeim
löndum sem enn eru kúguð. Og
það hefur miklu hlutverki að
gegna með íslendingum, ekki
síður en á 13. öld þegar Snorri
Sturluson notaði það í baráttu
við erlenda tízku og skemmti-
iðnað síns tíma, dansana. íslend-
ingar hafa ávallt breytt erlend-
um menningarstraumum í mik-
ilvæga innlenda reynslu. Þannig
hafa dansarnir einnig orðið hluti
af sögu íslenzkrar ljóðlistar.
Á Degi ljóðsins mætti vel hafa
í huga þessa vísu Braga Bodda-
sonar, sem uppi var á fyrri hluta
9. aldar, elzta meiriháttar
skálds, norræns, en hann segir
um hlutskipti skáldsins:
Skáld kalla mig:
skipsmið Viðurs,
Gauts gjafrötuð,
grepp óhneppan,
Yggs ölbera,
óðs skap — Móða,
hagsmið bragar.
Hvat’s skáld nema það?
Skáldin voru fulltrúar óðins á
dögum Braga gamla. Og um það
segir Schiller í Skáldmanna-hlut
þar sem hann lýsir því hvernig
stéttirnar bjuggu um sig á jörð-
inni í árdaga að þau hafi ekki
tekið þátt í þessu kapphlaupi því
að þau hefðu verið í guðlegu
draumalandi sínu. Guð segir við
skáldið að himnarnir standi því
opnir, en staður skáldsins er að
sjálfsögðu á jörðinni. Það er hún
sem það vill breyta í guðlegt
land, í guðlega jörð drauma og
ævintýra. Það var engin tilviljun
að Sveinbjörn Egilsson snaraði
þessu ljóði þýzka snillingsins á
íslenzku. Hann vildi minna á
hvert ljóðið sækir afl sitt og inn-
blástur.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Oft hefur í þessum þáttum
verið amast við svonefndum
staglstíl. Er þá átt við endur-
tekningu sömu eða svipaðra
orða. Ýkt dæmi: Útvarps-
dagskrá útvarpsins hefur verið
útvarpað í allan dag handa út-
varpshlustendum. Annað
dæmi: Hvalveiðiskipið Hvalur
I kom með hval til hvalstöðv-
arinnar í Hvalfirði!
En vandlifað er í veröldinni.
Endurtekningu orða má koma
þann veg fyrir, að kitli eyru
áheyrenda eða gleðji augu les-
enda, og verða áhrif þess, sem
sagt er eða skrifað, meiri en
ella. Er þá stundum talað um
listræna klifun. Nærri má geta
að mörkin milli listrænnar
klifunar og kauðalegs stagls
séu ekki öllum skýr hverju
sinni. Og auðvitað er þetta
smekksatriði.
Fyrir löngu höfðu grísku-
mælandi menn ýmis orð um
þetta fyrirbæri, svo sem ana-
fóra, epifóra eða epizeuxis, allt
eftir því hvernig endurtekn-
ingunni var komið fyrir. Hér
verður reynt að nefna þetta
forklifun, bak-klifun (ekki
bakk-lifun!) og hliðklifun, og
skal sýna með dæmum úr
bókmenntunum hvað við er
átt. Þessi stílbragðadæmi eru
svo sem í framhaldi af 280.
þætti.
★
Fyrst er þá forklifun (ana-
fóra). Endurtekningar fremst.
Dæmi I:
Son guðs ertu með sanni,
sonur guðs, Jesú minn.
Son guðs, syndugum manni
sonararf skenktir þinn,
son guðs einn eingetinn.
Syni guðs syngi glaður
sérhver lifandi maður
heiður í hvert eitt sinn.
(Hallgr. Pétursson: Passíusálmur 25(14).)
Dæmi II:
Deyr fé,
deyja frændur,
deyr sjálfur ið sama.
(Hávamál 176.)
Dæmi III:
Sælir eru fátækir f anda, því að
þeirra er himnaríki.
Sælir eru syrgjendur, því að þeir
munu huggaðir verða.
Sælir eru hógværir, því að þeir
munu landið erfa.
Sælir eru þeir, sem hungrar og
þyrstir eftir réttlætinu, því að þeir
munu saddir verða.
Sælir eru miskunnsamir, því að
þeim mun miskunnað verða.
Sælir eru hjartahreinir, því að þeir
munu Guð sjá.
Sælir eru friðflytjendur, því að þeir
munu Guðs synir kallaðir verða.
(Heilög ritning, Mattheus 5,1—9.)
Þá er bakklifun (epifóra).
Endurtekningar aftast (allt
endarím má raunar flokka
undir bakklifun). Dæmi I:
Nýtt leiguflug í
flugstjóra að 1
Briissel, 16. mu. Frá Önnu Bjarnadóttur, fréttaritua Mbl.
BOING 707-þota, sem íslensku flug-
stjórarnir Arngrímur Jóhannsson,
frv. yfírflugstjóri hjá Arnarflugi og
Einar Frederiksen hjá Flugtaki hafa
tekið á leigu, stendur nú fullskreytt
og bíður lokaskoðunar á Zaventem-
flugvelli í Briissel. Flugstjórarnir
hafa stofnað með sér leiguflugfélag-
ið Air Arctic og vonast til að hefja
Einar
fVederiksen,
flugstjóri.
Boing 707-þota nýja flugfé-
lagsins Air Arctic stendur
skreytt íslenska fánamim á
Zaventenpflugvelli í BriisseL
Myndir ab.
vöruflutninga á alþjóðamarkaði inn-
an skamms.
Þeir tóku vélina á leigu skömmu
fyrir áramót og leigðu hana áfram
til Trans European Airways, belg-
íska flugfélagsins, fram í febrúar.
Unnið hefur verið að því að breyta
þotunni í flutningavél síðan þá og
er verkið nú komið á lokastig. Hún
getur flutt 41 tonn af vöru.
í sumar er meiningin að Air
Arctic hefji leigufarþegaflug,
einnig á alþjóðamarkaði og verið
er að ganga frá samningum í sam-
bandi við það.
Einar og Arngrímur hafa dvalið
mikið erlendis í vetur við að und-
irbúa starf nýja flugfélagsins.
Þeir búast við að ráða eitthvað af
íslenskum flugmönnum til sín en
Björn Vignir Jónsson, vélstjóri, er
þeirra fyrstu fastráðni starfsmað-
ur.