Morgunblaðið - 18.08.1985, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST1986
Kaleikurinn
frá 13. öld.
Ct við ysta haf, þar sem kaldar bárur kveða við
grátt fjörugrjótið, stendur kirkja sem sögð er reist
að tilvísun yfirnáttúrulegra afla. Allar götur síðan
kirkjan var reist fyrir árhundruðum hafa heitar bæn-
ir stigið upp af hrjáðum brjóstum og menn boðið
gull og gersemar gegn því að kirkjan á Strönd komi
til móts við óskir þeirra, verði vel við áheitum, kyrri
úfinn sjó, bjargi fjárhag heimila, lækni sjúka, veki
ást í köldum hjörtum og láti óbyrjum fæðast börn,
svo eitthvað sé nefnt af því sem menn hafa heitið á
Strandarkirkju í Selvogi að rættist.
Hvað veldur þessari bjargföstu
trú fólks á þessari kirkju? Er það
þörfin fyrir sterka forsjón sem
glepur mönnum sýn eða getur einu
guðshúsi verið gefinn slíkur mátt-
ur — máttur til að hnika til for-
lögum og snúa illu til góðs. Það
veit enginn en hitt er ljóst að
margur telur sig hafa verið bæn-
heyrðan, það geta áheitin sem
renna til kirkjunnar borið vitni
um.
Sögusagnir um tilurð kirkjunn-
ar vekja spurningar hjá þeim sem
eiga viðdvöl í Strandarkirkju, nöt-
urlegt umhverfið eykur fremur á
þessa spurn en hitt. Stöku mel-
grasskúfar gera örvæntingarfulla
tilraun til að hemja gráan sandinn
sem þyrlast um í vindinum, meðan
hvítt brimið lemur fjörugrjótið
með þungum ekkasogum. Þarna
verða menn að geta í eyðurnar.
Veran hvíta
Skip var að koma úr hafi. Veður
höfðu verið válynd, vistir skip-
verja þrotnar og vatn gengið til
þurrðar. Hagir skipverja hörmu-
legir. Þeir höfðu mátt velkjast
lengi í hafi, komu frá Noregi með
tilhögginn við í Skálholtsbæ. Nú
var ekki annað sýnna en skip,
áhöfn og viður mundi þá og þegar
skolast niður í grængolandi Atl-
antshafið. Skipstjórinn kvað sér
hljóðs og stakk upp á að menn
hétu því að byggja kirkju á þeim
stað sem þá bæri að landi, auðnað-
ist þeim að ná landi. Menn bundu
þetta fastmælum.
Skömmu síðar sigla þeir upp
undir land í Selvogi en óttuðust
strand og freistuðu þess að venda
skipinu frá. Þá sjá þeir skínandi
hvíta veru með krossmark í hendi
gera þeim bendingu að lenda á
ströndinni. Þeir fóru eftir bend-
ingu verunnar og náðu landi heilu
og höldnu. Þar sem þeir lentu
heitir síðan Engiísvík. Veran
hvarf þeim sjónum en þeir komust
að því að þeir höfðu lent í landi
Strandar í Selvogi. Skipverjar
byggðu þar síðan kirkju beint upp
af Engilsvík að fengnu leyfi Árna
Þorlákssonar biskups i Skálholti.
Hann gaf leyfi sitt til kirkjubygg-
ingarinnar með því skilyrði að hin
nýja kirkja yrði sóknarkirkja en
áður hafði kirkjan í Nesi gegnt því
hlutverki. Varð vegur hennar eftir
þetta æ minni þar til að hún var
aflögð á átjándu öld. Kirkjan á
Strönd hefur verið sóknarkirkja í
Selvogshreppi síðan þessir atburð-
ir gerðust.
Áheitakirkja
Þessi sögn um tilurð Strandar-
kirkju hefur gengið mann fram af
manni í Selvogi og alla tíð hefur
kirkjan sú þótt góð til áheita.
Áheit fóru að berast strax frá
upphafi, einkanlega frá sjómönn-
um og Norðmönnum. Munir og fé,
ekki síður munir, því almenningur
hafði ekki mikið fé handbært á
þeim tíma. Skógarhögg átti kirkj-
an í Noregi í langan tíma auk ým-
iskonar annarra hlunninda sem
voru áheit til kirkjunnar.
Höfuöbólið Strönd
Jörðin Strönd í Selvogi var eitt
sinn höfuðból og sátu hana lög-
menn af kyni Erlendar Ólafssonar
sterka sem var norskur að ætt-
erni. Sátu ættmenn Erlendar
Strönd í 400 ár eða 14 ættliðir.
Sonur hans var Haukur lögmaður,
sá er ritaði Hauksbók.
Höfuðbólið Strönd varð sandin-
um að bráð. Sandurinn berst með
suðurströndinni austan frá jökl-
um, hleðst upp í víkum og vogum
og fer að fjúka þegar mikið er orð-
ið af honum. Strönd fór í eyði um
1700 vegna sandfoksins. Þegar
Brynjólfur biskup Sveinsson vísit-
erar að Strönd haustið 1670 gerir
biskup sóknarmönnum að skyldu
að halda vel uppi kirkjugarði „eft-
ir skyldu sinni, eftir því sem sam-
an kemur, að kirkjan verjist fyrir
sandfjúki".
Strandarkirkja borgar
fyrir sig
Þó sandurinn eirði engu stóð
Strandarkirkja af sér áhlaup
hans, en árið 1749 kom ungur
prestur að Selvogi, Einar Jónsson.
Tveimur árum síðar vísiterar
Ólafur biskup Gíslason Strand-
arkirkju. Hún er þá 15 ára gömul
en biskup segir að súðin og grind
sé víða fúin. „Húsið stendur á
eyðisandi, svo hér er mikið bágt að
fremja guðsþjónustur í stormum
og stórviðrum. Er því mikið nauð-
synlegt að hún sé flutt í annan
hentugri stað.“
Prestur bað þessu næst biskup
og Pingel stiftamtmann leyfis að
flytja kirkjuna að Vogsósum og
sendi með beiðninni meðmæli III-
uga Jónssonar prófasts. Segir þar
ennfremur að „stundum nái
sandskaflarnir upp á miðja veggi
kirkjunnar. Þarna sé ekkert af-
drep og fólk kveinki sér við því að
sækja kirkju sé nokkuð að veðri”.
Var ákveðið að kirkjan skyldi flutt
til Vogsósa innan tveggja ára.
Selvogsmenn voru þessari ráð-
stöfun mjög mótfallnir og töldu að
kirkjan mundi glata helgi sinni ef
hún fengi ekki að standa á þeim
stað er forsjónin hafði valið henni.
Endalok þessa máls urðu þau að
prestur flosnaði frá prestskap í
Selvogi tveimur árum eftir að
beiðnin um flutning Strandar-
kirkju kom fram. ólafur biskp
andaðist ári eftir að hann fyrir-
skipaði kirkjuflutninginn. Pingel
stiftamtmaður hrökklaðist frá
embætti nokkru seinna og Ulugi
prófastur andaðist um svipað
leyti. Taldi almenningur að þeim
CÍU65 T
FYRTO PRJEDIKPN
EFTIR PR.IED1KPN
Krans af leiði séra Eggerts Sigfús-
sonar í Vogsósum.
hefði hefnst fyrir — Strandar-
kirkja borgaði alltaf fyrir sig.
Sóknarmenn Strandarkirkju
hafa staðfastlega trúað því að hún
myndi glata helgi sinni yrði hún
færð og hafa staðið sem klettur
gegn öllum slikum fyrirætlunum
og þess vegna stendur kirkjan enn
á sama stað.
Kirkjubyggingar
Fyrsta kirkjan á Strönd var úr
norsku timbri eins og fyrr sagði.
Margrét frá Öxnafelli hefur oft
komið í Strandarkirkju og hún
lætur hafa eftir sér á einum stað
að hún hafi, þegar hún stóð eitt
sinn í fjörunni fyrir neðan kirkj-
una, séð skip Norðmannanna
koma að landi og mennina bera
viðinn í hlaða. Gat hún lýst mönn-
unum nákvæmlega, útliti og bún-
ingi. Kvað hún þá vera fimmtán
eða sextán.
Seinna voru torfkirkjur byggðar
á Strönd. Elsta lýsing á slíkri
kirkju á Strönd er frá árinu 1624:
„Kirkjan nýsmíðuð, fimm bitar á
lofti auk stafnbitanna, kórinn al-
þiljaður, lasinn predikunarstóll.
Öll óþiljuð undir bitana bæði i
kórnum og framkirkjunni. Einnig
fyrir altarinu, utan bjórþilið."
Torfkirkjur stóðu að jafnaði í um
30 ár og ekki er að sjá að hin
miklu auðæfi Strandarkirkju hafi
verið auðsæ af gerð hennar eða
búnaði.
Árið 1735 skipar Jón biskup
Árnason að reisa þar nýja kirkju.
Er hún komin upp ári seinna og
sögð væn og vel standandi og svo
um hana búið að utanverðu að
sandurinn gengur ekki inn í hana.
„Hennar grundvöllur hefir ogso
Númerataflan í
Strandarkirkju.
Rafn Bjarnason meðhjálp-
ari og formaður sóknar-
nefndar á tröppum
Strandarkirkju.
ÞEITA ER EKKERT
VENJULEGT HÚS
Samantekt um Strandarkirkju í Selvogi