Morgunblaðið - 23.02.1986, Page 7

SPILLT HEIMSVELDI
Filippseyjar, sem Magellan fann
1521, eru um 7.100 talsins, flestar
fjöllóttar nema við ströndina, og
voru nefndar í höfuðið á Filippusi
II Spánarkonungi þegar spænskir
landkönnuðir gengu á land 21 ári
síðar. Þá bjuggu þar hjarðmenn,
fiskimenn og hirðingjar, sem flutzt
höfðu þangað frá ýmsum hlutum
Suðaustur-Asíu.
Eyjarnar voru afskekktur og
hálfgleymdur hluti spænska heims-
veldisins þegar eyjaskeggjar gerðu
byltingu gegn Spánveijum og lýstu
yfir sjálfstæði 12. júní 1898. Þessu
spillta heimsveldi hafði verið fjar-
stýrt frá Madríd, en mestöll raun-
veruleg völd voru í höndum kaþ-
ólsku kirkjunnar, landeigenda og
örfárra spænskra aðalsmanna, sem
réðu iðnaðinum.
Innan við 0,20% landeigenda á
eyjunum áttu allt akurland. Þeir
héldu glæsilegar veizlur í Manila,
en leiguliðar þeirra greiddu skatt-
ana og smábændur lifðu við sult
og seyru.
Filippseyingar voru níu milljónir
þá og eru tæplega 50 milljónir nú.
Þeir eru aðallega af malayískum
uppruna, en blönduðust Spánveij-
um, sem kristnuðu þá. Talsvert er
af Kínveijum, Spánveijum og
Bandaríkjamönnum og auk kaþ-
ólskra manna eru allmargir Mú-
hameðstrúarmenn og mótmælend-
ur. Margir Filippseyingar búa í
Bandaríkjunum, enda eru tengsl
landanna náin. Um 95% þjóðarinnar
búa á stærstu eyjunum: Luzon,
Mindanao, Panay, Leyte og Cebu.
„Pilipino", tunga byggð á taga-
log, malayískri mállýzku, er opin-
bert tungumál. Um 15—20 milljónir
tala ensku og 1,5 milljónir spænsku,
sem hefur verið á undanhaldi.
Enska og spænska eru almennt
notuð í stjómsýslu og viðskiptum.
UPPREISN
Filippseyingar eru léttlynt fólk,
en fengu sig fullsadda á kúgun
Spánverja og gerðu uppreisn undir
forystu Emilio Aguinaldo. Þegar
ófriður Spánverja og Bandaríkja-
manna brauzt út 1898 var blóðug
barátta eyjaskeggja gegn Spán-
verjum í algleymingi.
Flotadeild George Deweys flota-
foringja eyddi spænska flotanum í
Manila og hann hét byltingarmönn-
um stuðningi. Eftir sigur sinn í
stríðinu fengu Bandaríkjamenn
Filippseyjar, Guam og Puerto Rico
samkvæmt Parísar-sáttmálanum í
desember 1898 og Kúba varð hjá-
lenda þeirra.
Aguinaldo hélt áfram uppreisn-
inni, því Filipþseyingar vildu ekkert
frekar vera undir stjórn Bandaríkja-
manna en Spánverja. í marz 1901
var Aguinaldo tekinn til fanga og
bardagamir fjömðu út, nema á
eyjum þar sem múhameðskir Moro-
menn bjuggu. Andspyma þeirra var
að mestu bæld niður 1903—1905.
Um tíma var 75.000 manna
bandarískur her á eyjunum. William
Taft, síðar forseti, var fyrsti borg-
aralegi landstjóri Filippseyja
(1901—1904) og tók við af Arthur
MacArthur hershöfðingja, föður
hershöfðingjans Douglas MacArt-
hurs. Taft og eftirmenn hans unnu
að því að búa eyjaskeggja undir
heimastjórn og stuðluðu að fram-
fömm, t.d. vegagerð, byggingu
skólahúsa og stofnun heilbrigðis-
þjónustu.
Samkvæmt nýrri stjómarskrá
1935 fengu Filippseyingar sjálf-
stjóm og loforð um sjálfstæði eftir
10 ár. Manuel Quezon var kjörinn
fyrsti forseti landsins 1935.
ANDSPYRNA
Douglas MacArthur stjómaði
vörnum Filippseyja þegar Japanir
gerðu innrás sína 1941. Eyjamar
höfðu verið taldar óverjandi og
bandaríska herliðið gafst upp eftir
hetjulega baráttu á Bataan-skaga
og í Corregidor-virki í maí-júní
1942. Þá var MacArthur farinn frá
eyjunum, en hann hét því að snúa
aftur.
Næstu tvö og hálft ár héldu
filippeyskir skæmliðar uppi harðri
baráttu gegn Japönum, sem náðu
aldrei algemm yfirráðum yfir eyja-
klasanum.
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. FEBRÚAR1986
Marcos forseti hefur gumað af
því að hafa gegnt hetjulegu hlut-
verki í skæmliðasveitinni „ Ang Mga
Maharlika" (Fijálsir menn)
1942—1944. Það hefur verið ve-
fengt, síðast í „New York Times",
sem segir að hann hafi svikizt
undan merkjum, en að lokum geng-
ið í lið með Bandaríkjamönnum.
Eftir innrás Japana mynduðu
Quezon forseti og Sergio Osmena
varaforseti (síðar forseti) útlaga-
stjóm í Bandaríkjunum. Flestir þeir
leiðtogar þjóðemissinna, sem héldu
kyrru fyrir, tóku upp samvinnu við
Japani. José Laurel fv. hæstaréttar-
dómari varð forseti „sjálfstæðs"
lýðveldis, sem stofnað var undir
vemd Japana í september 1943.
I marz 1942 höfðu kommúnistar
sett á laggimar andspymuhreyf-
ingu, sem var kölluð „Her and-
spymu alþýðunnar gegn Japönum,"
skammstafað „Hukbalahap" og síð-
an stytt í Huk. Hreyfingin rak skóla
á Mið-Luzon með leiðbeinendum úr
her Mao Tse-Tung.
Leiðtogi „Húka“, Luis Tamc,
fékk nýliða úr röðum ólæsra og
blásnauðra smábænda, sem vissu
ekkert um marxisma, en mikið um
peningamangara og landeigendur,
sem bjuggu fjarri eignum sínum.
Húkamir komu fram í dagsljósið
á tímabilinu frá því Bandaríkja-
menn gengu á land á Leyte í októ-
ber 1944 og þar til í febrúar 1945,
þegar MacArthur hershöfðingi tók
Manila, og hófust handa um að
koma á laggirnar „lýðræðislegri
alþýðustjóm". MacArthur leysti
upp samtökin og lét handtaka
Taruc, en hann var ekki lengi í
haldi.
SIGURÁ
SKÆRULIÐUM
Filippseyjar urðu sjálfstætt lýð-
veldi 4. júlí 1946 og Manuel Roxas
var kjörinn forseti. Filippseyingar
fengu enga Marshallaðstoð og á
næstu ámm var lítið gert til að
hjálpa meirihluta smábænda og
draga úr ringulreið og pólitísku
ofbeldi.
Huk-hreyfingin efldist og reynt
var af hörku að bæla niður uppreisn
hennar í þorpum flatlendisins á
Luzon. „Húkar" hörfuðu til íjalla,
hreiðmðu þar um sig og fóm til
næturárása á sléttunni. Um 1950
hafði uppreisn Húka breiðzt út til
Suður-Luzon og hluta Visayas og
þeir vom um 16.000 talsins.
Eftir það tóku við skipulagðari
gagnaðgerðir með stuðningi Banda-
ríkjamanna, einkum Edward
Landsdale ofursta („hægláta Amer-
íkumannsins"). Ramon Magsaysay
landvamaráðherra gróf undan
hreyfingunni með umbótum í hem-
um og með því að flytja bændur
til nýrra heimkynna, þar sem þeir
vom endurhæfðir. A ámnum 1953
til 1954 var talið að tekizt hefði
að bijóta hreyfinguna á bak aftur.
Langt fram á næsta áratug vom
aðeins dreifðir hópar Húka á Luzon
og engin vemleg hætta stafaði frá
þeim.
Magasaysay varð forseti 1953 í
stað Elpidio Quirinos, sem þótti
duglítill. Magasaysay friðaði landið,
beitti sér fyrir umbótum og barðist
gegn spillingu. En þing Filippseyja
þynnti út áætlanir hans um þjóð-
félagsumbætur og jarðaskiptingu.
Því var ekki staðið við allar þær
tilslakanir, sem hann hét, og þótt
Huk-hreyfingin væri ekki svipur
hjá sjón átti hún stöðugt hljóm-
grunn hjá snauðum smábændum.
ítök Huk-hreyfingarinnar vom
bundin við viss svæði og sama máli
gegndi með áhrif islamskrar and-
spymuhreyfingar Moromanna á
Suður-Mindanao.
Magasaysay var sakaður um of
mikla fylgispekt við Bandaríkja-
menn og í forsetakosningunum
1957 beið hann ósigur fyrir Carlos
P. Garcia varaforseta, sem fylgdi
þjóðernisstefnu undir kjörorðinu
„Filippseyjar í fyrirrúmi". Fjársvik
og spilling urðu honum að falli í
næstu kosningum, 1961.
Sigurvegarinn í þeim kosningum,
Diosdado Macapagal úr Frjálslynda
flokknum, sagði að stjóm Garcia
væri sú spilltasta í sögu Filippseyja.
Samkvæmt opinbemm skýrslum
höfðu verið höfðuð 29.717 fjár-
Douglas MacArthur hershöfðingi, sem stóð við það loforð sitt að snúa
aftur til Filippseyja, og Manuel Quezon forseti.
Macapagai (og fjölskylda): „samvizka alþýðunnar".
Skæruliðar bera burtu særðan stjórnarhermann.
Aguinaldo: stjómaði uppreisn-
inni gegn Spánveijum.
Magasaysay (og kona hans): frið-
aði landið.
B 7
svika- og mútumál í stjómartíð
Garcia og þar af hafði 10.869 lokið
með sakfellingu og 5.563 með sýkn-
un,en 13.285 vom óútkljáð.
Á Filippseyjum hafa stjómmála-
menn löngum verið eins konar
„fósturfeður" kjósenda sinna, sem
bjóðast til að vera lífverðir þeirra,
vinna fyrir þá á kjörstað, safna
fyrir þá fé í kosningasjóði og reka
fyrir þá áróður. í staðinn er ætlazt
til að stjómmálamennimir komi í
veg fyrir að kjósendur þeirra lendi
í fangelsi og tryggi þeim laun frá
ríkinu. Blóðhefndir, misferli og
mútuþægni hafa verið fylgifiskar
þessa kerfís.
Macapagal kallaði sig „samvizku
alþýðunnar" og bauðst til að láta
skjóta sig, ef hann þurrkaði ekki út
opinbera spillingu. Erlendar lántök-
ur, greiðsluhalli og gengisfellingar
settu svip sinn á forsetatíð hans,
mörg fyrirtæki lögðu upp laupana
og áætlanir um iðnvæðingu sigldu
í strand. En þegar hann lét af störf-
um var efnahagslífíð á Filippseyjum
blómlegra en í öðmm löndum í
þessum heimshluta og nú er allt í
kaldakoli.
ÓLGAEYKST
Þegar Marcos varð forseti í stað
Macapagals ríkti enn mikil fátækt,
þótt Filippseyjar séu fijósamt land,
auðugt af málmum og nálægt feng-
sælum fiskimiðum. Margir fóm á
þessum ámm frá landsbyggðinni til
Manila í leit að atvinnu, borgin
varð eins og stórt fátækrahverfí og
glæpir vom tíðir.
Filippseyingar væntu mikils af
Marcosi, sem lofaði þeim að refsa
fjárglæframönnum, bæta svifaseint
skrifstofukerfi, útvega næga at-
vinnu og veita „hetjulega forystu".
Hann hófst handa um vegafram-
kvæmdir og á næstu 20 ámm vom
lagðir vegir, sem vom samtals
102.257 kílómetrar. Á þessum tíma
reisti hann einnig 3.354 skólahús.
En ekkert lát varð á Ijársvikum
og spillingu, verð á undirstöðufæðu-
tegundum hækkaði og þúsundir
fengu enga atvinnu. Miklar raf-
veituframkvæmdir urðu ekki til að
draga úr fátækt smábænda. Árið
1968 endurskipulagði hópur ungra
Húka undir forystu José Maria
Sison flokk kommúnista, sem hafði
verið bannaður, og hann hagnaðist
á óánægju með stjómmálakerfi,
sem þreifst á bitlingum. Um leið
var komið á fót „hemaðararmi",
„Nýja alþýðuhernum".
Marcos var endurkosinn 1969
þegar hann sigraði andstæðing
sinn, Sergio Osmena yngra, eftir
róstusama kosningabaráttu, sem
kostaði 70 manns lífið, og var
sakaður um kosningasvik.
Einum mánuði eftir embættis-
töku Marcosar réðust 2.000 vinstri-
sinnar á forsetahöllina. Árásinni var
hrandið og fjórir stúdentar féllu í
götubardögum.
Einu ári síðar biðu níu bana og
100 særðust þegar óþekktir menn
vörpuðu handsprengjum á útifundi
stjómarandstæðinga. Marcos skellti
skuldinni á kommúnista, felldi úr
gildi lög um vemdun borgara gegn
fangelsun án dóms og laga og lét
handtaka vinstrisinnaða stúdenta-
leiðtoga.
Enginn var sóttur til saka, en
a.m.k. 20 biðu bana í átökum við
lögreglu næstu tveimur árum.
Vinstrisinnuð æskulýðssamtök
skipulögðu götumótmæli í höfuð-
borgjnni og kröfðust þess að Marcos
segði af sér. „Nýi alþýðuherinn"
efldist á landsbyggðinni og var nú
skipaður nokkur hundrað mönnum.
HERLÖG
Að morgni 23.septembers 1972
létu hermenn til skarar skríða víðs
vegar í Manila og handtóku tugj
leiðtoga stjómarandstöðunnar,
blaðamenn, stúdenta og aðra, sem
höfðu gagnrýnt Marcos. Hermenn
lokuðu ritstjórnarskrifstofum og
útvarps- og sjónvarpsstöðvum.
Um kvöldið tilkynnti Marcos í
sjónvarpi að hann hefði komið á
herlögum. Hann sagði að það væri
nauðsynlegt til að bjarga Filippseyj-
um frá kommúnisma og bæta þjóð-
félagið.
Fyrsturtil að mótmæla herlögun-
um var harður andstæðingur Mare-