Morgunblaðið - 23.02.1986, Blaðsíða 11

3aei HAuaaa’? xs auoAauMHUg .aiaAjavíuonuM
MORGUNBLAÐTÐ, SUNNUDAGURZ3.FEBRÚAR 1986
-S-tt
*
A hverju ári byrja 20 milljónir manna að reykja
og bætast í hóp þess milljarðs manna sem
svælir ofan í sig krabbameinsvaldandi tóbaks-
reykinn
SJÁ: REYKINGAR
SAUDI-ARABIA |
REYKINGAR
Bænastund á
þjóðveginum
Japanski glæsivagninn, sem
ég var í, hafði aðeins ekið
rúmlega kílómetra frá alþjóð-
lega flugvellinum í Riyadh, sem
kenndur er við Khaled konung,
þegar ekillinn lagði bflnum
skyndilega á þjóðveginum og
vatt sér út. Hann gekk fáein
skref út í eyðimörkin, tók af sér
ilskóna og kraup. Sólin var að
setjast og það var kominn tími
til kvöldbæna. Þegar bæna-
stundinni var lokið, gekk hann
að bflnum aftur og settist undir
stýri og við héldum áfram ferð
okkar inn í borgina.
Þetta litla atvik sýnir glöggt
hversu sterk tök trúin hefur
ennþá á mönnum í Saudi-Arabíu
þrátt fyrir þá skyndilegu auð-
legð sem þjóðinni hefur hlotnast
í kjölfar olíugróðans. Ólíklegt
hlýtur að teljast að nokkur stað-
ur annar sé til í víðri veröld þar
sem verzlunum er lokað fimm
sinnum á dag vegna bænagjörð-
ar.
Fadh konungur er ekki aðeins
þjóðhöfðingi í sínu víðlenda ríki.
Hann gegnir öðru hlutverki, sem
ekki er síður veigamikið, þar
sem hann er auk þess gæslu-
maður helgistaða Múhameðs-
trúarmanna í Mekka og Medína.
Fyrir vikið á hann geysisterk
ítök í þjóðinni og öll gagnrýni á
hann og fjölskyldu hans er álitin
jaðra við guðlast.
íbúar Saudi-Arabíu þurftu að
semja sig að nýjum aðstæðum
á síðasta áratug þegar olíuauð-
urinn fór að steyma til landsins.
En nú hafa á ný skipazt veður
i lofti því að tekjur af olíusölu
hafa farið hríðlækkandi. Samt
hafa þessar breytingar ekki haft
í för með sér ókyrrð í landinu,
hvorki af pólitískum eða félags-
legum toga.
Erlendur sendifulltrúi hefur
skýringuna á reiðum höndum.
Hann segir: Trúarbrögðin og
einkar traust fjölskyldubönd
eiga stóran þátt í því hversu lítið
er hér um þjóðfélagsleg átök.
Og þó geta ungir menn í Saudi-
Arabíu í rauninni aðeins fengið
útrás með þrenns konar hætti.
I fyrsta lagi í trú sinni, í öðru
lagi í knattspymu og í þriðja
lagi virðast þeir haldnir ósvi-
kinni „bfladellu".
. Mörgum þeirra eldri er samt
í nöp við knattspymu og á síð-
asta ári reyndi klerkastéttin að
leggja bann við kappleikjum á
þeirri forsendu að slík iðja sneri
hugum manna frá bænahaldi
auk þess sem knattspymubún-
ingurinn væri ósiðlegur.
Sá hópur Múhameðstrúar-
manna, sem hreintrúaðastur
þykir, nefnir sig Wahabbi og
setja siðvenjur hans mjög mark
sitt á daglegt líf í Saudi-Arabíu.
Um það vitnar fátt betur en
staða kvenna. Sárafáar konur
sjást á götum höfuðborgarinnar
og bregði konu fyrir er hún með
blæju fyrir andlitinu og jafnvel
augun em hulin. Engin kona
má vinna úti né heldur aka bfl.
Þá er kvenfólki óheimilt að taka
þátt í mannamótum þar sem
karlmenn em.
Hinar ströngu siðvenjur í
landinu valda því að erlend blöð
em rækilega ritskoðuð áður en
þau em boðin til sölu. Til dæmis
létu ritskoðarar nú nýlega afmá
Ijósmynd úr brezka blaðinu
Observer vegna þess að hún var
af dansmeyju með beran háls,
handleggi og fótleggi.
Al-Saud-fjölskyldan, sem
landið heitir eftir, gætti þess
vandlega á uppgangstímunum á
síðasta áratug að afla sér ekki
óvinsælda meðal trúmálaleið-
toga landsins. Og nú þegar
harðnað hefur á dalnum hefur
klerkastéttin ekki átyllu til að
beita valdi sínu á pólitíska svið-
inu. Það er samt sú ógn sem
valdhafamir óttast mest í Ijósi
þess sem gerðist í íran.
- ROBIB LUSTIG
Stórborgin
er að kafna
Aannan mánuð hafa íbúar í
Mexíkóborg haft vaxandi
áhyggjur af niðdimmu mengunar-
skýi, sem frá áramótum hefur lagzt
yfir götur og stræti í nokkrar
klukkustundir á hveijum morgni.
Stjómvöld hafa nú birt skýrslu um
ástandið og samkvæmt því sem
sérfræðingar halda fram staðfestir
hún að mengun í höfuðborginni sé
orðin meiri en í nokkurri annarri
stórborg í heiminum.
Fullyrðingar stjómvalda um, að
ástandið sé ekki hættulegt, hafa
hinsvegar ekki sannfært sífellt há-
værari hópa náttúmvemdarmanna.
Þeir em ekki heldur reiðubúnir til
að draga úr þrýstingi sínum á þá
embættismenn ríkisvaldsins, sem
hafa verið ásakaðir opinberlega um
að bera ábyrgðina á hröðum og
óskipulögðum vexti Mexíkóborgar,
en hann stuðlaði að þeirri gífurlegu
eyðileggingu sem varð í jarðskjálft-
unum í septembermánuði síðast-
liðnum.
Kannski
er auglýs-
ingabannið
eintómt káf
Þeim fjölgar stöðugt, sem vilja
skera upp herör gegn tóbaks-
nautninni og afleiðingum hennar,
enda deyja fleiri af völdum reykinga
en af nokkurri einni ástæðu ann-
arri, sem unnt er að girða fyrir. Á
ári hveiju falla tvær til tvær og hálf
milljón manna í valinn fyrir tóbak-
inu.
Bandarísku læknasamtökin
kröfðust þess í desember síðastliðn-
um að tóbaksauglýsingar í blöðum
og tímaritum yrðu bannaðar og olli
sú krafa miklu fjaðrafoki hjá tób-
aksfyrirtækjunum eins og vænta
mátti. Ef tóbaksauglýsingamar
verða bannaðar hefur mikill sigur
unnist en aðeins í einni orrustu og
eftir sem áður getur stríðið verið
tapað. Það, sem málið snýst um,
er hvort auglýsingar hafa yfirleitt
einhver áhrif á reykingar eða hvort
tóbakið sé svo sterkt og vanabind-
andi, að nauðsynlegt sé að banna
það til að ná tökum á ástandinu.
Á hveiju ári byija 20 milljónir
manna á því að reykja og bætast
í hóp þess milljarðs manna, sem
svælir ofan í sig krabbameinsvald-
andi tóbaksreykinn. Þar sem
lungnakrabbi kemur í fyrsta lagi
fram tuttugu árum eftir að menn
byija reykingar eru þeir, sem byij-
uðu á sjöunda áratugnum, fyrst
núna að komast í verulega hættu.
Ef ekki dregur stórlega úr reyking-
um stefnir í, að lungnakrabbamein
verði 50% algengara um aldamótin
en það er nú.
Ef til væru lyf við tóbaksfíkninni
eða bóluefni væri ekki ástæða til
að beijast gegn tóbaksauglýsingum
en reykingar verða einfaldlega ekki
Veturinn í Mexíkóborg hefur
verið óvenju kaldur og frostin hafa
gert mönnum ljósa þá miklu um-
hverfiskreppu sem þar ríkir í raun.
Mengunarskýið, sem er hálfur
annar kílómetri að þykkt, liggur við
venjulegar aðstæður í um 45 metra
hæð yfír borginni, en hefur leitað
niður að jörðu upp á síðkastið. Hlýtt
mengað loftið niður við jörðu slepp-
ur ekki í burtu vegna kalds loft-
massa fyrir ofan það.
Afleiðingin er sú, að borgarbúar,
um 18 milljónir manna, eru á ferli
með sviða í augum og sárindi i
lungum í nokkrar klukkustundir á
morgni hveijum. Mengunarskýið er
meðal annars mettað brennisteini,
kolsýringi og blýi.
Aðrar borgir eru nú oft nefndar
í þessu sambandi, borgir þar sem
íbúamir hafa mátt þola afleiðingar
loftmengunar undanfama áratugi.
í fjölmiðlum er mest rætt um
mengunarskýið sem lagðist yfir
Lundúnaborg árið 1952, en áætlað
hefur verið að það hafí valdið eða
stuðlað að dauða allt að fjögurra
þúsunda manna.
Umhverfisvemdarsamband Mex-
íkó , sem stofnað var á liðnu ári
af náttúmvemdarfélögum víðsveg-
teknar sömu tökum og lömunar-
veiki eða hlaupabóla. Þær verða
aðeins stöðvaðar með því að breyta
lífsháttum manna, með upplýsing-
um, reglum og með því að umbuna
þeim efnahagslega, sem ekki
reykja.
Flestum virðist augljóst og eðli-
legt, að bann við tóbaksauglýsing-
um verði til að draga úr reykingum
en svo einfalt virðist málið ekki
vera því miður. Reykingar em að
stóraukast í sumum lör.dum þar
sem tóbaksauglýsingar em bannað-
ar en að minnka í öðram þar sem
þær em leyfðar. Ekkert augljóst
samband virðist vera á milli
reykinga og auglýsinga.
Pólveijar, Ungveijar og Júgó-
slavar em miklir reykingamenn þótt
auglýsingar séu bannaðar í löndum
þeirra og helmingur nýrra reyk-
ingamanna á síðasta áratug er Kín-
veijar. í Kína em engar tóbaksaug-
lýsingar leyfðar en þar reykja þó
tveir þriðju fullorðinna karlmanna.
í Hollandi og Bretlandi em tób-
aksauglýsingar leyfðar en þó er þar
um að ræða einu vestrænu löndin
þar sem reykingar em minni nú en
árið 1965. í báðum þessum löndum
hefur verið rekinn harðvítugur
áróður gegn reykingum og miklir
skattar lagðir á tóbakið.
ar um landið, heldur því fram, að
árið 1985 hafí yfir ein milljón tonn
af mengunarefnum rokið út í loftið
yfír Mexíkóborg frá bifreiðum og
verksmiðjum. Sambandið bendir á,
að súrefnið í andrúmsloftinu sé að
auki minna en víðast hvar annars
staðar, enda er höfuðborgin í 2.256
metra hæð.
Áhyggjur fólks em miklar. Eitt
dagblaðanna fullyrti meira að segja
á forsíðu, að loftmengunin gæti
valdið alnæmi (AIDS). Umhverfis-
vemdarmenn vekja athygli á þeirri
Bann við tóbaksauglýsingum
mun að öllum líkindum bera lítinn
árangur. Kannski bjarga lífi ein-
hverra en þó aðeins örfárra af þeim
mikla fjölda, sem fellur í valinn
fyrir tóbakinu. Reykingamennimir
sjálfir munu sjá um auglýsingamar
svo lengi sem þeir reykja á al-
mannafæri og freista með því
unglinga tii að fara að þeirra dæmi.
Nauðsynlegt er að grípa til að-
gerða, sem setja skorður við
reykingum, vemda það fólk, sem
ekki reykir, við reykingarstybbunni.
Fyrir þessu er nú ötullega barist
víða um lönd og er að því stefnt
að tóbakið verði bannað á vinnu-
stöðum, matstöðum og í opinberam
byggingum.
Fólk, sem ekki reykir, verður líka
fyrir barðinu á reyknum þegar það
er innan um reykingamenn. Það
andar að sér sömu krabbameins-
valdandi efnunum og reykingamenn
og í 13 sjálfstæðum rannsóknum,
sem gerðar vom víða um heim,
kemur fram, að bindindisfólk, sem
er reglulega innan um reykinga-
menn, er tvisvar til þrisvar sinnum
líklegra til að fá lungnakrabbamein
en fólk, sem sleppur alveg við
reykinn.
Fólk, sem líður fyrir reykingar
annarra, hefur nú eignast öflugan
bandamann. Vinnuveitendur hafa
nefnilega áttað sig á, að reykinga-
mennimir kosta þá verulegt fé.
Marvin Kristein, prófssor í hagspeki
við ríkisháskólann í New York,
áætlar að hver reykingamaður kosti
vinnuveitanda sinn rúmlega 27.000
kr. á ári í heilsugæslu, minni afköst-
i’.m ogbeinu eignatjóni.
Að hlífa fólki við tóbaksauglýs-
ingum er ágætt en enn betra er að
hlífa fólki við tóbakinu sjálfu. Þess
vegna em mestar vor.ir bundnar
við þá baráttu, sem nú er háð víða
um heim og felst í því að banna
reykingamönnum að spilla loftinu
fyrir öðmm.
—WILLIAM U. CHANDLER
staðreynd, sem bezt sýndi sig í
Lundúnum fyrir rúmum 30 ámm,
að það er fyrst og fremst aldrað
fólk og böm, sem em í mestri hættu
við svona aðstæður, svo og þeir sem
þjást af sjúkdómum í öndunarfær-
um, eins og til dæmis lungnakvefí
og astma.
Yfír tuttugu þúsund manns búa
ennþá í tjöldum á gangstéttum og
í görðum Mexíkóborgar eftir jarð-
skjálftana í septembermánuði og
þetta fólk er í vemlegri hættu.
Tjaldfólkinu fjölgar fremur en hitt,
þrátt fyrir loforð stjómvalda, því
margir hafa yfírgefíð hjálparstöðv-
ar hins opinbera vegna slæmrar
meðferðar og óviðunandi aðbúnað-
ar.
Eiturskýið yfír borginni og jarð-
skjálftamir hafa undirstrikað þær
fullyrðingar umhverfísvemdar-
manna, að hörmungarnar megi
meðal annars rekja til ótrúlegs
dugleysis stjómvalda.
Otraustar byggingar, illa byggð-
ar og án eftirlits hins opinbera,
hmndu til jarðar í septemberskjálft-
unum. Og mengunarskýið, sem íbú-
amir hafa séð yfír höfði sér ámm
saman, hefur nú sigið niður á göt-
urnar. --
— PETER CHAPMAN