Morgunblaðið - 13.03.1986, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR13. MARZ 1986
Sundurlyndið
á Sjöundá
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Svartfugl
eftir Gunnar Gunnarsson.
Handrít og leikstjórn: Bríet
Héðinsdóttir.
Tónlist: Jón Þórarinsson.
Leikmynd og búningar: Stein-
þór Sigurðsson.
Lýsing: David Walters.
Fimmti kafli Svartfugls Gunn-
ars Gunnarssonar hefst á þessum
orðum:
„Þegar hér var komið tók
mönnum að verða æ tíðræddara
um sundurlyndið á Sjöundá,
bænum afskekkta og utangátta,
ósamlyndið milli bændanna og
einnig hjónanna innbyrðis."
Það er kunnara en frá þurfti
að segja að sundurlyndi þetta er
hið dramatískasta og gefur góð-
um höfundi tækifæri til að
skyggnast um í myrkviðum
mannssálarinnar. Svartfugl
Gunnars Gunnarssonar er tví-
mælalaust meðal merkari verka
hans. Á yfírborði er Svartfugl
sakamálasaga, en í rauninni sál-
fræðileg skáldsaga og margslung-
in.
Bríet Héðinsdóttir hefur sagt
um leikgerð sína að hún sé tilraun
til að setja skáldsögu á svið, til-
gangur hennar sé fyrst og fremst
að beina athygli manna að skáld-
sögunni, fá fólk til að lesa hana.
Þetta er auðvitað ærinn tilgangur,
en því ber ekki að neita að leik-
sviðsverk verður að geta staðist
sem slíkt. Það er grundvallarat-
riði.
Leikgerð Bríetar er leikræn og
hefur ýmsa kosti, en þó er hún
einkum upprifjun sögunnar. Það
er líkt og vanti herslumun. Leik-
gerðin freistar þess að skýra for-
boðnar ástir þeirra Bjama og
Steinunnar og það reynist auðvelt
þegar hinir vesælu makar þeirra
eru hafðir í huga. Á ýmsu er
tæpt, en ekki með neinum afger-
andi hætti. Sögumaður er eins og
í skáldsögunni, Eyjólfur Kolbeins-
son, kapellán í Saurbæ á Rauða-
sandi. I upphafí skáldsögunnar
kallar hann sig „óverðugan" kap-
ellán og gefur það til kynna
samviskubit hans, það að hann
kennir sér um að hafa átt þátt í
„öllu því illa og hörmulega, sem
gerðist í þann tíð“.
Tveir leika Eyjólf kapellán, þeir
Jakob Þór Einarsson og Þorsteinn
Gunnarsson. Ekki styrkir þetta
sýninguna með neinum hætti.
Kapellán Þorsteins verður fremur
utangátta í sýningunni, kapellán
Jakobs aftur á móti á réttum stað
og réttri stundu. En þetta er vissu-
lega skiljanlegt þegar markvisst
er stefnt að sviðsetningu skáld-
sögu. Áhorfandinn á ekki bara
að sjá og skynja, heldur heyra
söguna sagða.
I leikgerð Svartfugls og reynd-
ar skáldsögunni eru morðið og
syndin ekki aðalatriðið, heldur
sektin, eða eins og Bríet Héðins-
dóttir kemst að orði: „En fyrst
og fremst snýst Svartfugl um
sekt séra Eyjólfs sjálfs, sekt hans
gagnvart sakamönnunum, sekt
hans gagnvart bróður sínum.“
Meðal þess sem gott er að segja
um sýninguna er leikmynd Stein-
þórs Sigurðssonar sem rúmar
mikið þrátt fyrir það að hún sé
hin sama allan tímann. Einnig er
tónlist Jóns Þórarinssonar falleg
og lýsing David Walters sterk og
áhrifamikil. Sýningin í heild sinni
íþyngir ekki áhorfandanum. Hún
er ekki löng. Ég tel að þessi sýn-
ing muni fyrst og fremst höfða
til yngra fólks og vonandi verður
hún til þess að bækur Gunnars
Gunnarssonar verða ekki látnar
rykfalla.
Um einstaka leikara verða ekki
höfð mörg orð. Mest kveður að
Margréti Helgu Jóhannsdóttur í
hlutverki Steinunnar. Hún lifir sig
mjög inn í hlutverkið og er leikur
hennar trúverðugur.
Sigurður Karlsson leikur
Bjama og kemst vel frá hlutverk-
inu, en verkar ekki nógu sann-
færandi.
Jakob Þór Einarsson f hlutverki
Eyjólfs kapelláns túlkaði hinn
sakbitna mann á hljóðlátan hátt
og náði að sýna hina innri spennu
og það sem hijáir jafnan hugsandi
mann.
Gísli Rúnar Jónsson lék Guð-
mund Scheving, settan sýslumann
og rannsóknprdómara. Gísli
Rúnar fór á kostum í þessu hlut-
verki og skyggði um leið á marga
aðra leikendur. í sýslumanninum
speglast rangsleitni yfírstéttar 19.
aldar. Hann lítur niður á almenn-
ing og vill fyrst og fremst dæma,
rétt eða rangt snertir hann ekki
þegar um slíkt hyski er að ræða
og Bjama og Steinunni. Leik-
gerðin gerir of mikið úr löstum
sýslumanns, málar hann alltof
svörtum litum svo að það veikir
sýninguna töluvert. En fram-
ganga Gísla Rúnars er litrík og
áhorfanda kærkomin.
Smærri hlutverk verða sum
hver minnisstæð. Valgerður Dan
og Karl Guðmundsson eru meðal
þeirra sem draga upp eftirminni-
legar persónumyndir í hlutverkum
þeirra Guðrúnar og Jóns, hins
óhamingjusama fólks. Sigrún
Edda Bjömsdóttir er skínandi í
hlutverki Ólafar, konu kapelláns-
ins. Gísli Halldórsson bætir hér
enn hlutverki í litskrúðugt safn
sitt: Jón Ormsson prófastur er það
að þessu sinni. Steindór Hjörleifs-
son er galvaskur sækjandi. Bömin
leika eðlilega og óþvingað: Esther
Thalía Guðrúnardóttir, Eva Hrönn
Guðnadóttir og Janus Bragi Jak-
obsson. Fleiri leikara mætti vissu-
lega nefna.
Leikgerð Svartfugls er tilraun
að endurvekja á sviði bókmenna-
verk sem fyrir löngu er orðið
klassískt. Eins og dæmin sanna
beygði Gunnar Gunnarsson Sjö-
undármál undir lögmál skáldskap-
ar og uppskeran var eftir því. Áð
þessu sinni hafa verið famar of
hefðbundnar leiðir, sú sköpun sem
leiklistin þarf hvað mest á að
halda varð aðeins endurómur. En
viðleitnin er nokkurs virði.