Morgunblaðið - 19.07.1986, Page 32

32
MORGÚNBLÁÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. JÚLÍ 1986
Bjarneyjar Ijósm. Gunnar G. Vigfúason
Breiðafjarðareyjar
/- eftir Bergsvein
Skúlason
Fyrir nokkrum dögum var kastað
• inn um dymar hjá mér mynd-
\ skreyttu, allvænu og veglegu
• tímariti, eða ársriti, er Land nefn-
ist. Það er einkum ætlað þeim, sem
úti vilja vera og ferðast um landið.
Er gott eitt um það að segja, sér
í lagi ef það mætti verða til þess,
að draga eitthvað úr tilgangslausu
og oft vanhugsuðu flani iandans til
suðlægari og hlýrri landa, meðan
sumarblíðan er mest hér á Fróni,
og sennilega hvergi betra að vera.
— Þökk sé þeim sem sendu mér
Landið. Það er svo sjaldan sem
nokkur fengur er í því sem inn um
f lúguna berst.
Að öllu má finna, og ekkert gert
• svo öllum líki.
1 Nokkuð stuttaralegt og snögg-
soðið virðist mér Landið vera á
köflum, einkum þegar um nýmæli
er að ræða, hefði þar víða mátt
' betur gera. Stendur það eflaust til
bóta, ef framhald verður á útgáf-
unni, sem vonandi verður.
Á einum stað greinir frá því, að
stofnað hafi verið í Stykkishólmi
fétag er nefnist Eyjaferðir. Hafi það
yfir hraðskreiðri fleytu að ráða, er
taki 24 manns í sæti auk áhafnar-
innar — sem sennilega eru aðeins
2 menn. Sé markmiðið með fleyt-
unni að kynna ferðamönnum
eyjamar á Breiðafirði og það líf sem
þar var lifað, meðan það var og
hét. Vonandi veljast til þess vanda-
verks kunnugir og vel færir menn.
Það veltur á miklu, að skilmerkilega
sé frá því sagt, hvemig menn veltu
sér í „matarkistunni".
Formaður og útgerðarmaður
bátsins er mér sagt að heiti Pétur
t Ágústsson, fæddur og uppalinn í
Breiðafirði, ágætur sjómaður, enda
kominn af einni grónustu og ágæt-
1 ustu sjómannaætt í firðinum á
seinni öldum. Kemur það sér vel,
því þar em enn, eins og á dögum
Matthíasar skálds „sker og harðir
straumar," er heimta vakra stýris-
tauma. — Bát sinn nefnir Pétur
Brimrúnu. Ljótt bátsnafn, en von-
andi lánast honum það vel.
Engum mundi ég treysta betur
til að halda um stýristaumana í
Breiðafírði en Pétri Ágústssyni,
ætti ég eftir að koma þar út í bát,
þótt hvorki hafi ég heyrt hann eða
séð.
~{ Og nú, þegar svo er komið með
skipakost á firðinum til mannflutn-
inga og ferðalaga, sem drepið hefur
verið á, ætti að vera óþarfi að láta
ferðamenn þurfa að kvarta undan
því, að þeim hafi aðeins verið sýnd-
ar Hrappsey, Klakkeyjar og Flatey
af hinum óteljandi eyjum á Breiða-
firði. Og alltaf sömu eyjamar.
„í þessum snöggsoðna
pistli hefur aðeins verið
tyllt tánum á nokkrar
eyjar, sem mér hefur
löngum þótt ómaklega
gengið framhjá, þegar
talað hefur verið um
eyjar á Breiðafirði —
nánast eins og þær
væru ekki til.“
Sennilega hefur það verið hinn vin-
sæli flóabátur Baldur, sem að mestu
hefur annast þær sýningar.
En vitanlega er hann of stór og
dýr í slíkt snatt. Enda mun hann
aðeins hafa Iagt leið sína inn að
Hrappsey og Klakkeyjum þegar
hann hefur átt áætlun norður Qörð-
inn til Flateyjar og Bijánslækjar,
með póst og bíla.
Vissulega er engum of gott —
að fengnu leyfi — að líta hin gömlu
höfuðból og rilja upp foma frægð
þeirra.
En fleira er matur en feitt kjöt,
þótt af „fjallalömbum" sé, eða
„fjörulömbum", sem einhver sagði
mér að ætti að fara að framleiða.
Eins og kunnugt er, hefur eyjum
á Breiðafirði um langan aldur verið
skipað í tvær meginfylkingar: Suð-
ureyjar og Vestureyjar. Suðureyjar
munu teljast allar eyjamar á sunn-
anverðum fírðinum, utan frá
Höskuldsey inn til Klofningsfjalls,
og þaðan suður til Skógarstrandar.
Vestureyjar aftur á móti hafa verið
taldar allar eyjar er liggja norðan
Bjameyjaflóa, utan frá Oddbjamar-
skeri norður til Barðastrandar inn
til Reykjaness. Þær liggja allar út
frá Þverfjörðunum f Barðastrandar-
sýslu.
En þótt þessum eyjaklösum hafi
verið komið fyrir á þennan hátt,
vantar nokkuð á, að öllu réttlæti
sé fullnægt í þeim efnum.
Til eru nokkrar eyjar á firðinum
— eins konar blórabögglar — sem
byggðar hafa verið, er liggja eins
og dufl á streng út frá mynni Gils-
fjarðar, einum af innfjörðum
Breiðafjarðar, allt til Bjameyja og
Stagleyjar.
Það sögðu mér gamlir Breiðfirð-
ingar, að þær hefðu aldrei talist til
þeirra flokka sem nefndir em hér
að framan, nema hvað Bjameyjar
og Stagley tilheyrðu stjórnskipu-
lega Flateyjarhreppi — og töldu
sumir það mestu ólög.
Um það skal ekki kveðinn upp
neinn dómur hér. En eins konar
hjáböm skilst mér að þessar eyjar
hafi alla tíð verið, og lítt kynntar
ferðamönnum.
Þetta rifjaðist upp fyrir mér þegar
ég las hina stuttorðu tilkynningu
um eyjaferðir í Landinu. En vísast
eiga þessar perlur út frá Gilsfírði
erfítt uppdráttar sem ferðamanna-
lönd, engu síður en flokkslausir
stjómmálamenn.
En vel mætti gera tilraun í þá
átt, að bjarga þeim frá algjörri
gleymsku. Og legg ég nú til, að þær
verði hið bráðasta kynntar rækilega
af Pétri formanni á sinni hrað-
skreiðu Brimrúnu. Gætu þá ein-
hverjir Breiðafjarðarfarar bætt
þeim í eyjasafn sitt. Skulu þær nú
aðeins nefndar.
Best væri að he§a ferðina úr
Stykkishólmi (slettirekuskapur)
árla dags, eftir væran svefn og
hollan morgunmat á ágætu hóteli
staðarins. Halda þaðan fram í
Bjarneyjar, eins og sagt er á þeim
slóðum, ef til vill með viðkomu í
Gassaskerjum. Þar mætti, ef
heppnin væri með, sjá íturvaxna,
svipmikla útsels-brimla og skjóttar
konur þeirra, auk lipurra landsels-
kópa, ef þá ekki er búið að drepa
allan sel í Breiðafirði, að kröfú
skammsýnna manna, eða bara af
hreinum óvitaskap og morðfýsn. —
Annars er ekkert nýmæli að deilt
sé um selinn í Breiðafirði.
Úr skerjunum skyldi haldið beint
eftir Jón Kristjánsson
Hógvær ósk sem ég setti fram í
blaðagrein í Tímanum nú nýverið
vaarðandi Verslunarráð íslands
hefur farið fyrir brjóstið á Stak-
steinahöfundi Moggans. Telur sá
mér sæmara að gera úttekt á sam-
vinnuverslun á Austfjörðum, áður
en ég fari að ávarpa þá háu herra
hjá verslunarráðinu.
Á aðalfundi Sambands íslenskra
samvinnufélaga sem haldinn var á
Akureyri 20. júní síðastliðinn var
rædd ítarlega staða samvinnuversl-
unarinnar og hvernig hún geti
þjónað neytendum sem best, hvað
varðar vöruverð, hagkvæm innkaup
og þjónustu alla. Ákveðið var að
halda áfram sérstakri vinnu að
þessum málum. Ég held að sam-
vinnumönnum á Austfjiirðum og
annars staðar sé ljóst hlutverk sitt
í versluninni, það að bjóða upp á
sem hagkvæmast verð og þjónustu.
Samvinnumenn vita það líka að
ýmislegt má betur fara í verslun
til Bjameyja. Sennilega elstu ver-
stöðvar landsins. Þar segir Flateyj-
arpresturinn, séra Ólafur Sívertsen
(1790—1860), að verstöðin sé „bæði
fögur og þokkaleg. Lendingar ætíð
sem á stöðupolli". Mun það hafa
verið óvanalegt á hans dögum.
Gengið skyldi þar um gerði og
garða, litið á bæja- og búðarústir.
Skoðaðar lendingar, bryggjur og
varir, þótt Jón minn úr Vör kenni
sig við enga þeirra — því miður.
Bjameyjar munu hafa verið fátæk-
ar af skáldum.
Úr Bjameyjum skyldi stefnt beint
til Rúfeyja. Ekki em þær í vitund
minni eins söguríkar sem Bjameyj-
ar. En þar bjó á sinni tíð Þórður
Rúfeyjaskáld, og löngu seinna Þor-
iákur Bergsveinsson og Ebeneser
sonur hans, afburða sjómenn,
skipasmiðir og flestum mönnum
kunnugri öllum bátaleiðum á hinum
skerjótta og straumkvika Breiða-
fírði.
Frá Rúfeyjum er skammt til
Rauðseyja, fagurra eyja. Þar gerðu
þeir garðinn frægan á sinni tíð,
Einar Olafsson og Sturlaugur hinn
ríki sonur hans. Þeir bjuggu þar
við mikla auðsæld og rausn á 18.
og 19. öldinni. — A undan þeim
feðgum bjó þar Jón Guðmundsson
Rauðseyjaskáld, sem margir Breið-
firðingar rekja ættir sínar til. En
öll ættfræði skal látin öðmm eftir.
Góðan spöl austur af Rauðseyjum
liggja Ólafseyjar. Gullfallegar eyj-
ar, en hafa löngum verið í stopulli
byggð. Oftast nytjaðar frá höfuð-
bólinu Skarði á Skarðsströnd. —
Sumir fræðimenn segja, að þar
hafi aðeins verið föst búseta í tvö
ár. Aðrir staðhæfa, að árin hafi
verið sex, og það hafí verið Jón
Guðmundsson „lærði" sem þar bjó.
Hann hafí hrakist þangað vegna
galdraáburðar í heimabyggð sinni.
Fara menn þá nærri um á hvaða
tímabili það hefur verið.
Hóley er stærst af Óiafseyjum.
Ef gengið er á Stórhól, sem eyjan
mun draga nafn af, gefst eindæma
gott útsýni um innri og suðurhluta
Breiðafjarðar. Skal ekki reynt að
lýsa því hér. Þangað eiga menn að
fara, og líta í kringum sig með eig-
in augum. — Gott er líka að hafa
lesið Grettissögu þegar komið er í
Hóley, og dálitið af þjóðsögum.
Löngum hefur mér þótt undar-
legt, að ekki skyldi búið í Ólafseyj-
um, meðan annars fólk tolldi í
eyjum.
Austur af Ólafseyjum eru Akur-
eyjar. Fríður eyjaklasi, líklega
auðveldastur til búskapar af öllum
eyjum á Breiðafírði, en hafa samt
löngum verið nytjaðar, að meira eða
minna leyti frá stórbýlum á Skarðs-
ströndinni.
Þá bjó þar miklu myndarbúi eftir
miðja 19. öldina séra Friðrik Egg-
„Það stendur enn sú
ósk til Verslunarráðs-
ins að það hugi nú að
sínum eigin garði, og
fari þar út í öll horn.“
þeírra og vilja leita leiða til þess
að bæta það. Hins vegar er ég ekki
viss um að einkaframtakinu sé það
ljóst að neitt megi betur fara á
þeim vettvangi a.m.k. meðan heild-
arsamtök verslunarinnar eru
önnum kafin við að ráðleggja um
hvernig megi reka aðrar atvinnu-
greinar.
Samvinnumenn á Austfjörðum
hafa undanfarið þreifað sig áfram
með beinan innflutning vöru til
Austurlands, og náð verulegum
árangri í lækkuðu vöruverði, og er
þó stærð þessara innkaupa ekki slík
að þau gefi tilefni til þess. Það
hefur náðst verulegur árangur
varðandi flutningsgjöld til landsins,
með rekstri lítils skipafélags í félagi
erz prestur í Skarðsþingum. Bóndi,
rithöfundur og fjáraflamaður mik-
ill, „en þótti heldur stirður til
prédikana", stendur einhvers stað-
ar. Hann unni fróðleik og var
sögumaður góður, en varasamt
mun vera að trúa hverju orði sem
flaut úr penna hans, eins og flestra
annarra sögumanna. Þrætugjam
þótti hann, og átti löngum í útistöð-
um við yfirvöldin og mágafólk sitt
á Ströndinni. Mikill vinur vina sinna
var hann sagður, en öðrum þungur
í skauti. Hann bætti bújörð sína
mikið, einkum að lendingabótum.
Eftir prestinn bjó í Akureyjum
Pétur Eggerz sonur hans, vel gefínn
maður og vinsæll. Hann var aðal
stofnandi og formaður fyrsta æðar-
ræktarfélagsins í Breiðafirði. Synir
hans voru þeir sýslumennimir Sig-
urður og Guðmundur Eggerz.
Þá skal sagt frá því, að glöggir
fomleifafræðingar geta væntan-
lega komið auga á gamlar akurrein-
ar í Akureyjum. Hveijir þar stóðu
að verki veit ég ekki, en merkin
sanna verkin. Og eflaust draga eyj-
amar nafn af ökrum er þar voru
sánir um miðaldir íslands.
Fleira verður svo ekki sagt hér
frá Akureyjum, þótt ástæða væri
til, enda komið á leiðarenda. Eyjar
sem byggðar hafa verið liggja ekki
innar á firðinum. Skal nú haldið í
vesturátt. Ferðin var hafin í Stykk-
ishólmi, og geri ég ráð fyrir að hún
endi þar.
Siglt hefur verið fram hjá öllum
fróðleik, sögum og sögnum er
snerta nefndar eyjar. Allt slíkt skal
eftirlátið væntanlegum fararstjór-
um um þessar slóðir.
í bakaleiðinni væri æskilegt, að
halda grunníeið út með Skarðs-
ströndinni. Horfa til gróðursælla
dala og býla, sem enn kunna að
vera þar í byggð. Væri og ekki úr
leið, að stinga við stafni í Djúpeyj-
um og Hafnareyjum. Þar mun
einhvem tíma hafa verið búið, þótt
lítið sé vitað um búendur þar. Vall-
grónar tóftir ljúga ekki, um lengri
eða skemmri búsetu.
I þessum snöggsoðna pistli hefur
aðeins verið tyllt tánum á nokkrar
eyjar, sem mér hefur löngum þótt
ómaklega gengið fram hjá, þegar
talað hefur verið um eyjar á Breiða-
firði — nánast eins og þær væru
ekki til.
Þeir ferðamenn, sem aðeins hafa
gengið um hluta af Hrappsey, Klak-
keyjum og Flatey, hafa séð minnst
af Breiðafjarðareyjum og þekkja
þær lítið. Væri mál til komið, að
úr þeirri fáfræði væri bætt. Til þess
væri Pétur Ágústsson manna
vísastur á sinni fríðu fleytu.
Höfundur er fræðimaður og rit-
höfundur.
við Færeyinga, en grun hef ég um
að sá rekstur sé ekki litinn hýra
auga hjá hinum stóru íslensku
flutningsaðilum.
Það stendur enn sú ósk til Versl-
unarráðsins að það hugi nú að
sínum eigin garði, og fari þar út í
öll hom. Athyglin hefur beinst að
matvöraversluninni. Það er þörf að
huga að fleiru. Hvernig er verð-
myndunin í fatnaði, sem er einn
þyngsti liðurinn í útgjöldum hvers
heimilis, eða í varahlutaverslun,
sem er ekki síður þungur liður í
innkaupum heimilanna? Svona
mætti lengi telja.
Þetta eru spurningar sem krefj-
ast svara, ekki síst vegna þess að
fjölmargir, og þar á meðal ég per-
sónulega, hafa orðið vitni að ótrú-
legum verðmun milli einstakra
verslana í þessum vöraflokkum, og
ótrúlegum verðmun hér heima og
erlendis.
Höfundur er þingmaður Fram-
sóknarflokksins.
Staksteinahöfundur og
samvinnuverslunin