Morgunblaðið - 12.09.1986, Blaðsíða 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. SEPTEMBER 1986
+
Nart á
milli máia
Það er sagt að íbúar velmeg-
unarríkjanna vestan hafs og
austan eigi sameiginlega þjóð-
aríþrótt og vinsælustu tóm-
stundaiðjuna — það athæfi að
narta á milli mála. Þetta hefur
yfirleitt verið talið ósiður en það
er ekki einhlítt. Það fer alveg
eftir því hvers neytt er.
Úttekt var nýlega gerð á
neyzluvenjum 37 þúsund
Bandaríkjamanna og kom í Ijós
að 20% innbyrða um 20% þess
sem þeir láta í sig á milii mála.
Fámennari hópur neytir um
helmings fæðunnar á milli
mála.
Neyzluvenjukönnunin leiddi
m.a. í Ijós að margir táningar
úða i sig hitaeiningum án þess
þó að fá nándar nærri nógu
mikið af næringarefnum. Niður-
staða næringarefnafræðinga
þar sem m.a. var tekið tillit til
könnunarinnar er sú að í sjálfu
sér geti ekki talizt óhollt að
narta á milli mála. Dagneyzlan
í heild skeri úr um það hvort
líkaminn taki til sín nægilega
mikið af hollustuefnum og tíma-
setningin hafi þar ekkert að
segja.
(Úr American Health)
Kyniíf og
reyfarar
Oft hefur því veriö haldið
fram að þeir sem lesa léttvæg-
ar bókmenntir séu að reyna að
bæta sér upp dauflega tilveru.
Þannig ættu t.d. aödáendur
ástarsagna, sem eru konur í
yfirgnæfandi meirihluta, að
vera að bæta sér upp dauflegt
kynlíf. En það er nú öðru nær,
eins og könnun bandarísku sál-
fræöinganna Claire Coles og
Johnnu Shamp gefur til kynna.
Þær spurðu 48 húsmæður og
útivinnandi konur spjörunum
úr og komust að því að þær
sem að staðaldri lesa ástarsög-
ur hafa næstum helmingi oftar
kynmök en stallsystur þeirra
sem aldrei lesa slíkt og hafa
auk þess mun meiri ánægju af
kynlífinu, einkum og sér í lagi
heimavinnandi húsmæður.
í könnuninni kom fram að
ástarsögulesendur hafa kyn-
mök að meðaltali rúmlega
þrisvar í viku, en sálfræöingun-
um er ekki Ijóst hvort þessar
konur laðast sérsaklega að
mökum sínum eftir lestur ástar-
sagna, þar sem yfirleitt er að
finna greinargóðar lýsingar á
ástalífi. Á hinn bóginn segir
Coles það Ijóst að sögurnar
örvi ímyndunarafl kvennanna
enda sé það ríkur þáttur í ásta-
lífi þeirra.
* *
UMSJON/ASLAUG RAGNARS
Þegar megrun
verður fitandi
Alþekkt er það fyrirbæri að
fólk fari í megrun og léttist
mikið á skömmum tíma en
fyrr en varir hefur það fitn-
að að nýju og venjulega
bætt á sig öllum þeim hold-
um sem fyrir voru í upphafi
og gott betur. Slikar síendurteknar sveiflur
holdafarsins eru varasamar og hafa hin
verstu áhrif, jafnt á andlega líðan sem líkam-
legt ástand. Líkamlegu áhrifin eru varanleg
og gera það að verkum að brennsla orkunn-
ar hægir á sér. Flestu feitu fólki er mikið í
mun að losna sem fyrst við aukakílóin en
fæst af því aðgætir að það er alls ekki sama
hvaða kíló það losar sig við. Það er hægt
að missa fitu, vatn — eða það sem líkaminn
má sízt við að missa, þ.e. eggjahvítuefni sem
eru uppistaðan vöðvanna.
Mjög magur kostur telst sú daglega fæða
sem er innan við 800 hitaeiningar á dag.
Slíkt mataræði getur haft það í för meö sér
að jafnframt því sem fitan fer sína leið geng-
ur jafnt og þétt á frumu- og vöðvaforða
líkamans með árunum gengur líkamanum
verra að byggja sig upp að nýju. Því hafa
sveiflur af þessu tagi æ alvarlegri áhrif eftir
því sem líður á ævina.
Þeir sem þurfa að megrast ættu að stefna
markvisst að því að ná jafnvægi í hlutfalli
fitu og vöðva, en strangir megrunarkúrar
þar sem kílóin „hryjna" stofna þessu jafn-
vægi í hættu og setja það jafnvel algjörlega
úr skorðum. Ýmsir vísindamenn telja líkur á
þvi að slíkir megrunarkúrar raski efnaskipta-
kerfi líkamans þannig að það lagi sig að fáum
hitaeiningum á dag og verði þess ekki um-
komið að vinna úr venjulegum hitaeininga-
fjölda þegar neyzlan eykst að loknum
megrunarkúr. Auk þess geta harkalegir
megrunarkúrar oröið til þess að efnahvatar
i líkamanum venjast á það að vinna mun
betur en ella úr þeim hitaeiningum sem úr
er að moða þannig að líkamshitinn er verður
til við efnaskiptin lækkar. Um leið verður fitu-
brennslan minni í líkamanum.
Efnaskipti
Slíkar breytingar á líkamsstarfseminni
geta að nokkru leiti skýrt þá erfiðleika sem
flest feitt fólk á í er það reynir að megrast.
Þar sem efnaskiptin verða hægari þarf þetta
fólk miklu færri hitaeiningar á dag en það
fólk sem er í eðlilegum holdum og er þó af
sama kyni, en jafnhávaxið og á sama aldri.
Meðaltalskvenmaður þarf 1.100 til 1.500
hitaeiningar á dag til þess brenna en feitar
konur eru nær allar í lægra markinu. Sama
grundvallarregla gildir um karlmenn sem að
vísu þurfa fleiri hitaeiningar á dag en konur.
Hæg efnaskipti eins og hér er lýst eiga ekki
rót sína að rekja til ofvirkni skjaldkirtilsins.
Enda þótt skjaldkirtill sem starfar of hægt
geti dregið úr efnaskiptum og þannig orsak-
að fitu er það staðreynd að skjaldkirtilsstarf-
semin er eðlileg hjá 95% þess fólks sem
þjáist af offitu.
Sveiflukennt atferli þar sem skiptast á
strangir megrunarkúrar og eðlileg neyzla
eða of mikil, með tilheyrandi sveiflum á vog-
inni, breytir efnaskiptunum og hefur alvarleg
áhrif á ástand líkamans og almennt heilsu-
far. Þetta hefur líka sín áhrif á sálarlífið og
allt þetta gerir það að sjálfsögðu að verkum
að slíkar sveiflur ber að forðast eins og
heitan eld. Því er ráðlegt að leita læknis og
fá hjá honum einstaklingsbundnar ráðlegg-
ingar ef ætlunin er að megrast verulega.
Líkamsþjálfun
Rannsóknir hafa leitt í Ijós að það er
hægt að léttast án þess að ganga á vöðva-
forðann. Ágæt aðferð til þess er að stunda
líkamsþjálfun. Nýlega fór fram rannsókn þar
sem þátttakendum var skipt í tvo hópa.
Annar stundaði líkamsrækt en hinn ekki.
Þátttakendur fengu allir 1.000 hitaeiningar
á dag. Eftir sjö vikur höfðu þátttakendur sem
voru ekki í líkamsrækt misst að meðaltali 9
kílógrömm og þar af voru 5,5 kíló fita en
3.5 kíló af mögru holdi. Sá hópur sem stund-
aði þjálfun missti 11,5 kíló af fitu en bætti
samtímis við sig 2 kg af holdi þannig að
alls léttist fólk í þeim hópi að meðaltali um
9.5 kg. Það liggur í augum uppi að þeir sem
hreyfa sig ekki verulega eða stunda líkams-
þjálfun standa höllum fæti en það kemur
ekki sízt í Ijós ef nenn bæta á sig holdum á
ný. Þá verður stærra hlutfall viðbótarinnar
fita en mun minna af raunverulegu holdi en
þegar litið er á þann hóp sem stundaö hefur
líkamsþjálfun. Þeir sem stunda ekki þjálfun
verða komnir með hægari efnaskipti en hin-
ir og i annarri eða þriðju tilraun gengur
megrunin mun hægar en í fyrstu atrennu.
Til samanburðar má geta þess að bráða-
birgðaniðurstöður benda til þess að þetta
eigi sér ekki stað hjá þeim sem stunda þjálf-
un. Því liggur í augum uppi að enda þótt
fólk sem er í eðlilegum holdum þurfi ekki
endilega að stunda kerfisbundna þjálfun þá
skiptir hún gífurlegu máli fyrir feitt fólk sem
ætlar að megra sig og jafnvel er hægt að
halda því fram að hún sé skilyrði. Það er
um það að tefla að halda efnaskiptunum
gangandi eða að láta þau smám saman logn-
ast út af.
Megrun sem fitar
Tökum sem dæmi heilbrigða 23ja ára
konu sem er 164 sm að hæð og vegur 57
kílógrömm. Hlutfall vöðva og fitu er eðlilegt,
þ.e.a.s. 25% eða um 14 kg fita og 43 kg
vefur og bein. Nú byrjar hún að neyta dag-
lega 50 hitaeiningum meira á dag en hún
brennir í dagsins önn. Eftir fjögur ár er hún
orðin 27 ára og hefur nú bætt á sig 10
kílógrömmum. Vogin sýnir 67 kílógrömm en
samsetningin er breytt: Fitan er komin í
34%, þ.e. 23 kg, en vöövarnir eru 44 kg.
Nú vill hún megrast um 10 kg. Hún getur
fylgt skynsamlegum megrunarkúr með
1.200 hitaeiningum á dag og losað sig þann-
ig við tæpt kíló á viku sem samtals verða
þá 10 eða 12. Þetta gerir hún illu heilli ekki,
heldur losar hún sig við 10 kílóin á 6—8 vik-
um með því að fara í hörkumegrun með 650
hitaeiningum á dag. Það er einfalt mál. Hún
tekur til sín færri hitaeiningar en hún brenn-
ir og því megrast hún.
Gallinn er bara sá að af 10 kílóunum sem
hún missti voru 5 kg. fita og afgangurinn
vatn og vöðvar. Enn einu sinni hefur sam-
setningunni verið breytt og enda þótt hún
sé nú jafnþung og hún var í upphafi, eða
57 kg, er hún samt sem áður feitari þar sem
18 kg eru nú fita en 39 kg vöðvar. Smám
saman tekur hún upp fyrri neysluvenjur og
á einu ári bætast þessi 10 kg á hana aftur.
Þá vegur hún jafnmikið og hún gerði áður
en hún fór í megrunina, þ.e. 67 kg, en nú
er vandmálið annað og erfiðara viðureignar.
10 kílóin sem hún bætti á sig eru nefnilega
ekki sömu 10 kílóin og hún náði af sér. 7,5
kg eru fita og 2,5 kg eru vatn.
Ef hún endurtekur þetta ferli næstu þrjú
árin kann vel að vera að henni takist að
halda holdunum nokkurn veginn í skefjum
en eftir þessi þrjú ár eru hlutföllin samt þau
að fitan er komin upp í 40% af líkmsþyngd-
inni. Hitaeiningaþörf hennar þefur nú
minnkað um 100 á dag og ef hún innbyrðir
þó sama hitaeiningafjölda og hún var vön
bætir hún óhjákvæmilega á sig 10 kg á ári!
Brátt er svo komið aö blessuð manneskj-
an er ekki bara í góðum holdum heldur er
hún orðin að fitubollu. í líkama hennar hefur
virkur vefur eða raunverulegt hold orðið að
víkja um leið og efnaskiptin hafa orðið hæg-
ari. Hún er komin inn í vítahring. Hún berst
við kílóin og telur hitaeiningarnar en þrátt
fyrir það yerður hún að viðurkenna stað-
reyndir: „Ég get ekki að því gert þótt ég
fitni. Efnaskiptin eru alltof hæg hjá mér. Ég
er ekki ein af þeim heppnu sem borða eins
og þeim sýnist án þess að bæta við sig."
Því miður hefur hún alveg rétt fyrir sér.
(Los Angeles Times)