Morgunblaðið - 01.02.1987, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. FEBRÚAR 1987
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. FEBRÚAR 1987
33
fHtrgmi! Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrífstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakið.
Embættismenn
og kjarnorkuvopnaleysi
Deilumar um kjamorku-
vopnalaust svæði á Norður-
löndunum ætla að vera
langvinnar hér á landi. Ekki er
aðeins tekist á um efni málsins
heldur einnig formið, eins og
fram kom í umræðum á Alþingi
á fimmtudag. Þar var rætt um
tillögu frá þingmönnum Kvenna-
lista, Framsóknarflokks og
Alþýðubandalags á þá leið, að
íslendingar ættu að taka þátt í
störfum norrænnar embættis-
mannanefndar um kjarnorku-
vopnalaust svæði. Á síðasta ári
var tillaga um slíka nefnd á dag-
skrá tveggja funda utanríkisráð-
herra Norðurlanda og ætlunin
er, að hún verði tekin fyrir í
þriðja sinn á fundi ráðherranna
hér á landi í mars næstkomandi.
Þegar málið var til umræðu í
Stokkhólmi síðastliðið vor töldu
bæði Norðmenn og íslendingar
óþarft að skipa slíka nefnd. Síðan
urðu stjómarskipti í Noregi og
Verkamannaflokkurinn myndaði
stjórn. í Kaupmannahöfn síðast-
liðið haust vom íslendingar hinir
einu sem sáu meinbaugi á því
að háttsettir norrænir embættis-
menn settust í nefnd til að gera
úttekt á málinu. Var þá ákveðið,
að forstöðumenn pólitískra deilda
norrænu utanríkisráðuneytanna
skyldu ræða það á milíi ráð-
herrafunda, hvort ekki væri unnt
að koma á fót nefnd hærra settra
embættismanna um málið. Frá
því hefur verið skýrt, að á nýleg-
um fundi um þetta mál hafi
skrifstofustjóri íslenska utanrík-
isráðuneytisins skýrt frá því, að
íslendingar sæju vankanta á því
að skipa embættismannanefnd-
ina. Síðan hefur Matthías Á.
Mathiesen, utanríkisráðherra,
sagt hér í blaðinu, að utanríkis-
ráðuneytið bíði eftir því, hvað
utanríkismálanefnd Alþingis hafi
um málið að segja. Hún hafí
ekki afgreitt það frá sér, sem
henni ber að gera samkvæmt
ályktun Alþingis um afvopnunar-
mál frá vorinu 1985. Hefur
einmitt verið talið, að sú ályktun
komi í veg fyrir aðild íslands að
embættismannanefndinni.
Hvort heldur litið er á meðferð
þessa máls á innlendum eða nor-
rænum vettvangi er hún í einu
orði sagt furðuleg. Um áratuga-
skeið velta stjómmálamenn á
undan sér hugmynd, sem aldrei
hefur verið skilgreind til fulls og
enginn veit í raun hvað þýðir en
gæti haft í för með sér, að Sovét-
menn fengju einhvers konar
íhlutunarrétt í norræn öryggis-
mál; Norðurlöndin yrðu grátt
svæði milli austurs og vesturs
og þau afsöluðu sér einhliða rétti
til að veijast með öflugasta
hætti. Málið hefur um nokkurt
árabil verið á dagskrá utanríkis-
ráðherra Norðurlandanna. Um
það var haldinn sérstakur nor-
rænn þingmannafundur í
Kaupmannahöfn undir árslok
1985. Fyrir þann fund samdi
utanríkisráðuneytið greinargerð
fyrir utanríkismálanefnd Alþing-
is á grundvelli málamiðlunartil-
lögunnar í afvopnunarmálum frá
vorinu 1985 og svo virðist sem
utanríkisráðuneytið bíði enn eftir
því, að nefndin taki ákvörðun á
grundvelli þeirrar greinargerðar.
Alls staðar á Norðuriöndunum
hafa verið samdar skýrslur um
málið af opinberum eða hálfopin-
berum aðilum. Öryggismála-
nefnd, skipuð fulltrúum fjögurra
þingflokka, gaf út eina slíka
skýrslu upp á 111 blaðsíður á
árinu 1982. Rætt hefur verið um
málið á mörgum ráðstefnum og
færð rök fyrir því bæði með og
á móti. Þjóðréttarfræðingar á
borð við Jens Evensen hafa látið
málið til sín taka og þóst sjá í
því leiðir til nýrra vídda í al-
þjóðlegum samskiptum o.s.frv.,
o.s.frv.
Til þess að Alþingi íslendinga
og aðrir geti tekið skynsamlega
afstöðu til hugmyndarinnar um
embættismannanefndina þarf að
liggja fyrir, hvaða umboð á að
veita embættismönnunum. Er
ætlunin að þeir semji drög að
milliríkjasamningi um málið?
Eiga þeir að skera úr um það til
hvaða Norðurlanda svæðið á að
taka? Eiga þeir að skilgreina,
hvers vegna mest er rætt um
nauðsyn yfírlýsinga af þessu tagi
í löndum, þar sem engin kjam-
orkuvopn em? Eða eiga þeir að
taka saman í eina heildarskýrslu
allt það, sem komið hefur fram
í eldri skýrslum í einstökum lönd-
um? Hvemig geta hlutlausu ríkin
Finnland og Svíþjóð falið fulltrú-
um sínum að ráðgast um sameig-
inlegar aðgerðir á jafnviðkvæmu
sviði öryggismála og þessu við
fulltrúa þriggja NATO-ríkja?
Við þessum spumingum þurfa
að fást svör. Ætti að vera tiltölu-
lega auðvelt að gefa þau, vilji
menn á annað borð raeða þetta
margþvælda mál innan einhvers
ramma. Ef til vill eru stjóm-
málamenn annars staðar á
Norðurlöndunum bara orðnir
leiðir á því að hafa þetta mál
endalaust á dagskrá hjá sér og
kjósa að ýta því til hliðar og
velja háttsetta embættismenn
sem einskonar skjalageymslu. Sé
svo er ekki skynsamlegt að
stöðva það öllu lengur, að þessi
nefnd verði skipuð.
Laugardagur 31. janúar
Stórveldin
Inýútkomnu tölublaði af Foreign
Policy er grein um varðaða leið
Gorbachevs til Reykjavíkur og
segir þar, að leiðtogi Sovétríkj-
anna,hafi gert sér far um eftir
að hann komst til valda í marz
1985 að marka breytta stefnu í
utanríkismálum í samræmi við yfirlýsingar
hans á 27. þingi sovézka kommúnista-
flokksins í febrúar 1986, en þar mátti sjá
fráhvarf frá stefnu og yfirlýsingum fyrir-
rennara hans. Brezhnev hafði á næsta
þingi áður, 1981, dregið upp glansmynd
af ástandinu, en Gorbachev dró úr þessari
mynd, gagnrýndi kyrrstöðu sem hefði ver-
ið næstu fimm árin á undan, lagði áherzln
á samtal milli risaveldanna og skilning,
en síður árekstra og áreitni. Hann gagn-
rýndi fyrirrennarana óbeint og notaði
mildara tungutak en venja er austur þar,
þegar vestræn ríki eiga í hlut. Einkum
lagði hann áherzlu á breytta stefnu í af-
vopnunarmálum og er augsýnilega mikið
niðri fyrir, þegar þau ber á góma eins og
við sáum á fundinum í Háskólabíói. Hin
nýja lína í Sovétríkjunum er sú, að kapítal-
isminn hafi breytzt og sé nú annar en
hann hefur verið, jafnvel um miðja öldina
og nú jafnvel talað um að Gorbachev fari
í opinbera heimsókn til Bonn eftir kosning-
amar.
Það sem vekur kannski mesta athygli
er sú þverstæða, að gagnrýnin dynur á
fyirum utanríkisráðherra SoVétríkjanna,
Ándrei Gromyko, sem var aðaltalsmaður
utanríkisstefnunnar um þriggja áratuga
skeið, en situr nú á forsetastóli í þessu
mótsagnakennda ríki sem þó er alltaf sam-
kvæmt sjálfu sér, þegar ófrelsi þegnanna
er annars vegar.
í 'fyrrnefndri grein er talað um að nú
geti afstaða Bandaríkjastjórnar og við-
brögð Sovétstjómarinnar í geimvamamál-
um, eða SDI-áætlun Reagans (Strategic
Defense Initiative) kippt fótunum undan
langtíma markmiði Gorbachevs og þar með
viðleitni hans til að endurreisa efnahags-
kerfí Sovétríkjanna eins og höfundamir
komast að orði. Efnahagur og lífskjör al-
mennings í Sovétríkjunum em heldur
bágborin, svo að ekki sé meira sagt og
mun það vera á óskalista aðairitarans að
bæta þar úr, enda virðist metnaður þeirra
hjóna taka meira mið af ástandinu í vest-
rænum ríkjum en tíðkazt hefur þar eystra.
Árangursríkur fundur
í Reykjavík
í greininni í Foreign Policy, Gorbachev,
The Road to Reykjavík, er einkum fíallað
um áherzlubreytingar í utanríkisstefnu
Sovétríkjanna undir stjóm Gorbachevs,
þótt markmiðið sé að sjálfsögðu hið sama
og ávallt áður, heimsyfírráð kommúnism-
ans.
Greinarhöfundamir em sérfræðingar í
þessum efnum. Þeir eru F. Stephen Labr-
abee, sem sæti átti í Öryggisráði Banda-
ríkjanna 1978—81 og er nú forstjóri fyrir
Institute for East-West Security Studies í
New York, og Allen Lynch sem einnig
vinnur við stofnunina.
Greinin fíallar einkum um það, hvað
núverandi aðalritari sovézka kommúnista-
flokksins leggur miklu meiri áherzlu á
Vestur-Evrópu, Japan og e.t.v. einnig Kína
en löndin í þriðja heiminum sem athygli
fyrirrennara hans beindist mjög að. En
að sjálfsögðu hefur áherzlan einnig orðið
meiri á heldur vinsamleg samskipti við
Bandaríkin, a.m.k. á yfírborðinu.
Niðurstaða þeirra er í stómm dráttum
sú, að fundurinn í Reykjavík hafí ekki
farið í vaskinn, síður en svo. Þvert á móti
hafí hann sýnt svart á hvítu, hvað áunnizt
gæti, ef vilji er fyrir hendi. Risaveldin
nálguðust hvort annað að ýmsu leyti, s.s.
í afstöðunni til fækkunar eldflauga og jafn-
vel rætt um einstakar kjamaflaugar
sérstaklega. Andrúmsloftið var hreinsað,
segja höfundamir, og enginn fer lengur í
grafgötur um, hver hugsun leiðtoganna er
í afvopnunarmálum. Meginágreiningsefnið
er geimvarnaáætlun Reagans, a.m.k. er
hún ásteytíngarsteinninn.
Ef samkomulag hefði verið undirritað,
hefðu Bandaríkjamenn ekki getað fjölgað
MX-flaugum sem þeir telja sér lífsnauð-
synlegar til varnar árás, né gert tilraunir
með Tri'dent 2 sem þeir skutu á loft nú í
janúar frá Cape Canaveral, en þessar kaf-
bátaflaugar eru mjög nákvæm og mikil-
væg vopn, að dómi flotans.
Það vakti vemlega athygli, þegar Trid-
ent-flauginni var skotið á loft og höfðu
þá allmargir mótmælendur safnazt saman
á staðnum og yljað lögi-eglunni undir ugg-
um. En tilraunin var gerð eins og ekkert
væri.
Báðir leiðtogarnir eiga leik á borði, segja
höfundar fyrrnefndrar greinar enn fremur.
Það sé miklu meiri von til þess að Reagan
sem vilji hverfa inn í söguna sem „friðar-
forsetinn" komi samkomulagi við Rússa
gegnum Bandaríkjaþing en nokkur forseti
annar, hvort sem hann væri repúblikani
eða demókrati, því að þingið treysti full-
komlega afstöðu hans til kommúnismans
og kommúnistaríkjanna. í þessu sambandi
má minna á, að það hefðu ekki allir Banda-
ríkjaforsetar getað gjörbreytt afstöðunni
til Kína eins og hendi væri veifað eins og
Nixon gerði, ekki einasta átölulaust, held-
ur við mikinn fögnuð, enda hefur þessi
stefnubreyting reynzt kórrétt.
Þessa yfirburði Reagans ætti Gorbachev
að íhuga rækilega, segja greinarhöfundar
enn fremur, ef hann vill á annað borð ná
samningum um afvopnunarmál.
Stefnan hafi verið mörkuð í Reykjavík,
þótt þar hafi menn einungis tekizt í hend-
ur, en ekki skrifað undir endanlegt
samkomulag.
í sjónvarpssamtali við CNN 17. jan. sl.
sagði dr. Kissinger, fyrrum utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, að senn yrði efnt til
toppfundar milli Reagans, „íhaldssamasta“
forseta Bandaríkjanna eftir stríð, og
Gorbachevs um afvopnunarmál — og sam-
komulag mundi.nást í meginatriðum.
Reykjavíkurfundurinn
enn
í Bandaríkjunum linnir ekki umræðum
um Reykjavíkurfundinn og oft skírskotað
til hans, bæði í gamni og alvöru. í sjón-
varpssamtali við Alexander Haig, fyrrum
yfirmann NATO-herafla í Evrópu og síðar
utanríkisráðherra um skeið, sagðist hann
telja að of mikið hefði verið gert úr Reykja-
vikurfundinum, bandarísku þátttakend-
umir hefðu verið illa undirbúnir undir það
sem þar gerðist. Litlu hefði munað að illa
færi. Næst þyrftu Bandaríkjamenn að vera
betur undirbúnir og þá mætti búast við
einhveijum árangri. Gorbachev hafí verið
í áróðursstellingum, en samt augljóst að
hægt sé að ná einhveijum samningum við
hann.
Haig er að hugsa um forsetaframboð
og mun lýsa yfir ákvörðun sinni í þeim
efnum I marz. En augljóst var að hann
hefur miklu meiri áhuga á embættinu en
hann vildi vera láta. Aðspurður notaði
hann frasa eins og: Ég tel ástandið svo
slæmt í Bandaríkjunum, að ekki sé hægt
að sitja aðgerðarlaus og horfa á ... o.þ.h.
sem merkir ekkert annað en að hann hef-
ur mikla löngun til að setjast í þennan
eftirsóknarverðasta forsetastól heims,
hvemig svo sem á því stendur!
Haig sagði að verkefni næsta forseta
Bandaríkjanna yrði ekki sízt að leysa
málefni Mið- og Suður-Ameríku, en
Bandaríkjamenn mættu aldrei hafa þau
afskipti af þessum löndum sem minntu á
framkvæmd Rússa á Breshnev-kenning-
unni gagnvart leppríkjunum og nágranna-
löndum, þar sem afskipti þeirra og
yfirgangur em nær ótakmörkuð.
Stjórnmál í Banda-
ríkjunum
Stjómmál í Bandaríkjunum snúast nú
einkum um fjárlög, afstöðuna til skæmliða
í Nigaragúa og vopnasölu til írans. Allt
er þetta viðstöðulaust í frétturm En undir
jiíðri snýst þó allt.um næstu forsetakosn-
ingar og forsetaembættið sjálft.' Þótt
viðstöðulaust sé tönnlazt á trúnaðarbresti
vegna írans-málsins og minnkandi gagn-
kvæmt traust milli Reagans og þjóðarinnar
og skoðanakannanir sýni, að fólk telji for-
setann jafnvel ekki hafa verið allan þar
sem hann er séður í þessu máli, sýna niður-
stöður skoðanakannana einnig að forsetinn
nýtur nánast jafnmikilla vinsælda í Banda-
ríkjunum og áður, menn sjá í gegnum
fingur við hann, margir telja það eigi að
bjarga gíslum með samningum yið Irana
og kljúfa þá frá Kússum, Khomení sé að
verða afdankað gamalmenni (en Reagan
alltaf jafnungur, 76 árall), en þó ræður
það einkum úrslitum að fólki þykir einfald-
lega vænt um forsetann með göllum hans
og kostum.
Bandaríkjamenn meta það öðru fremur,
hvernig þeim hjónum tekst ávallt að halda
reisn sinni, þeir meta Nancy Reagan ekki
síður en mann hennar, og þá ekki sízt
afstöðu hennar til heimilis og fjölskyldu,
svo og vandamála eins og fíkniefnaneyzlu.
En þeir eru umfram allt þakklátir fyrir,
hvernig Reagan hefur endurheimt álit
Bandaríkjanna eftir Watergate og þá ekki
síður, hvemig hann hefur styrkt stöðu
Bandaríkjanna í heiminum, ekki sízt með
ákveðnum stuðningi við herinn og vamir
landsins sem margir telja að hafi verið í
hálfgerðum molum, þegar hann tók við
_ stjórn.
Bandaríkjamenn em feiknamiklir þjóð-
emissinnar, og líklega jafnvel meiri en
Islendingar þegar öllu er á botninn hvolft.
Og þessi þjóðemistilfinning fær ekki sízt
útrás í þessu mikla tákni bandarísks sjálf-
stæðis og frelsis, hernum. Framkoma
Reagans í Keflavík á dögunum, ávarp
hans til varnarliðsins og kveðja hans að
lokum að hermannasið var engin tilviljun,
,ef einhver skyldi halda það. Hann vissi
vel, að allt var þetta sýnt í sjónvarpi í
Bandaríkjunum, en þangað var hann áð
tala. Hann var ekki í opinberri heimsókn
á íslandi. Samkvæmt skoðanakönnun
vestra nýtur Bandaríkjaher mestrar virð-
ingar allra stofnana landsins og er því í
spomm lögreglunnar hér heima, hvað
þetta snertir.
i
vopnunarmálum. Taldi . Bretinn að
Gorbachev hefði verið maður.ársins 1986
vegna breytinga á stíl og afstöðu, hvað
sem öðm liði. En hann sæti á tígrisdýri,
þar sem valdakerfi Sovétríkjanna væri og
þyrfti að geta tamið þetta dýr áður en
hann missti stjórnina úr sínum höndum.
Til þess þarf aðalritarinn að ná einhveijum
árangri á alþjóðavettvangi, en án þess
verður fátt um fína drætti í endurbótum
og lífskjarabyltingu heima fyrir.
Rússinn sagði ennfremur, að það hefði
ekki verið Gorbachev sem sleit viðræðun-
um í Reykjavík, hann sagði ekki finito!
sagði hann, heldur Bandaríkjaforseti. Við
vitum ekki af hveiju, bætti hann við, en
líklega af einhverjum sálfræðilegum
ástæðum sem við þekkjum ekki! Hann
kvaðst þess fullviss, að Verkamannaflokk-
urinn kæmist til valda í Bretlandi áður en
langt um liði og virtist binda einhveijar
vonir við, að ágreiningur risi milli hans
og Bandaríkjastjómar í kjarnorkuvopna-
málum. En síðustu skoðanakannanir benda
ekki eindregið til þess að kratar vinni kosn-
ingarnar. í þessu sambandi má geta þess
að Rússar beita alltaf fyrir sig ýmiss kon-
ar tvískinnungi innan NATO, nú síðast
afstöðu danskra og norskra jafnaðar-
manna í orði til kjamorkuvopna, hver svo
sem þessi afstaða verður á borði, þegar
til kastanna kemur. Þvf má svo bæta við
að Gorbachev hugðist ná samkomulagi við
Breta og Frakka um tvíhliða viðræður um
minnkun kjamorkuvopna í þessum löndum
og endurtók þetta tilboð sitt í afvopnunar-
tillögu sinni i janúar 1986, en hvorki
Bretar né Frakkar hafa verið til viðtals
um slíkar samningaviðræður, enda em öll
slík mál afar viðkvæm innan ríkja Atlants-
hafsbandalagsins eins og fram kom, þegar
Vestur-Evrópuríki fögnuðu því að ekkert
samkomulag risaveldanna var gert í
Reykjavík án samráðs við þau. Rikisstjóm
Vestur-Þýzkalands var til að mynda mjög
hugsi vegna áætlana um fækkun meðal-
drægra kjamorkuflauga í Vestur-Evrópu
og óttaðist, að með slíku samkomulagi
gætu Rússar borið hinn efra skjöld, þar
sem þeir hafa yfirburði í landher og
skammdrægum flaugum.
SDI
Reagan bezti kostur
Rússa?
Lítill vafí er á því að Gorbachev hlakkar
ekkert til að Reagan fari úr Hvíta- húsinu
þrátt fyrir geimvamaáætlunina, því Rúss-
ar hafa litlar mætur á Bush, varaforseta,
sem þeir telja miklu öndverðari sér en
forsetinn, auk þess sem þeir hafa ekki
hugmynd um það frekar en aðrir, hver
gista muni Hvíta húsið að stjóm Reagans
lokinni.
Ef Gorbachev er mikið í mun að ná ein-
hveiju samkomulagi við Bandarikjastjóm
um afvopnunarmál, hlýtur hann að ein-
blína á Reagan eins og raunar er augljóst
af ákafa hans að ná fundum hans.
Það hvarflar ekki að neinum nýkjömum
Bandaríkjaforseta að efna til toppfundar
með Sovétleiðtoga fyrsta árið sem hann
situr á valdastóli, ef mið er tekið af því
sem á undan er gengið. Því hlýtur
Gorbachev að telja Reagan bezta kostinn
eins og nú háttar og ef hann meinar eitt-
hvað með yfírlýsingum sínum og fram-
komu. Það kom því ekkert á óvart, þegar
talsmaður sovézka sjónvarpsins, Douneva,
sagði í sjónvarpsumræðum vestra nýlega
að leiðtogamir hefðu átt að skilja sérfræð-
inga sína eftir í Reykjavík um nokkurt
skeið og Ijúka samkomulagi sem þeir hefðu
svo getað undirritað að starfí loknu. Harm-
aði hann að svo skyldi ekki hafa farið.
En hann gerði mikið úr Reykjaíkurfundin-
um og kvaðst þeirrar trúar að vænta
mætti stórtíðinda af afvopnunarmálum á
þessu ári. Ekki yrði aftur snúið, línurnar
hefðu verið lagðar í meginatriðum.
Michael Biyon, fréttaskýrandi Times í
London, sem einnig tók þátt í umræðun-
um, sagði að Gorbachev hefði sýnt mikinn
samningsvilja og staðfest að hann vildi
komast að einhveiju samkomulagi í af-
Nú er talað um að fyrsta skrefið í geim-
vamaáætluninni verði það að koma upp
gagneldflaugakerfi á jörðu niðri. Þetta er
niðurstaðan í skýrslu sem Pentagon hefur
fengið frá Marshall-stofnuninni í Wash-
ington. Ekki er ólíklegt að þessi fyrsti
áfangi verði tilbúinn 1992. Þetta kerfi
yrði saman sett af vamartækjum á jörðu
niðri sem gæti grandað kjamorkuflaugum
Rússa í himingeimnum. í tengslum við
þetta kerfí yrði að starfrækja AWACS-
ratsjárvélar sem gætu gefíð fyrstu merki
um hættu, en slíkar vélar fljúga frá vamar-
stöðinni í Keflavík eins og kunnugt er.
Áætlað er að þetta geimvamakerfí kosti
30 milljarða dollara.
Sumir óttast að slíkt kerfí herði einung-
is vígbúnaðarkapphlaupið því Rússar
mundu einfaldlega fíölga kjamorkuflaug-
um sínum og hafa þannig möguleika á að
koma einhveijum þeirra í gegnum kerfið,
sem yrði götótt og síður en svo einhlítt
til vama gegn kjamorkuárás. Slíkt gagn-
eldflaugakerfi yrði að vera í nánum
tengslum við viðamikið geimkerfi sem
gæti grandað rússneskum flaugum
skömmu eftir að þeim hefði verið skotið á
loft.
Þannig gera áætlanir ráð fyrir að full-
komið geimvamakerfi sem eitthvert gagn
yrði að mundi kosta um 120 milljarða
dollara. Það gæti verið tilbúið 1994.
Forsetakosningar
Eins og fyrr getur er Haig að bræða
með sér, hvort hann hafi eitthvert bolmagn
til að taka þátt í kapphlaupinu um forseta-
embættið að tveimur árum liðnum. En
hann er ekki einn um hituna. Þar verða
margir kallaðir og einungis einn útvalinn.
Sem stendur virðist Gary Hart, fyrrum
Morgunbladid/Þorkcll

öldungadeildarþingmaður frá Koloradó,
vera sigurstranglegastur af þeim demó-
krötum sem sækjast eftir forsetaembætt-
inu. Samkvæmt síðustu skoðanakönnun
hefur hann 32% fylgi aðspurðra demó-
krata, en næstir komu Mario Cuómó
ríkisstjóri New York, með 18%, og sr. Jesse
Jackson, blökkumannaleiðtogi, með 11%.
Hart hefur reynt áður, án árangurs. Nú
hefur hann hætt þingmennsku til að geta
einbeitt sér að kapphlaupinu og afla sér
þekkingar í afvopnunarmálum og öðru sem
varðar bandarísk utanríkismál. Hann var
í Moskvu á dögunum.
Jaekson leitar helzt stuðnings hjá
blökkufólki, fátækum og fijálslyndum.
Hann á sér alltraustan fylgismannakjama
eins og Hart, en þeir þykja ekki eftirsókn-
arverður kostur af mörgum demókrötum.
Menn skyldu líka muna, að enginn veit,
hveijir lenda á endasprettinum, svo marg-
flókin sem bandarísk stjómmál eru og
nægir að vísa til þess að fæstum datt í
hug að Carter lenti í forsetaframboðinu,
hvað þá Hvíta húsinu þegar baráttan hófst.
Af repúblikönum er George Bush sigur-
stranglegastur, en írans-hneykslið hefur
skaðað hann vemlega og ýmsir telja að
það geti skaðað hann enn meir en orðið
er. Það veit þó enginn fyrir víst.
Bob Dole, öldungadeildarþingmaður frá
Kansas, kemur næstur varaforsetanum og
segjast 20% repúblikana munu styðja
hann, en 29% Bush. Dole var talsmaður
meirihlutans í Öldungadeildinni, meðan
repúblikanar réðu þar lögum og lofum þar
til eftir nýafstaðnar kosningar. Hann er
kvæntur samgöngumálaráðherra Reag-
ans, Elísabetu Dole. Hann þykir hafa góða
kímnigáfu sem Bandaríkjamenn kunna
einna bezt að meta í fari stjómmála-
manna, enda snýst nær helmingur af öllu
sjónvarpsefni um brandara í viðstöðulaus-
um gamanþáttum, þar sem fólk eins og
Johnny Carson og lærisveinn hans, Joan ]
Rivers (sem kallar Carson Móses léttra
samtalsþátta), Robert Klein, David Latter-
man og aðrir misjafnlega heppnaðir
grínistar tróna og baða sig í vinsældum
og peningum, e.k. sprellikallar þessa fyrir-
ferðamikla tækis, sjónvarpsins.
Forsetinn fer svo sannarlega ekki var-
hluta af bröndumnum, en vinsælasta efnið
er þó þekktir kvikmyndaleikarar og alls
kyns dægurlagasöngvarar. Undantekning
ef menningarlegt efni kemst inn í þessa
þætti, enda ekki söluvarningur handa
30—50 milljónum áhorfenda sem helst
þarf að ná til nánast á hveiju kvöldi, svo
að kvömin mali!
Dole er þó vonarpeningur enn sem kom-
ið er, hann þótti standa sig illa í forkeppn-
inni 1980, en fáir draga þó leiðtogahæfi-
leika hans í efa.
Næstur í röðinni á lista repúblikana
kemur svo Howard Baker, öldungadeildar-
þingmaður frá Tennessee, með 12%.
Alexander Haig er einhvers staðar á
miðjum vinsældalistanum enn sem komið
er. Sjálfur telur hann, að Dole yrði aðal-
keppinautur hans, ef til kastanna kæmi.
Hann telur jafnframt að írans-málið hafí
stórskaðað Bush.
Samkvæmt skoðanakönnunum hefur
Gary Hart góða forystu meðal Bandaríkja-
manna úr báðum flokkum, 50—42 fram
yfir Bush og hefur varaforsetinn hvergi
vinninginn yfír hann nema í Suðurríkjun-
um, 50—46. Þó telja einungis 38% að-
spurðra, að Hart sé ekki „aðlaðandi, sterk-
ur, persónuleiki með leiðtogahæfileika" og
má draga nokkra ályktun af því, þegar
hugsað er um forsetakosningarnar að
tveimur árum liðnum. Þá hefur hann áreið-
anlega minni möguleika en í kapphlaupinu
fyrir tveimur árum, þegar hann varð að
láta í minni pokann fyrir Mondale á síðasta
sprettinum.
Bandaríkjamenn
eru feiknamiklir
þjóðernissinnar,
og líklega jafnvel^
meiri en Islend-
ingar þegar öllu
er á botninn
hvolft. Og þessi
þjóðernistilfinn-
ing fær ekki sízt
útrás í þessu
mikla tákni
bandarísks sjálf-
stæðis og frelsis,
liernum.