Morgunblaðið - 19.07.1987, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 1987
B 17
ajungilak.
andi að fasistamir á Italíu tóku ekki
þátt í útrýmingarherferð Hitlers,
þannig að Stefan Zweig talar um
Mussólíni sem bjargvætt gyðinga.
Höfundurinn tíundar hlutdeild gyð-
inga í menningu Vesturlanda, lista-
menn, tónskáld og rithöfunda, og
einnig þátt þeirra í efnahagslífínu. Það
var ekki fyrr en seint á 18. öld að
„ghettóin" voru opnuð og þá hefst
þátttaka gyðinga í samfélaginu svo
um munar. Þessi þjóð sýndi fljótlega
yfirburði sína á ýmsan hátt og það
vakti andúð og tortryggni. Það var
aðeins í Bandaríkjunum, sem gyðingar
voru síst hamlaðir vegna uppruna síns,
þar var algjört trúfrelsi og engar þær
erfðavenjur, sem áttu að baki sér þús-
und ára þróun, og skuggar og skin
sögunnar voru marklaus í sögulausu
samfélagi. Gyðingurinn hafði þar enga
sérstöðu. Því verður engin sérstök
saga af gyðingum þar, þeir verða þar
skilorðsbundinn hluti samfélagsins.
Síðasti hluti ritsins heitir Zion.
Þangað eru gyðingar úr öllum heimin-
um velkomnir og þar eiga þeir loks
sitt ríki, ríki sem þrátt fýrir allt er
trygging gyðingdómsins, meðan þeir
minnast og trúa hvatningu Jósúa:
„Ver þú hughraustur og öruggur. Lát
eigi hugfallast og óttast eigi; því að
Jahve, Guð þinn, er með þér í öllu,
sem þú tekur þér fyrir hendur." Þann-
ig lýkur kaflanum um Zion.
Johnson skrifar eins og áður segir
af innlifun og aðdáun á þjóð, sem tókst
að vera sjálfri sér trú um allar aldir.
Hann gerir hlut gyðinga að efna-
hagslífi e.t.v. full mikinn. Það stafar
af því að mynd gyðingsins sem fjár-
málamanns er arlrtýpisk í meðvitund
Evrópumanna og áróðurinn gegn gyð-
ingum, sem hinum dæmigerðu okrur-
um, átti sinn þátt í ofsóknunum.
Hlutur þeirra að efnahagslífinu er því
ofmetinn. Það er ekki fyrr en á 19.
öld sem áhrifa þeirra fer að gæta að
nokkru á alþjóðlegum ijármagnsmark-
aði og þá er oft vitnað til Rothschild-
anna, sem ráku bankastarfsemi á
Englandi, Frakklandi og í Austurríki.
Sama fyrirbæri má greina í stjóm,
málum. Það var mjög auðvelt þegar
verulega skarst í odda, að magna upp
gyðingahatur og einangra gyðinglega
andstæðinga og gera þá tortryggilega
sem slíka. Gyðingahatrið verður því
oft til þess að Johnson gerir hlut þeirra
meiri að efnahags- og stjómmálalífi
en efni standa í rauninni til. Það er
oft matsatriði hve mikill hlutur gyðr,
inga var í menningarlífí ýmissa ríkja
og eins magnar höfundur sjálfshatur
mennta- og fræðimanna gyðinga á 19.
öld.
Þótt gera megi athugasemdir við
viss atriði í þessari sögu, þá hefur
Johnson tekist að fara að fýrirmælum
Jahve: „Tala þú af guðmóði yfir bein-
um þessum og seg við þau: Þér skinin
bein, heyrið orð Jahve. Svo segir drott-
inn Jahve við þessi bein: Sjá ég læt
lífsanda í yður koma og þér skuluð
lifna við .. . Þá talaði ég af guðmóði,
eins og mér var boðið... kom þá
lífsandi í þá, svo að þeir lifnuðu við
og risu á fætur. . . (Ezekíel 37.) ’
Kr. 3200
••spor
í rétta
ótt... ►
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
Paul Johnson: A History of the
Jews. Weidenfeld and Nicolson
1987.
Paul Johnson er afkastamikill höf-
undur. Hann var lengi blaðamaður en
hefur nú um árabil skrifað hveija bók-
ina eftir aðra, mestan part sagnfræði.
Meðal þeirra eru A History of Cristian-
ity, The Civilizations of the Holy Land,
Civilization of Egypt, A History of the
Modem World og A History of the
English People. Það sem einkennir rit
hans er, að þau eru skemmtileg af-
lestrar og hann skrifar af innlifun um
það efni sem hann fæst við hveiju
sinni. Hann minnir á margt það besta
í enskri „frásagnar" sagnfræði og
skrifar eftir formúlunni „wie es eig-
entlich gewesen“, þannig að hann var
þá sjálfur viðstaddur. Hann er fjarri
því að leitast við að vera óhlutdrægur
og það meðal annars gerir frásögn
hans lifandi. Hann notar prentaðar
heimildir og annað aðgengilegt efni
til verka sinna, enda væm slík afköst
óhugsandi, ef hann hefði leitað fanga
í fmmheimildum óbirtum. ímyndunar-
afl og gagnrýni em nauðsynlegir
þættir í sagnfráeðirannsóknum og það
hefur Johnson til að bera. Án ímynd-
unarafls og innlifunar verður frásögn-
in jafn þurr og sá pappír sem ritið er
prentað á, líflausar upptalningar og
skýrslutilvitnanir, sem stundum em
kenndar við vísindi. Með það hugtak
er ekki lítið bmðlað og er bmðlið eink-
um stundað af þeim sem telja sig
hafa fundið uppdráttinn að vísindaleg-
um samfélagsfræðum og jafnframt
kortlagt mennskt eðli til samhæfingar
við „sögulega nauðsyn". Hugmynda-
fræðin um vísindalega uppbyggt
samfélag sannar sjálfa sig rétta með
því að telja allar forsendur að slíku
samfélagi vísindalega kerfanlegar og
þar með kórréttar. Með slíkum fræð-
um verður hugtakið vísindi tómt fjas.
Hugtakið er aðeins nothæft í sam-
bandi við svonefnd raunvísindi, þar
sem hægt er að komast að þekkingu
á fyrirbæmm með því að vega, mæla
og telja.
Saga gyðinga er dæmi um þjóð, sem
ætti samkvæmt vísindalegum sam-
félagsfræðum og kenningum um
sögulega nauðsyn að vera útdauð fyr-
ir mörgum öldum. Öll saga gyðinga
stangast algjörlega á við þann anda
sem nú gegnsýrir öll „félagsvísindi“
nútímans og ekki síður „sálfræðiví-
sindi“ hvað þá „uppeldisvísindi". Þessi
þjóð var og er þjóð „orðsins" og þess
„numinósa", sem er ofar öllum skiln-
ingi. Lögin, spámennimir og ritin,
sáttmálinn og Guð ísraels vom þjóð-
inni líf, andi og sannleikur allar hinar
myrku aldir. Paul Johnson rekur þessa
sögu síðastliðin 4000 ár og áhrif þau
sem spámenn þjóðarinnar höfðu á
mótun eingyðistrúar og siðferðismats,
sem hefur mótað alla menningarsögu
vestrænna þjóða með kristnum dómi.
Það var meðal gyðinga sem and-
stæðar hugmyndir við gyðingdóminn
mótuðust þegar kemur fram á 19.
öld. Marx kemur fram sem hagfræð-
ingur í spámannsgervi, Freud rænir
menn hugtakinu sál og Einstein sundr-
ar fmmeindinni. Eins og Johnson telur
vom það gyðingar sjálfir sem áttu
sinn hlut í því að vekja upp gyðinga-
hatur, eða þá gerð þess, sem kviknaði
á 19. og 20. öld, fyrir áhrif skynsem-
ishyggjunnar og socio-darvinismans.
Gyðingaofsóknir í Evropu mögnuð-
ust einlægt við náttúmhamfarir og
pestir. Þeir vom tilvaldir blóraböggl-
ar. Það er ekkert nýtt að líta á
gyðinginn sem okrarann. Fyrsti gyð-
ingahatarinn í nútímaskilningi er
Marteinn Lúther. „Von den Juden und
ihren Liigen" kom út 1543 og þar er
gyðingum heldur en ekki sendur tónn-
inn. Ástæðan var meðal annars, að
hann hafði búist við stuðningi þeirra
við siðskiptahreyfinguna, en sú von
hans brást. Þetta rit Lúthers telur
Johnson að hafi verið stökk að „Holoc-
aust“ 20. aldar. Johnson segir þá
hryllingssögu og mismunandi viðbrögð
við ofsóknunum í Evrópu. Það er áber-
Lltlr: Svart,
brúnt.
2022.

%
Allt fyrir útiveruna
Ert þú á leið í útllegu eða bara í gönguferö með hundinn. Vertu vlss um að hafa komið við i
Skátbúðinni og kannað úrvallð af útiverubúnaði. Skátabúðin á mlkið úrval af heimsþekktum
vörum sem henta jafnt reyndum sem óreyndum fjallagörpum og útiverufóiki.
Verslaðu við traust fólk.
SKATABUÐIN
Snorrabraut 60 sími 12045

Gyðingasaga