Morgunblaðið - 19.03.1989, Qupperneq 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. MARZ 1989
SKEMMT
tdaá
SKEMMA
Orðið skemmdarverk
getur átt við ýmislegt.
A miður vönduðu máli
er ofttalað um „vandal-
isma“. Tilgangslaus
skemmdarverk á verðmætum. Oft
eru skemmdarverk framin um leið
og önnur afbrot, t.d. þykir sumum
innbrotsþjófum við hæfi að rústa
þær eigur sem þeir hafa ekki á
brott með sér. Skemmdarverk eru
líka oft unnin í ölvímu og í tengslum
við óspektir og óróa á almannafæri.
Óljóst umfang
En hvert er umfang skemmdar-
verka? Það er erfítt að afla upplýs-
inga þar að lútandi. Á heildina litið
virðist eins og menn hafí lítið leitt
hugann að skemmdarverkum; þau
eru staðreynd sem menn verða
dagsdaglega varir við en hugleiða
svo ekki nánar. Mönnum verður
svarafátt þegar þeir eru inntir eftir
því hvort þeir telji hervirkin fara
vaxandi eður ei. Það eina sem þeir
geta sagt ákveðið er að ástandið
þyrfti að vera betra.
Eins og fram hefur komið eru
skemmdarverkin gjaman unnin
$amhliða öðrum afbrotum og eru
því oft flokkuð með þeim. Trygg-
ingafélög skrá bætur vegna
skemmdarverka á eignum með tjóni
vegna innbrota og þjófnaða. Trygg-
ingafélögin bæta tjón á bifreiðum
vegna skemmdarverka mjög tak-
markað og töluleg gögn þeirra um
skemmdarverk draga dám af því.
Tryggingaskilmálar vegna bifreiða
undanskilja tjón vegna skemmdar-
verka að yfírlögðu ráði og eru al-
mennt ekki bætt hjá tryggingafé-
lögunum. Framrúðuna er yfírleitt
hægt að fá bætta því framrúðu-
tryggingin hefur ekki fyrirvara að
þessu leyti.
Dómsskýrslur veita heldur ekki
miklar upplýsingar því aðeins örfá
mál koma til kasta dómstólanna.
Fátt heilag’t
Friðrik G. Gunnarsson aðstoðar-
yfírlögregluþjónn hjá lögreglunni í
Reykjavík sagði Morgunblaðinu að
því miður væru töluleg gögn lög-
reglunnar um skemmdarverk ekki
mjög aðgengileg; lítið hefði verið
unnið úr þeim og það sem til væri
næði ekki langt aftur í tímann.
Fyrst nýlega hefði tölvuskráning á
eyðileggingunni verið hafín. Þó var
hægt að upplýsa að fjóra síðustu
mánuði ársins í fyrra var lögreglan
kölluð til vegna 276 rúðubrota, 149
skemmda á bílum og 78 á húsum.
80 útköll voru vegna skemmda á
öðrum eigum. — Lögreglumenn
telja að þetta sé aðeins brot af eyði-
leggingunni því einungis lítill hluti
skemmdarverka er tilkynntur til
lögreglunnar.
í einstaka tilfelli getur tjónið
hafa orðið af „eðlilegum orsökum“
t.d. vegna foks. En glerflöskur
fljúga ekki í logni og það vekur
eftirtekt að rúður í miðbænum og
verslunarmiðstöðvum virðast vera
öðrum brothættari. Einkanlega á
föstudags- og laugardagsnóttum.
Hvað er skemmt? Blaðamanni
voru sýndir skjalakassar með
skýrslum um margháttuð eigna-
spjöll. Eiginlega virðist fátt vera
heilagt. Rúðubrot eru myndarlegur
málaflokkur og skýrslur þar að lút-
andi eru í sérkassa. Af öðrum eigna-
spjöllum má t.d. nefna: eyðilagðar
hurðir, póstkassa, almenningssíma,
ljósastaura, biðskýli. Bílar eru „vin-
sælir“, sparkað í þá, dansinn stiginn
á vélarhlífínni, loftnet beygð til,
lakkið rispað og rúðumar brotnar.
Athygli vakti að fáar skýrslur voru
um skemmdir á opinberum eigum.
Bera skemmdarvargar meiri virð-
ingu fyrir ríki og bæ heldur en
einkaaðilum? Friðrik taldi það ólík-
legt; stofnanir ríkisins og sveitarfé-
laganna gerðu jafnóðum við tjónið
og undantekning væri að lögregla
væri kölluð til. „Við vitum t.d. að
símaklefarnir fá ekki að vera í friði
þótt við höfum ekki margar skýrsl-
ur um skemmdir á þeim.“ En borg-
aramir láta oft einnig hjá líða að
tilkynna spjöll á sínum eigum. Það
Morgunblaðið/Þorkell
Eru byrgðir gluggar lausnin?
væm helst tryggingaskilmálar sem
hvettu þá til þess.
Það er erfitt að henda reiður á
því tjóni sem unnið er á almanna-
eigu. En til fróðleiks má geta þess
að hjá hreinsunardeild Reykjavíkur-
borgar fengust þær upplýsingar að
ekki væri óalgengt um helgar að
ráðist væri að 20-30 ruslakössum
í miðborginni og við Laugaveginn.
Verð ruslakassa er á bilinu 8-12
þúsundir. Það er mismunandi hvað
kassarnir em „harðir af sér“ og
þola árásir. Stundum er eins og
traustbyggður kassi dragi að sér
skemmdarvarga. Viðgerðir og end-
urtekin uppsetning á kössum kostar
líka sitt. Hörður Gíslason skrif-
stofustjóri hjá Strætisvögnum
Reykjavíkur áætlaði að kostnaður
strætisvagnanna vegna skemmdar-
verka væri um 800 þúsundir króna
á ári. Ágúst Geirsson bæjarsím-
stjóri áætlaði að kostnaður Pósts
og síma vegna skemmdarverka á
símasjálfsölum í miðbænum og við
Laugaveginn næmi tveimur til
þremur milljónum króna árlega.
Aðeins örfáir
Skemmdarverk em iðulega unnin
um helgar í miðbænum og við versl-
unarmiðstöðvar þar sem böm og
unglingar koma saman. Framburð-
ur sjónarvotta bendir einnig til þess
að langoftast séu það bömin og
unglingarnir sem vinni þau hervirk-
in (við innbrot og „markskotfími“
á umferðaskilti koma ívið eldri ein-
staklingar við sögu). Skemmdar-
verkin em „tilfallandi afbrot", ger-
ast „einhvem veginn“. „Það er
óhætt að segja að skipulögð
skemmdarverk heyra til algjörra
undantekninga,“ sagði Ómar Smári
Morgunblaðið/Sverrir
ÓmarSmári
Ármannsson og
_ Friðrik G. Gunn-
arsson telja að að-
eins brot af
skemmdarverkun-
um sé tilkynnt til
lögreglunnar.
AFBROTAFRÆÐI
Eru fullorðnir betri?
MENN LÍTA skemmdarverk
misjafíilega alvarlegum augum en
öllum ber saman um að þau séu ekki
eðlUeg og sjálfsögð. Þau eru afbrot og
heyra undir svið afbrotafiraeðinnar.
Hafa skemmdarverkin verið athuguð
vísindalega og kerfisbundið?
Morgunblaðið leitaði svara hjá Erlendi
S. Baldurssyni afbrotafræðingi.
Erlendur sagði skemmdarverk unglinga
ekki hafa verið mikið könnuð hér á
landi. En þess má þó geta að árið 1978
birti Pétur Jónasson sálfræðingur könnun
á afbrotum 14 ára unglinga í Reykjavík.
Fjórðungur aðspurðra kannaðist við að
hafa unnið skemmdarverk.
Erlendur sagði að í flestum þjóðfélögum
væri alltaf eitthvað um tilgangslaus
skemmdarverk. Erlendur taldi ástandið
hér á landi ekki vera neitt verra nú en
oft áður. Það væri erfítt að segja eitthvað
ákveðið, skemmdarverk væru mjög „dulin
brot“.
Skemmdarverkin eru ekki endilega
„unglingaafbrot", „en við sjáum mest af
skemmdarverkum unglinganna. Hefur þú
séð vínveitingastað fýrir fullorðna eftir
klukkan hálffjögur? Þar má sjá tilgangs-
laus skemmdarverk og ég er ekki bara
að tala um brotin glös heldur einnig stóla,
bekki og borð.
Öll hegðun unglinga er mjög áberandi
í þjóðfélaginu. Þeir eru minna heima hjá
sér. Þeim er ekki hleypt inná vínveitinga-
staði, drykkja þeirra og það sem henni
fylgir er því mjög sýnileg. Og þeir hafa
oft litla stjóm á sinni drykkju. Áfengi los-
ar um hömlur og eyðileggingarhvötin er
partur af öllum, segir Freud a.m.k.“
Erlendur sagði að það væru sterkari
hömlur á stelpum en strákum gegn því
að eyðileggja. Skemmdarverk stríddu ekki
aðeins gegn góðum siðum heldur einnig
gegn kvenímyndinni. Drengimir væm ekki
eins heftir að þessu leyti. „Hvernig karl-
mennskuímynd hafa drengirnir? Pabba
gamla, ef hann er á heimilinu eða ekki
að vinna yfírvinnu? Fólk ætti að athuga
hvemig fyrirmyndir þessir karlmenn em
sem bömin þeirra horfa á af myndböndun-
um og í bíó. Dálítið ofsafengnir sumir
hveijir.
Það er talað um „unglingamenningu"
og hún breytist. Það koma tímabil í ungl-
ingamenningunni þegar stíllinn er árásar-
gjarnari. T.d. það fylgdu skemmdarverk
Presley-æðinu. Presley var svosem enginn
ofbeldisseggur en það var stundum mikill
hamagangur og slagsmál í kringum rokk-
ið.“
Erlendur sagði unglingana eiga tiltölu-
Iega lítið og þeir sæju fyrirmyndimar; þá
fullorðnu, meðhöndla eigur og verðmæti
mjög gáleysislega og þeir gerðu það þá
líka. — „Á svolítið annan hátt.“
Morgunblaðið/Sverrir
Erlendur S. Baidursson
afbrotafræðingur.