Morgunblaðið - 07.05.1989, Blaðsíða 22

22 C
MORGUNBLAÐIÐ FJOLMIÐLAR SUNNUDAGUR 7. MAÍ 1989
JÓNAS
FOLK
í fjölmiðlum
HTVEIR afleysingamenn hafa
verið ráðnir á íþróttadeildSjón-
varpsins í sumar. Hjördís Árna-
dóttir kemur í stað Samúels Am-
ar Erlingssonar og Jónas
Tryggvason, fimleikaþj álfari
verður í almennum afleysingum.
Hjördís heflir
áður starfað sem
íþróttafrétta-
maður hjá
Ríkisútvarpinu
og á Tímanum og
stundar nú nám í
fjölmiðlafræðum
í Bandaríkjun-
um. Hún er
fyrsta konan sem
ráðin er sem
íþróttafrétta-
maður hjá Sjón-
varpinu.
Jónás
Tryggvason var
íþróttafrétta-
mðnnum Sjónvarps til aðstoðar
í beinum útsendingum frá fim-
leikakeppni Ólympíuieikanna í
Seul á sínum tíma, en hefur að
öðru leyti ekki starfað við sjón-
varp. Hann hefur að baki fimm
ára nám við íþróttaháskóla í
Moskvu og hefur starfað sem
fimleikamaður ogþjáifari, hefur
meðal annars þjálfað landsliðið,
kennt við íþróttakennaraskólann
og fleiri skóla, auk þess að vera
stjórnarformaður Fimleikasam-
bands íslands.
Jónas segist starfið leggjast
ny ög vel í sig og að hann vonist
til að geta sinnt þvi þannig að
allir verði ánægðir.
Áhorfendur Sjónvarpsins
munu verða vitni að frumraun
Jónasar í nýja starfinu strax í
dag þegar hann mun sjá um
beina útsendingu frá Evrópu-
móti í fimleikum karla i Stokk-
hólmi.
■HELGA Jóna Sveinsdóttir hef-
ur verið ráðin í afleysingar á
fréttastofu Rúvak fyrir Gest E.
Jónasson sem sér um þátt Margr-
étar Blöndal á Rás 2 meðan
Margrét er í fæðingarorlofi.
Helga Jóna var í eina tíð
fréttamaður Stöðvar 2 á Akur-
eyri og hefiir auk þess starfað
sem blaðamaður á Degi. Búist
er við að hún verði fastráðinn
fréttamaður við Rúvak í haust,
þar sem Sigurður Tómas Björg-
vinsson hyggur á framhaldsnám
erlendis.
Teikning/GJÁ
Fréttamenn í
ky nníngarþj ónustu
KYNNINGARFYRIRTÆKIUM allan heim hafa vaxið og dafiiað vel
á síðasta áratug. Þeim hefur tekist að skilgreina og bjóða upp á
þjónustu sem mikil þörf er fyrir og greidd er háu verði. Tengsl
þessara fyrirtælqa við Qölmiðla eru alls staðar sterk. Hér á landi
er það meira áberandi en víðast hvar annars staðar að kunnir
fréttamenn, einkum og sér í lagi sjónvarpsfréttamenn, söðli um og
heQist handa við kynningarmennsku, en erlendis er það algengara
að fólk í stjómunar- og markaðsgeira Qölmiðlafyrirtækjanna færi
sig um set. Magnús Bjarnfreðsson, Jón Hákon Magnússon, Vilhelm
G. Kristinsson, Helgi H. Jónsson, Ingvi Hrafn Jónsson, Ólafur Sig-
urðsson, Helgi Pétursson, Bogi Agústsson og Einar Sigurðsson eru
í hópi manna sem kunnastir era fyrir störf sín á fjölmiðlum en
hafa verið á báðum vígstöðvum. A næstunni er líklegt að Ómar
Valdimarsson bætist í þeirra hóp og jafnvel fleiri af núverandi
starfsmönnum fréttastofu Stöðvar 2. í sjálfii sér er ekkert óeðlilegt
við þetta séríslenska fyrirbæri. Hins vegar leiðir þetta hugann að
þvf hver sé munurinn á frétta- og kynningarmennsku og hvort
eðlilegt sé að menn vinni samtímis að fréttum og kynningarmálum.
Heiðarleiki og sanngimi eru
einkunnarorð allra ærlegra
fréttamanna. Þeir sem vinna við
miðla sem leggja metnað sinn í að
vera sjálfstæðir og óháðir, telja sig
vera augu og eyru almennings eða
neytenda.
Kynningarmenn eru væntanlega
heiðarlegir en eðli starfs þeirra
samkvæmt bera þeir ekki hag al-
mennings fyrir bijósti. Þeir eru
augu, eyru, munnur og penni þeirra
hagsmunaaðila sem þeir vinna fyr-
ir. Kynningar- og fréttamenn eiga
það sameiginlegt að setja athyglis-
verða og oft flókna hluti fram á
aðgengilegan hátt. Hins vegar er
hvati starfs og tilgangur ólíkur.
Þess vegna er reginmunur á sjón-
varpsbút um hollustu líkamsæfinga
BAKSVID
eftir Ásgeir Fridgeirsson
sem unninn er vegna þess að sjálf-
stæður miðill telur að slík áeggjan
eigi erindi til almennings og sams-
konar sjónvarpsbút sem unninn er
fyrir heilsuræktarstöð úti í bæ.
Þama er um siðferðilegan grund-
vallarmun að ræða. Fréttamenn
vita hvað við er átt. Þama er fyrst
og fremst um það að ræða hvemig
og hvað er valið og matreitt fyrir
almenning í formi frétta. Hags-
munaaðilar tala um greiðan að-
gang.
Sem betur fer eru vinnubrögð
fjölmiðla og fréttamanna og kynn-
ingarfyrirtækja í mörgum tilfellum
eðlileg og óaðfínnanleg en hir.s
vegar eru dæmi um óeðlileg vinnu-
brögð. Einnig er það algengt að
einstaka fréttamenn sjái um kynn-
ingarmál fyrir hina ýmsu aðila.
Þörfín fyrir grundvallarreglur í
þessu sambandi er því fyrir hendi
til þess að frekar verði unnt að
■ Óvenju algengt
ad íslenskir sjón-
varpsfréttamenn
snúi sér að kynn-
ingarþjónustu
■ Er hægt að þjóna
tveimur herrum?
koma í veg fyrir óeðlilegt val og
misgreiðan aðgang. Engin lög
banna fólki að vinna jöfnum hönd-
um að kynningum og fréttum og
það gera heldur ekki starfsreglur
blaðamanna hér á landi. Þær benda
fréttamönnum hinsvegar á að fjalla
ekki um hluti sem þeir eru bundnir
hagsmunaböndum. íslensku fjöl-
miðlafyrirtækin hafa sett sig gegn
eignaraðild fréttamanna að kynn-
ingarfyrirtækjum. Hins vegar virð-
ast heimildir fréttamanna til að
inna af hendi kynningarstörf á
reiki. Markús Öm Antonsson, út-
varpsstjóri, segir það vera grund-
vallarreglu á sínum stað að starfs-
menn vinni ekki störf af þessu tagi
en hins vegar væri framkvæmd
slíkra reglna erfíð. Páll Magnússon,
fréttastjóri Stöðvar 2, segir hins
vegar að starfsmönnum þar væri
það í sjálfsvald sett hvort þeir
sinntu þessum hlutum og að þeim
væri treyst fyrir því að fara ekki
yfír mörkin. Ovissa í þessum mál-
um leiðir óhjákvæmilega til og hef-
ur leitt til hagsmunaárekstra og
því er hún óæskileg. Það er síðan
annað mál hvort kostur er á öðru
í þessu neysluóða þjóðfélagi yfír-
og aukavinnu.
En hvers vegna eru íslenskir
sjónvarpsfréttamenn svona ná-
tengdir kynningarmennskunni? Ein
ástæðan er tvímælalaust sú að
vegna starfsins hljóta sjónvarps-
fréttamenn virðingu sem erfitt er
að auka með meiri ábyrgð í starfi
hjá jafn litlum fyrirtækjum og
íslensku fjölmiðlafyrirtækjunum.
Því er kosturinn að gera eitthvað
upp á eigin spýtur og nýta kunnátt-
una, fæmina, tengslin og síðast en
ekki síst ímyndina sem hlotnaðist
á fjölmiðlunum. Sú ásýnd áreiðan-
leika sem fréttastofurnar hafa er
þar með yfírfærð á kynningarfyrir-
tækin og mun fæstum þykja það
athugavert á meðan þau þjóna
fyrst og fremst bruna- og krabba-
meinsvömum. Það kemur ef til vill
annað hljóð í strokkinn þegar eða
ef stjómmálaflokkar, hagsmuna-
samtök atvinnulífsins og stórfyrir-
tæki verða helstu vinnuveitendur
þeirra eins og dæmi em um beggja
megin Atlantsála.
Meira umfjölmidlafiísk
Langmestur^ hluti þess
efnis sem íslendingar
eiga kost á að sjá í
sjónvarpi er erlent og megin-
hluti þess afþreyingarefni.
Þar er um að ræða kvik-
myndir og satt að segja mest
myndir sem fólk sæktist ekki
eftir að elta uppi í bíói ef
sjónvarp væri ekki. Hinn
meginhlutinn em skemmti-
þættir, aðallega amerískir
flatneskjuþættir sem þar í
landi em gjaman framleiddir
til að vera rammi utan um
auglýsingar. Þetta er það
sem reynt hefur verið að
kalla sápur eða sápuópemr
á íslensku þótt ómögulegt sé
að skilja þá nafngift. Hún
minnir út af fyrir sig á
£ ksyddsfidarævintýri blaða-
''vflWmnBÍns!
' <Ég veibekki þetur en jafn-
^ vel lög eða regiugerðir geri.
ráð fyrir því að $ íslensku
sjónvarpi sé svo og svo mik-
ið af innlendu efni. Og
íslenskt efni er í boði. Mest
fer þar fyrir fréttum og
stöðvamar slógust um
fréttatímann hálfátta eða
átta á sínum tíma. En fréttir
em fluttar með mismunandi
móti á stöðvunum. Ef ég
horfi á 19:19 á Stöð 2 skipti
ég yfír á Sjónvarpið klukkan
átta til að sjá fréttir. Frétt-
imar á Stöð tvö era að jafn-
aði stuttar, eins konar frétta-
ágrip, og fluttar á yfírdrifn-
um hraða, oft með uppgerð-
arlegu svokölluðu hressu
fasi, sem flytjendur ráða alls
ekki við. A Stöð 2 virðist
auðvelt að gera einfalda frétt
að bófahasar. í gamla sjón-
varpinu em fréttimar hins
vegar jafnan ýtarlegri og
hafa heldur meira upplýs-
ingagildi. Margt er samt orð-
ið óttalega lúalegt og staðn-
að þar og mér finnst meira
áberandi á- Sljónvarpinu en
Stöð' 2r.að alltaf .sé verið að
tala við sama fólkið í frétt-
um.
Báðum stöðvunum er það
sammerkt að þar er fólk sem
er alls ekki hæft til að flytja
fréttir, tala skýrt og eðlilegt
mannamál. Það virðist skipta
sumt sjónvarpsfólk svo miklu
máli að passa upp á útlitið
og kerfísbundnu hnykkina
að það sem sagt er verður
aukaatriði. Það er nöturlegt
að þurfa að horfa á frétta-
fólk tafsa og stama og klúðra
hverri fréttinni og hveiju við-
talinu af öðm mánuðum og
jafnvel ámm saman. Af
hveiju em óhæfír lesarar
ekki látnir fást við eitthvað
annað? Fólk sem er svo
taugaveiklað að sjónvarps-
tækið titrar heima í stofu hjá
manni á ekki að vinna við
að koma fram í sjónvarpi.
Fólk sem er svo stirt í talfær-
unum að varla skilst hvað
það segir á ekki að lesa í
sgónvarpl Ekki heldur fólk
með áberandi talgalla, áber-
andi. málvillur eða fólk sem
heldur að það eigi að tala
eins ogflugfreyjur þegar það.
les fréttir. Eitt er að afla
frétta og annað að flytja
þær. Framúrskarandi frétta-
maður getur verið óhæfur
lesari' og framúrskarandi
fréttalesari getur verið full-
komlega óhæfur til að afla
frétta. Þess vegna er nauð-
synlegt að skilja þetta tvennt
að. Og bráðnauðsynlegt að
sjónvarpsstöðvamar, ekki
síður en útvörpin, hafí á
sínum snæmm hæfa og virka
ráðgjafa um málfar, bæði
orðalag, setningaskipan og
ekki síst almennilega fram-
sögn. Þetta á við hvort
tveggja fréttir og annað
íslenskt talað efni.
Af öðm íslensku efni vil
ég nefna fáein atriði. Sumt
af því sem sýnt er og fellur
sjálfsagt undir menningu og
fréttir á víxl er alls ekkert
sjónvarpsefni. Það er hreint
útvarpsefni þegar einhver
maður situr í stól og les upp
hugleiðingar slnar. Samtal
manna f sjönva^pssal er oft-
ast- hreint útvarpsefni, Sjón-
varp er myndmiðill og það
er kominn tími til að dag-
skrárgerðarfólk læri mun á
eðli útvarps og sjónvarps.
Ef til vill skortir fjölmiðlana
helst hæfa framleiðendur,
eins og reynt hefur verið að
kalla „pródúsenta".
Skemmti- og afþreyingar-
efni er dálítið hjá sjónvarps-
stöðvunum. Mér sýnist
skemmtiefnið á Stöð 2 aðal-
lega vera einhveijir get-
raunaþættir þar sem öllu
máli mikilvægara er að
hrópa hátt og snjallt nafn
fyrirtækisins sem gefur
verðlaunin og tegundarheiti
gripanna sjálfra. Þetta er
afskaplega ómerkilegt. Og
sumir af þessum þáttum
hafa verið svo innihaldslausir
og lágkúmlegir að hefðu
þeir verið í gamla sjónvarp-
inu hefði sjálfsagt þurft að
gefa út sérblað Velvakanda
með skömmum og hneyksl-
unarbréfum þeirra sem
greiða afnotagjöldin. Eitt-
hvert vinsælasta og ómerki-
legasta dagskrárefni Sjón-
varpsins, þáttur Hermanns
Gunnarssonar, var á leið að
svipuðu marki, að vera ein-
göngu ókeypis auglýsíng. Þó
að spurningarhar sem
Hemmí lagðí fyrir vitringana.
væm ágætar bar miklu
meira á gjafmildi flugfélags-
ins sem af rausn sinni hafði
gefið farmiða í verðlaun.
Meirihluti skemmtiatriðanna
(?!) var svo ýmist að auglýsa
nýjar hljómplötur eða
skemmtikrafta sem vom að
byija með sýningar. Og fátt
er hallærislegra i sjónvarpi
en þegar fólk lifir sig inn í
að herma eftir sjálfu sér við
undirleik segulbands eða
plötu — og hittir ekki á að
hljóð og hreyfing fari saman!
Eitthvert besta sjónvarps-
efnið undanfarin ár vom
þættir sem nemendur í fram-
haldsskólum landsins gerðu
í fyrra. í þeim var geysilega
margt vel gert og þar bryd-
daði á ýmsum nýjungum, en
því miður urðu nemendafé-
lögin að taka á sig talsverðan
kostnað, þar sem vel var
gert, því Sjónvarpið skammt-
aði svo naumt. En vel hefðu
Sjónvarpsmenn mátt læra af
krökkur.um. Það hafa þeir
ekki gert og íslensk dagskrá
fyrir ungt fólk hefur síðan
verið í molum. Handónýtur
óvandaður mglþáttur fyrir
áramót og núna — útvarps-
viðtöl A sjónvarpi og Bubbi
og Störmsker ejns og venju-
legai' Því miður.
Sverrir Páll
Erlendsson